Ναυάγια πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού

ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ ΣΕ ΚΑΙΡΟ ΕΙΡΗΝΗΣ (ΜΕΡΟΣ Α’)

Το απρόσμενο ναυτικό ατύχημα με τον εμβολισμό του ναρκοθηρευτικού (Ν/Θ) Καλλιστώ του Πολεμικού μας Ναυτικού από πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων και η ολοκληρωτική, όπως λέγεται, καταστροφή του έφεραν στο προσκήνιο οδυνηρές μνήμες από παλιότερα, αντίστοιχα περιστατικά.

Πάνε ακριβώς 24 χρόνια, όταν η πυραυλάκατος (ΤΠΚ) Κωστάκος εμβολίστηκε από το επιβατηγό – οχηματαγωγό πλοίο των ακτοπλοϊκών γραμμών Σάμαινα στη θέση Αυλάκια της Σάμου, με αποτέλεσμα τη βύθιση του πλοίου και την απώλεια τεσσάρων μελών του πληρώματος. Περισσότερο όμως η περίπτωση του Ν/Θ Καλλιστώ ταυτίζεται με τη βύθιση του οχηματαγωγού (Ο/Γ) Μέρλιν, που συγκρούστηκε με το δεξαμενόπλοιο Παγκόσμιος Ηρώ έξω από το λιμάνι του Πειραιά, δηλαδή στον ίδιο περίπου θαλάσσιο χώρο. Μόνο που τότε η επίσης ολοκληρωτική απώλεια του πολεμικού συνοδεύτηκε με 44 θύματα, καθιστώντας το ναυάγιο μια από τις πιο οδυνηρές και πολύνεκρες τραγωδίες πλοίων του στόλου, σε καιρό ειρήνης.

Με αφορμή τα παραπάνω γεγονότα προκύπτει ενδιαφέρουσα έρευνα με τις απώλειες πολεμικών πλοίων από διάφορες αιτίες σε περιόδους ειρήνης. Οσο κι αν φαίνεται παράξενο, από τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους ώς τις μέρες μας συναντούμε διόλου ευκαταφρόνητο αριθμό τέτοιων αρνητικών συμβάντων, που κάμποσες φορές συνοδεύονταν και από ανθρώπινες απώλειες, ενίοτε δε πολυάριθμες. Ο αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού Στυλιανός Ι. Χαρατσής στην ενδιαφέρουσα έρευνά του με τίτλο «Απώλειες Ελληνικών Πολεμικών Πλοίων λόγω ατυχημάτων στον 19^ο και 20^ό αιώνα» συγκεντρώνει 32 περιπτώσεις από τα πρώτα χρόνια του νέου ελληνικού κράτους ώς τα 1985. Η παραπάνω μελέτη, που εμπεριέχει σημαντικά στοιχεία με πλούσιο αρχειακό και άλλο υλικό, δημοσιεύτηκε σε 18 συνέχειες στο περιοδικό Ναυτική Ελλάς, από το τεύχος 885 (Ιούνιος 2007) έως το 902 (Νοέμβριος 2008) και συνοδεύεται από πλούσια βιβλιογραφία. Ο συγγραφέας δεν τηρεί στο κείμενό του ακριβή χρονολογική σειρά των συμβάντων, άγνωστο για ποιο λόγο, γι’ αυτό θα καταρτίσουμε για τη σύνταξη ενός επίκαιρου κι ενδιαφέροντος πιστεύουμε άρθρου «κατάλογο» με κανονική χρονική παράθεση και συνοπτική παρουσίαση αυτών των ναυαγίων, στον 20^ό αιώνα. Για καλύτερη ταξινόμηση χωρίζουμε τα ναυτικά ετούτα ατυχήματα ή δυστυχήματα σε τρεις περιόδους, α’ 1900 – 1940, β’ «Ατυχήματα σε πολεμική ζώνη» (1941 – 1945), που ο Χαρατσής περιλαμβάνει ναυάγια πλοίων σε εμπόλεμη περίοδο, που δεν σημειώθηκαν όμως από πολεμική αιτία και γ’ Μεταπολεμικά ώς τις μέρες μας.

