ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ ΣΕ ΚΑΙΡΟ ΕΙΡΗΝΗΣ (ΜΕΡΟΣ Β’)
Συνεχίζουμε σήμερα με τα νεότερα ναυάγια από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ώς τις μέρες μας.
1) Τα ναυάγια από πολεμική αιτία δεν λείπουν και μετά την παύση των εχθροπραξιών, ακόμη και αν έχει περάσει αρκετός καιρός. Οφείλονται, βέβαια, στις νάρκες απομεινάρια του πολέμου και σημειώθηκαν είτε στη διάρκεια ναρκαλιείας, είτε σε πρόσκρουση με «αδέσποτη» νάρκη, που είχε διαφύγει από την εκκαθάριση ή ήταν μαγνητική. Πολλά δυστυχήματα είχαν σημειωθεί ίσαμε και το 1950. Ηδη με την αυγή της απελευθέρωσης, όπως είδαμε πιο πάνω, τα ναρκαλιευτικά Κάσος και Κως υπήρξαν τα πρώτα, που πλήρωσαν το τίμημα των επικίνδυνων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων. Πολύ πιο οδυνηρή προέκυψε η απώλεια του ναρκαλιευτικού Πηνειός στις 24/10/1945, κατά τη διάρκεια καταστροφής του ναρκοπεδίου της Πρέβεζας. Το άτυχο πλοίο από λάθος χειρισμό ή κακή επισήμανση του ναρκοπεδίου, έπεσε μέσα σε αυτό και κάνοντας ανάποδα για να αποφύγει νάρκη προσέκρουσε σε άλλη με την πρύμη και ανατινάχτηκε συμπαρασύροντας στον υγρό τάφο το σύνολο του πληρώματός του, εκτός από έναν ναύτη που διασώθηκε τραυματισμένος. Συνολικά χάθηκαν 22 ψυχές και το γεγονός αποτελεί την πιο πολύνεκρη τραγωδία σε καιρό ειρήνης από νάρκες. Ο Στ. Χαρατσής μνημονεύει διεξοδικά το συμβάν δίνοντας όλες τις λεπτομέρειές του (Ναυτική Ελλάς τ. 890, Νοέμβριος 2007).
2) Εντελώς ιδιαίτερη παρουσιάζεται η περίπτωση του ναρκαλιευτικού Σπερχειός (αδελφού πλοίου με το Πηνειός), που ναυάγησε στις 2/5/1945, Μ. Τετάρτη, στο ακρ. Ζούρβα της Υδρας κατά τη διάρκεια εκτέλεσης ακτοπλοϊκού δρομολογίου προς τις Κυκλάδες και άλλα νησιά του Αιγαίου. Το σκάφος είχε διατεθεί από το Πολεμικό Ναυτικό λόγω έλλειψης πλοίων ακτοπλοΐας και μετέφερε κυρίως στελέχη του και τις οικογένειές τους για τη γιορτή του Πάσχα. Για την κάλυψη των αναγκών τότε δρομολογούνταν κάθε διαθέσιμο πλεούμενο. Το δρομολόγιο εκτελούνταν κάτω από δύσκολες συνθήκες, καθώς το καράβι έπρεπε να πορευτεί μέσα από καθαρισμένους από νάρκες διαύλους. Το ναρκαλιευτικό όμως ήταν ιδιαίτερα υπερφορτωμένο, μιας και είχε επιβιβαστεί άγνωστος αριθμός υπεράριθμων επιβατών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή του, όταν μετατοπίστηκαν οι επιβάτες, πιθανόν για να προφυλαχτούν επιδρώντας στον διατοιχισμό του πλοίου. Ο αριθμός των απολεσθέντων παραμένει απροσδιόριστος και μπορεί να φτάνει ακόμη και τα 200 άτομα, επειδή είναι άγνωστος εκείνος του συνόλου. Διασώθηκαν από παραπλέοντα σκάφη μόνον 35 ναυαγοί. Τα επίσημα στοιχεία των απωλειών κάνουν λόγο για 88 έως 118 θύματα, από τα οποία τα 28 ήταν στελέχη του Ναυτικού, αλλά γενικά στις διάφορες πηγές οι αριθμοί ποικίλλουν και δίνονται κατά προσέγγιση.