Α’ 1900 – 1940

1. Με την είσοδο του 20^ού αιώνα καταγράφεται και το πρώτο οδυνηρό γεγονός με απώλεια πολεμικού πλοίου. Στις 28/3/1900 το τορπιλοβόλο 12 κατά τον διάπλου του από τον Ναύσταθμο στο λιμάνι του Πειραιά βυθίστηκε έπειτα από έκρηξη λέβητα, με αποτέλεσμα να απωλεσθούν ο κυβερνήτης και εφτά μέλη του πληρώματος. Η αιτία της έκρηξης παρέμεινε βέβαια άγνωστη και γενικά οι πληροφορίες για το συμβάν είναι λιγοστές (Ναυτική Ελλάς τ. 893, Φεβρουάριος 2008).
2. Είναι γνωστό το τόλμημα του υποπλοιάρχου Νικ. Βότση, που εισέπλευσε με το τορπιλοβόλο 11 στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, δίχως να γίνει αντιληπτός και τορπίλισε βυθίζοντας το παλιό μικρό θωρηκτό Φετίχ Μπουλέν στις 18/10/1912 και στη συνέχεια κατάφερε να διαφύγει από τα παράκτια πυροβόλα του Καραμπουρνού. Το ίδιο πλοίο βρισκόταν αγκυροβολημένο στον Μούδρο και στις 24/4/13 από τη δυνατή κακοκαιρία παρασύρθηκε σε βράχια και υπέστη σοβαρές ζημιές με αποτέλεσμα να βυθιστεί. Για την τύχη του τορπιλοβόλου 11 οι απόψεις διίστανται, καθώς από τη μία γίνεται λόγος πως εγκαταλείφθηκε ως μη επισκευάσιμο κι από την άλλη, σύμφωνα με ορισμένα έγγραφα, φαίνεται πως παρά τις εκτεταμένες βλάβες, ανελκύστηκε και μετατράπηκε σε υδροφόρα, ώς το 1921 που αποσύρθηκε για διάλυση. Στο ναυάγιο δεν αναφέρονται θύματα (Ναυτική Ελλάς τ. 887, Αύγουστος 2007).
3. Από σφοδρή κακοκαιρία επίσης βυθίστηκε κοντά στην Ψυττάλεια στα 1918 η κανονιοφόρος Γ’. Η ακριβής ημερομηνία του συμβάντος δεν γνωστοποιείται, ούτε αν υπήρξαν απώλειες ζωών. Γενικά τα στοιχεία για το συμβάν παρουσιάζονται κι εδώ ελάχιστα (Ναυτική Ελλάς τ. 888, Σεπτέμβριος 2007).
4. Οπωσδήποτε σοβαρότερη χαρακτηρίζεται η απώλεια του αντιτορπιλικού Ναυκρατούσα, που προσάραξε στις 26/11/1920 στη βραχονησίδα Παξιμάδι ή Πρασονήσι στις Ν.Δ. ακτές της Μήλου. Παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν, η αποκόλλησή του δεν κατέστη δυνατή και το πλοίο καταστράφηκε από τη φουρτούνα που ακολούθησε. Τα ακριβή αίτια του ναυαγίου δεν είναι γνωστά, αν σημειώθηκε δηλαδή από κακοκαιρία, ανθρώπινο λάθος ή βλάβη. Ευτυχώς δεν υπήρξαν θύματα, καθώς το πλήρωμα διεκπεραιώθηκε με ασφάλεια στη Μήλο (Ναυτική Ελλάς τ. 893, Φεβρουάριος 2008).
5. Το τραγικότερο, ως ιδιαίτερα πολύνεκρο, ναυάγιο πλοίου του Π.Ν. σε καιρό ειρήνης είναι βέβαια η βύθιση του ναυαγοσωστικού ρυμουλκού Αλέξανδρος Ζ. της εταιρείας Ζαλοκώστα, που ως επίτακτο εκτελούσε χρέη πλοίου μεταφοράς προσωπικού («Ευκαιρία») από τον Ναύσταθμο στον Πειραιά. Το απόγευμα της 10ης Μαρτίου 1923, λόγω της ισχυρής φουρτούνας και του εξαιρετικά υψηλού αριθμού υπεράριθμων επιβαινόντων, που μετατοπίστηκαν για να προφυλαχτούν, το Αλέξανδρος Ζ. ανετράπη ανάμεσα στην Ψυττάλεια και το λιμάνι του Πειραιά με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 