Το ερώτημα είναι αν το ναυάγιο του Σπερχειός μπορεί να ενταχθεί σε εκείνα των πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού σε περίοδο ειρήνης ή αποτελεί ακτοπλοϊκή τραγωδία λόγω του δρομολογίου που εκτελούσε. Προσωπικά νομίζω ότι μπορεί να ενταχθεί και στις δύο κατηγορίες. Μπορεί επίσης να χαρακτηριστεί ως ναυτικό δυστύχημα σε οιωνεί πολεμικές συνθήκες, καθώς ακολουθούνταν συγκεκριμένες, ασφαλείς πορείες, λόγω ναρκών. Πάντως ο Στ. Χαρατσής δεν το εντάσσει στη μελέτη του στην κατηγορία «Ατυχήματα σε πολεμική ζώνη», όπως κάνει με τις προηγούμενες περιπτώσεις της περιόδου 1941 – 1945. Η τραγωδία παρέμενε σχετικά άγνωστη, γιατί εκείνη την εποχή δεν δόθηκε η πρέπουσα δημοσιότητα και οι ανακρίσεις διενεργήθηκαν με μυστικότητα, γιατί επρόκειτο για εσωτερικό υπηρεσιακό ζήτημα του Πολεμικού Ναυτικού σε δύσκολη εποχή, λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση. Ο Στ. Χαρατσής αναφέρεται αναλυτικά στο γεγονός επιχειρώντας ενδελεχή διερεύνηση στις αιτίες του ναυαγίου (Ναυτική Ελλάς τ. 896, Μάιος 2008).
Δ’ Ως τις μέρες μας
Στα πιο πρόσφατα χρόνια ο Στ. Χαρατσής καταγράφει έξι περιπτώσεις απωλειών πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού από το 1968 έως το 1985.
1) Η τορπιλάκατος (τύπου Nasty) Ηνίοχος προσάραξε και καταστράφηκε στη νησίδα Δορούσα του Σαρωνικού, κοντά στη νήσο Αγκίστρι στις 20/10/1968 από σφοδρή κακοκαιρία στη διάρκεια αποστολής για έρευνα και διάσωση. Οι καιρικές συνθήκες ήταν ιδιαίτερα δυσμενείς και μάλλον απαγορευτικές ακόμη και για τέτοια εκτέλεση υπηρεσίας. Ευτυχώς δεν υπήρξαν θύματα. Ο Στ. Χαρατσής παραθέτει διεξοδικά το γεγονός, επιχειρώντας λεπτομερή διαλεύκανση όλων των παραμέτρων, που οδήγησαν στο ναυάγιο (Ναυτική Ελλάς τ. 897, Ιούνιος 2008).
2) Το επόμενο συμβάν αποτελεί μια από τις πιο πολύνεκρες τραγωδίες, που έπληξαν σε καιρό ειρήνης το Πολεμικό Ναυτικό. Πρόκειται για την καταβύθιση του οχηματαγωγού Μέρλιν έπειτα από σύγκρουση με το κολοσσιαίο δεξαμενόπλοιο Παγκόσμιος Ηρώ, έξω από το λιμάνι του Πειραιά στις 15/11/1972, που στοίχισε τη ζωή σε 44 ανθρώπους, από τους 58 συνολικά επιβαίνοντες. Πρόκειται για τον υψηλότερο αριθμό απωλειών μετά το τραγικό ναυάγιο του ναυαγοσωστικού Αλέξανδρος Ζ, αν δεχτούμε την επίσημη θέση των 28 απολεσθέντων στελεχών του Π.Ν. στην περίπτωση του ναρκαλιευτικού Σπερχειός. Το συμβάν οφειλόταν στην αδιαφορία του καπετάνιου τού ογκώδους δεξαμενόπλοιου κατά τη συνήθη υπεροψία του ισχυρού! Ο Στ. Χαρατσής αναφέρεται αναλυτικά στο ναυάγιο με παράθεση όλων των διαθέσιμων στοιχείων (Ναυτική Ελλάς τ. 898, Ιούλιος 2008).
3) Στις 24/8/1977 η κανονιοφόρος Πεζόπουλος στη διάρκεια περιπολίας μεταξύ Ψέριμου και Κω εμβολίστηκε από το πλοίο της γραμμής Αθενς Εξπρές και υπέστη σοβαρότατες ζημιές, ευτυχώς χωρίς να υπάρξουν θύματα, παρά μόνον ορισμένοι μικροτραυματισμοί από τη βιαιότητα της σύγκρουσης. Το πολεμικό για να μη βυθιστεί, ρυμουλκήθηκε από το επιβατηγό στο λιμάνι της Κω, ώστε να είναι ασφαλές. Από την περιγραφή του συμβάντος προκύπτει η δυσεξήγητη συμπεριφορά του Αθενς Εξπρές, που άλλαξε πορεία σα να επεδίωκε να χτυπήσει την κανονιοφόρο, σύμφωνα με όσα σημειώνει ο Στ. Χαρατσής. Επειδή οι ζημιές ήταν σοβαρές, το πολεμικό αποσύρθηκε από την ενεργό δράση (Ναυτική Ελλάς τ. 898, Ιούλιος 2008).
4) Τρία χρόνια αργότερα στις 25/9/1980 καταστράφηκε από πυρκαγιά η τορπιλάκατος (τύπου Jaguar) Καταιγίς στη διάρκεια ασκήσεων, οκτώ μίλια Δ – ΝΔ του Σουνίου, χωρίς να υπάρξουν ανθρώπινες απώλειες. Αν και επικρατούσαν δύσκολες καιρικές συνθήκες, η φωτιά κατασβήστηκε έπειτα από τρεις ώρες, χάρη στις τεράστιες προσπάθειες του πληρώματος το σκάφος δεν βυθίστηκε και ρυμουλκήθηκε στον Ναύσταθμο. Η έκταση, όμως, των ζημιών καθιστούσε ασύμφορη κάθε επισκευή. Στις ανακρίσεις αποδείχτηκε πως η πυρκαγιά προήλθε από διαρροή καυσίμου και η έλλειψη αυτόματου συστήματος κατάσβεσης οδήγησε γρήγορα στην εξάπλωσή της. Η τορπιλάκατος Καταιγίς παροπλίστηκε οριστικά το 1981. Ο Στ. Χαρατσής καταγράφει λεπτομερώς το συμβάν (Ναυτική Ελλάς τ. 899, Αύγουστος 2008).
5) Ομοίως από πυρκαγιά βυθίστηκε και το παράκτιο περιπολικό Γουλανδρής Ι στις 24/6/1983 στη διάρκεια εκπαιδευτικής περιπολίας στις νησίδες Μερσίνια στη ΝΑ Λέσβο. Η φωτιά εξαπλώθηκε γρήγορα παρά τις προσπάθειες του πληρώματος, που προσπαθούσε επί δύο ώρες να την κατασβήσει και το σκάφος βυθίστηκε, χωρίς να υπάρξουν θύματα, αφού οι επιβαίνοντες το εγκατέλειψαν έγκαιρα, όταν κάθε επιπλέον προσπάθεια διάσωσής του ήταν μάταιη. Από τις έρευνες που ακολούθησαν, διαπιστώθηκε πως και εδώ, όπως στην περίπτωση της τορπιλάκατου Καταιγίς, αιτία της φωτιάς ήταν η διαρροή καυσίμου. Η γρήγορη εξάπλωσή της μάλιστα άρχισε να λιώνει το κατάστρωμα, αφού το σκάφος ήταν κατασκευασμένο από αλουμίνιο. Το γεγονός περιγράφεται αναλυτικά από τον Στ. Χαρατσή με στόχευση στη διερεύνηση των αιτιών, που επέφερε την καταστροφή (Ναυτική Ελλάς τ. 900, Σεπτέμβριος 2008).
6) Το ρυμουλκό Ρωμαλέος απωλέστηκε στις 9/1/1985 στη Σούδα, καθώς βοηθούσε τον απόπλου αμερικανικού μεταγωγικού πλοίου. Αστοχος χειρισμός του πολεμικού επέφερε την ανατροπή του ρυμουλκού, ευτυχώς χωρίς να υπάρξουν θύματα, καθώς τα μέλη του πληρώματος πήδηξαν έγκαιρα στη θάλασσα και παραλήφθηκαν από άλλο ρυμουλκό. Η λεπτομερής καταγραφή του Στ. Χαρατσή αποδεικνύει το σφάλμα του Αμερικανού κυβερνήτη, που κινήθηκε αντίθετα με τον χειρισμό του ρυμουλκού (Ναυτική Ελλάς τ. 901 Οκτώβριος 2008).
Εδώ τελειώνει η καταγραφή των ατυχημάτων, δυστυχημάτων – απωλειών πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού σε καιρό ειρήνης από τον Στ. Ι. Χαρατσή, που προφανώς είχε ολοκληρώσει τη μελέτη του λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του, στις 26/4/1999, ενώ ήδη είχε συμβεί ακόμη ένα οδυνηρό περιστατικό, με τη βύθιση της πυραυλακάτου (ΤΠΚ) Κωστάκος.
1) Νέα απώλεια πλοίου, αυτή τη φορά με θύματα, έπληξε το Πολεμικό Ναυτικό στις 6/11/1996, όταν το επιβατηγό οχηματαγωγό πλοίο της γραμμής Σάμαινα, στην περιοχή Αυλάκια της Σάμου, προσέκρουσε στην πυραυλάκατο Κωστάκος, την οποία και βύθισε παρασύροντας στον βυθό τέσσερα μέλη του πληρώματός της. Το πολεμικό, όντας σε εκτέλεση άσκησης, τελούσε σε πλήρη συσκότιση γι’ αυτό και δεν έγινε αντιληπτό από το άλλο πλοίο. Ευθύνες για το συμβάν καταλογίστηκαν τόσο στον πλοίαρχο του Σάμαινα, επειδή έπλεε πλησιέστερα στις ακτές, εκτός της κανονικής πορείας, κάτι που συνηθίζεται για συντόμευση χρόνου στην ακτοπλοΐα, όσο και στον κυβερνήτη της πυραυλακάτου που δεν αντέδρασε έγκαιρα για την αποφυγή της σύγκρουσης, ενώ έβλεπε το κατάφωτο πλοίο να έρχεται καταπάνω του. Το πολεμικό ανελκύστηκε στις 15/3/1997 από το βάθος των 168 μέτρων, όπου βρισκόταν, χάρη σε επίπονη και υπεράνθρωπη προσπάθεια ναυαγιαίρεσης, από ιδιωτική εταιρεία εξειδικευμένη σε τέτοιου είδους εργασίες, που στέφθηκε με επιτυχία. Οι ζημιές ήταν όμως εκτεταμένες και η επισκευή του σκάφους κρίθηκε ασύμφορη.