297 άτομα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, μιας και εικάζεται πως τα θύματα μπορεί και να έφταναν τα 350 – 400. Διασώθηκαν μόνο 45 – 50 επιβαίνοντες, σύμφωνα με εφημερίδες της εποχής (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 12/3/1923). Για την τραγωδία του Αλέξανδρος Ζ. έχουν γραφεί αρκετά, ανάμεσα στα οποία και σχετικό δημοσίευμά μας (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 3/3/2019). Ο Στ. Χαρατσής παρουσιάζει αναλυτικά και με άγνωστες λεπτομέρειες το οδυνηρό συμβάν στο υπ. αρ. 894 τεύχος (Μάρτιος 2008) του περ. Ναυτική Ελλάς.
6. Το ατμοκίνητο ιστιοφόρο (ατμοημιολία) Αηδών είχε μακρά θητεία στον στόλο από το 1884 ώς το 1913, που με αφαίρεση του οπλισμού του μετατράπηκε σε βοηθητικό πλοίο. Απωλέστηκε μεταξύ 26 και 29 Ιουνίου 1924, όταν επέπεσε σε ύφαλο στο ακρ. Τούρλος της Αίγινας. Τα στοιχεία που παρέχονται για το συμβάν είναι εξαιρετικά λιγοστά, εξ ου και ο μη ακριβής προσδιορισμός της ημερομηνίας. Δεν μνημονεύεται αιτία του ναυαγίου, ούτε αν υπήρξαν ανθρώπινες απώλειες. Κάποιες πληροφορίες κάνουν λόγο για ιδιότυπη στάση αξιωματικών εκείνη την περίοδο και πιθανόν το γεγονός να σχετίζεται με αυτή, καταπώς σημειώνει ο Στ. Χαρατσής (Ναυτική Ελλάς, τ. 895, Απρίλιος 2008).
7. Στις 11/3/1928 πάλι σε ύφαλο στο ακρ. Τούρλος της Αίγινας, όπου υπάρχουν αρκετοί ύφαλοι και αβαθή, εξώκειλε το τορπιλοβόλο Πάνορμος κατά τον πλου του από τον Πόρο στον Πειραιά. Το ναυάγιο οφείλεται μάλλον σε ανθρώπινο λάθος με πλεύση πλησιέστερα στις ακτές και οι περιπτώσεις κακών καιρικών συνθηκών ή βλάβης του τιμονιού, που αναφέρθηκαν τότε, φαίνονται αναληθείς. Το πλοίο καταστράφηκε ολοσχερώς, αλλά ευτυχώς δεν υπήρξαν ανθρώπινες απώλειες (Ναυτική Ελλάς τ. 896, Απρίλιος 2008).
8. Απροσδιόριστη επακριβώς χρονικά παρουσιάζεται η καταβύθιση του ρυμουλκού Σαμψών από εμβολισμό του αντιτορπιλικού Σφενδόνη κατά τη διάρκεια γυμνασίων στην περιοχή του Καφηρέα, το 1933. Ο Χαρατσής, που καταγράφει μάλλον συνοπτικά το συμβάν, δεν αναφέρει ακριβή ημερομηνία και σημειώνει σχετικά: «Το ρυμουλκό Σαμψών μεταξύ 1927 και 1933 λάμβανε μέρος σε ασκήσεις Στόλου στην περιοχή του Καφηρέως, χρησιμοποιούμενο ως στόχος. Βυθίστηκε ως αποτέλεσμα εμβολισμού του από ατυχή χειρισμό του αντιτορπιλικού Σφενδόνη, ευτυχώς άνευ θυμάτων…» (Ναυτική Ελλάς τ. 896, Μάιος 2008). Στη συνέχεια μνημονεύει το γεγονός της σύγκρουσης και τις σπασμωδικές ενέργειες που ακολούθησαν δίχως να κατορθωθεί η διάσωση του ρυμουλκού, κάτι που προκάλεσε δυσμενή σχόλια στον Τύπο της εποχής. Ο Ηλίας Νταλούμης στο άρτιο πόνημά του «Τα πλοία του Ναυτικού 1826 – 2017» έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, Πειραιάς 2017, σημειώνει πως το συμβάν σημειώθηκε στα 1933, (σελ. 321), επίσης χωρίς ακριβή προσδιορισμό ημερομηνίας.

Ομως στην εφ. Σημαία του Βόλου στις 9/9/1927 υπάρχει δημοσίευμα, που αναφέρει πως το συμβάν του εμβολισμού του ρυμουλκού Σαμψών σημειώθηκε στις πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου του 1927, μετά τον απόπλου της μοίρας γυμνασίων με επικεφαλής το Θ/Κ Γ. Αβέρωφ από τον Βόλο στις 31/8/1927 και κατά τη διάρκεια γυμνασίων στο ταξίδι με προορισμό τη Σύρο. Μόνο που ως υπαίτιο του εμβολισμού μνημονεύεται στην εφ. Σημαία το αντιτορπιλικό Λόγχη, προφανώς από λάθος. Εδώ χρειάζεται επιπλέον διερεύνηση.

Β’ 1941 – 1945

Για την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Στ. Χαρατσής χαρακτηρίζει τις περιπτώσεις ναυαγίων πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού, που δεν οφείλονται σε πολεμική αιτία, ως «ατυχήματα σε πολεμική ζώνη» καταγράφοντας επτά απώλειες από το 1941 ώς το 1945.

1. Το περιπολικό Α32 (παράκτιο βοηθητικό ιστιοφόρο, διωκτικό λαθρεμπορίου) εξώκειλε και βυθίστηκε τον Απρίλιο του 1941 στην προσπάθεια διαφυγής του από την Ελλάδα. Για το συμβάν και το πλοίο υπάρχουν λιγοστά στοιχεία, αφού δεν γνωρίζουμε ούτε ακριβή ημερομηνία, ούτε αναφέρονται ο τόπος και η αιτία του ναυαγίου. Μάλλον επρόκειτο για βοηθητικό σκάφος, ίσως και επίτακτο, γι’ αυτό και δεν υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες. Θύματα δεν αναφέρονται (Ναυτική Ελλάς τ. 888, Σεπτέμβριος 2007).
2. Οπωσδήποτε σοβαρότερο είναι το συμβάν με τον εμβολισμό του αντιτορπιλικού Λέων από το επίτακτο επιβατικό Αρντένα, στη διάρκεια νηοπομπής από τη Σούδα στον Πειραιά στις 18/4/1941. Από τη σύγκρουση αποκόπηκε η πρύμη του πολεμικού, με αποτέλεσμα τον θάνατο δύο αξιωματικών και τον τραυματισμό ναύτη, που εξέπνευσε αργότερα. Το λαβωμένο πλοίο ρυμουλκήθηκε στο αγκυροβόλιο των Μεγάρων με την προοπτική επισκευής, αλλά η προέλαση των Γερμανών και η άμεση αναχώρηση του στόλου οδήγησαν στην εγκατάλειψη του Λέοντα, μιας και η περίπτωση ρυμούλκησής του θεωρούνταν αδύνατη (Ναυτική Ελλάς τ. 888, Σεπτέμβριος 2007).
3. Το αρματαγωγό Λέσβος, που είχε παραχωρηθεί στην Ελλάδα από το ναυτικό των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του πολέμου, προσάραξε στη νησίδα Πλέιν, κοντά στην Τύνιδα κατά τον πλου του από τη Σικελία στην Μπιζέρτα της Τυνησίας, στις 6/1/1944. Υπέστη σοβαρές ζημιές, ώστε να είναι αδύνατη η ανέλκυσή του, παρά τις προσπάθειες που έγιναν και θεωρήθηκε ως ολοκληρωτική απώλεια. Η προσάραξη οφείλεται στις κακές καιρικές συνθήκες σε συνδυασμό με βλάβη του πηδαλίου, όπως αναφέρεται. Δυστυχώς κατά τη διεκπεραίωση των επιβαινόντων στην ακτή απωλέστηκαν έξι άτομα, ένας Ελληνας, δύο Αγγλοι και τρεις Ιταλοί αιχμάλωτοι (Ναυτική Ελλάς τ. 889, Οκτώβριος 2007).
4. Οι απώλειες των ναρκαλιευτικών Κάσος και Κως, στο μεταίχμιο των περιόδων πολέμου και ειρήνης, οφείλονται σε πολεμική αιτία και μπορεί να θεωρηθούν και ως ναυάγια πολέμου. Και τα δύο πλοία βυθίστηκαν την ίδια ημέρα (15/10/1944) στη διάρκεια ναρκαλιείας για την εκκαθάριση διαύλων, ώστε να περάσει ο ελληνικός στόλος κατά την επιστροφή του στην πατρίδα, όταν προσέκρουσαν σε νάρκες. Το ναρκαλιευτικό Κάσος δεν είχε απώλειες, σε αντίθεση με το Κως, που υπήρξαν τρία θύματα. Επίσης την ίδια μέρα βυθίστηκαν δύο βρετανικά ναρκαλιευτικά και άλλα δύο μεγαλύτερα υπέστησαν σοβαρές ζημιές και αποσύρθηκαν. Το τίμημα της ναρκαλιείας στις ελληνικές θάλασσες έμελλε να είναι εξαιρετικά βαρύ, όπως θα δούμε και πιο κάτω, με πρώτα θύματα τα ναρκαλιευτικά Κάσος και Κως (Ναυτική Ελλάς τ. 889, Οκτώβριος 2007 και 890, Νοέμβριος 2007).
5. Στις ακτές της Β. Αφρικής, κοντά στην Τρίπολη βυθίστηκε και το περιπολικό Α1 (πλοίο ακτοφυλακής – δίωξης λαθρεμπορίου), που είχε εγκαταλειφθεί στον Ναύσταθμο και ακολούθως οι κατακτητές το ενέταξαν στις υπηρεσίες τους έως ότου βρεθεί στον Τάραντα και το παραλάβουν οι σύμμαχοι. Κατά τη διάρκεια ρυμούλκησής του ναυάγησε, σύμφωνα με τα λιγοστά στοιχεία που είναι διαθέσιμα. Ο Στ. Χαρατσής σημειώνει πως το γεγονός σημειώθηκε το 1945, ενώ ο Ηλ. Νταλούμης το 1943 μετά την κατάρρευση της Ιταλίας. Απώλειες δεν αναφέρονται (Ναυτική Ελλάς τ. 890, Νοέμβριος 2007 και «Τα πλοία του Ναυτικού 1826 – 2017» σελ. 25).

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ…

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