2) Φθάσαμε 24 χρόνια μετά το προηγούμενο ναυάγιο, στον 21ο αιώνα πια, με τον εμβολισμό του ναρκοθηρευτικού Καλλιστώ, από πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων (κοντέινερς), έξω από τον Πειραιά στις 27/10/2020. Πρόκειται, όπως συνήθως, για αδόκητο ατύχημα, που σαφώς οφείλεται σε ανθρώπινο σφάλμα, κυρίως από τη μεριά του ευμεγέθους εμπορικού καραβιού, όπως φαίνεται από τις πρώτες, τουλάχιστον, εκτιμήσεις. Ας μην προχωρήσουμε σε διάφορες απόπειρες ερμηνείας του συμβάντος, καθώς δεν είμαστε ειδικοί και επιπλέον η υπόθεση βρίσκεται στο στάδιο των ανακρίσεων, από τις οποίες, μετά την ολοκλήρωσή τους, θα προκύψουν, ελπίζουμε, οι απαραίτητες εξηγήσεις και τα τελικά πορίσματα. Το ευτύχημα ήταν πως δεν θρηνήσαμε θύματα, παρά την ολοκληρωτική καταστροφή του πλοίου.
Συμπεράσματα
Συνοψίζοντας τα περιστατικά ναυαγίων πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού από ατυχήματα και δυστυχήματα σε περιόδους ειρήνης, μπορούμε να παραθέσουμε τα παρακάτω συγκεντρωτικά στοιχεία:
α’ Στις 24 περιπτώσεις, που καταγράφονται κατά τον 20ό αιώνα (και 21ο), έχουμε υψηλό αριθμό θυμάτων, που βέβαια οφείλεται κυρίως στην πολυάνθρωπη τραγωδία του ναυαγοσωστικού Αλέξανδρος Ζ. Συνολικά έχουμε κάπου 410 απώλειες ανδρών του Πολεμικού Ναυτικού (για το Σπερχειός σημειώνουμε τον επίσημο αριθμό των 28 στελεχών του Ναυτικού), όταν οι απώλειες σε ναυάγια πλοίων από πολεμική αιτία την περίοδο 1940 – ‘45, τόσο πολεμικών, όσο και επίτακτων, πλησιάζουν τους 380. Φονικότερη η ειρήνη από τον πόλεμο;
β’ Αιτίες ναυαγίων καταγράφονται οι συνήθεις, όπως κακοκαιρία, ενίοτε σε συνδυασμό και άλλων παραμέτρων, ανθρώπινο λάθος, μιας και είχαμε έξι περιπτώσεις συγκρούσεων, πυρκαγιά – έκρηξη, αλλά και τρία συμβάντα οφείλονται σε πολεμική αιτία, ενώ σε δύο ακόμη η αιτία παραμένει απροσδιόριστη επακριβώς.
γ’ Στους τόπους των ναυαγίων προηγείται με διαφορά ο Σαρωνικός, καθώς στα νερά του σημειώθηκαν 12 ατυχήματα ή τραγωδίες. Δέκα περιστατικά σημειώθηκαν σε διάφορα σημεία των ελληνικών χωρικών υδάτων (9 Αιγαίο – 1 Ιόνιο) και δύο στα νερά της Β. Αφρικής.
Ολοκληρώνουμε κάπου εδώ την άγνωστη εν πολλοίς πικρή περιδιάβαση σε αρνητικά και οδυνηρά περιστατικά πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού, που απωλέστηκαν σε καιρό ειρήνης ή και πολέμου από «φυσικά αίτια», δηλαδή όχι από πολεμική ενέργεια. Επίσης σε περίοδο ειρήνης από πολεμική αιτία (νάρκες). Τα απρόσμενα συμβάντα, όταν συνοδεύονται βέβαια από θύματα και κάποια έχουν πολυάριθμα γίνονται οπωσδήποτε πιο οδυνηρά, καθώς σημειώνονται σε ομαλές συνθήκες και κατά κάποιον τρόπο δεν δικαιολογούνται.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
