Στη διάρκεια ανίχνευσης πτυχών της τοπικής μας ακτοπλοΐας έχουμε, εκτός των άλλων, μνημονεύσει κατά καιρούς και ενάρξεις δρομολογίων (1), με καταχωρίσεις – ενημερώσεις των ακτοπλοϊκών εταιρειών ή των πρακτορείων και δημοσιεύματα εφημερίδων κατά τη δρομολόγηση νέου ατμόπλοιου στις διάφορες γραμμές.
Οταν, δε, επρόκειτο για πρώτη φορά και όχι για επαναδρομολόγηση, η τοπική ειδησεογραφία προέβαλε περισσότερο το γεγονός, που κατέδειχνε άλλωστε τον εμπλουτισμό των θαλασσίων συγκοινωνιών, χάρη στην αυξημένη κίνηση που παρουσιαζόταν στο λιμάνι του Βόλου. Ακόμη πιο ενδιαφέρουσες καταγράφονται οι ανάλογες αναφορές, όταν δρομολογούνταν ατμόπλοιο εντόπιας πλοιοκτησίας, καθώς τέτοια εξέλιξη προέκυπτε θετική και δημιουργική για την τοπική ναυτιλία, με ευοίωνες προοπτικές στην οικονομική και κοινωνική, ακόμη, ανάπτυξη του τόπου.
Τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί το ατμόπλοιο Καφηρεύς της Ακτοπλοΐας Παγασητικού του Ιωάν. Αντωνόπουλου, που «άρχεται των δρομολογίων του» από τις 16/12/1905 και λίγες μέρες νωρίτερα υπάρχει στην εφ. Η Θεσσαλία ιδιαίτερο δημοσίευμα για το ξεχωριστό γεγονός (2). Κάτι ανάλογο συμβαίνει και λίγα χρόνια αργότερα για άλλο ατμόπλοιο της ίδιας τοπικής, ναυτιλιακής εταιρείας, την Πτερωτή. Ενδιαφέρουσες και πλούσιες είναι επίσης και οι αναφορές των εφημερίδων για πλοία της εταιρείας των Ζαγοριανών εφοπλιστών Ρίγγα – Πολυμέρη, που δραστηριοποιούνται δυναμικά στον χώρο από το 1918, αποκτώντας πέντε πλοία (Αθήναι, Βόλος, Αετός, Λήμνος, Πήλιον). Οι ιδρυτές της επιστρέφουν στην Ελλάδα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου είχαν ασχοληθεί δημιουργικά στον τομέα των ξενοδοχείων και της εστίασης και με τα χρήματα που απέκτησαν γύρισαν και επένδυσαν στον τόπο τους για να αποτελέσουν άμεσα σημαντικό παράγοντα της ελληνικής ακτοπλοΐας (3). Οι ευφυείς και δημιουργικοί Πηλιορείτες εφοπλιστές αντιλαμβάνονται τις εξελίξεις και γίνονται από τους πρωτεργάτες, που συμμετέχουν στη συγκρότηση του πρώτου επιτυχημένου ακτοπλοϊκού τραστ το 1929, την Ακτοπλοΐα της Ελλάδος (ΑΚΤΕΛ), ώστε να αποφεύγονται οι διάφοροι ανταγωνισμοί, που μάλλον έβλαπταν τις εταιρείες (4). Ολα ετούτα περνούν στις σελίδες της τοπικής μας ειδησεογραφίας.
***
Ενδιαφέρουσα πτυχή της τοπικής ακτοπλοΐας εντοπίζουμε στην εφ. Πρωία τον Αύγουστο του 1911, με τρία αξιοπρόσεχτα δημοσιεύματα, που αναφέρονται στη δρομολόγηση «του πρώτου πηλιορείτικου ατμοπλοίου», όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά. Πρόκειται για πλοίο, που μετονομάζεται σε Βώλος, το οποίο ανήκε στην Ελληνική Ταχυδρομική Ατμοπλοΐα Πηλίου ή συντομότερα Ατμοπλοΐα Πηλίου, των Τσαγκαραδιωτών Νικ. Στακού και Νικ. Νανόπουλου, που παλιότερα δραστηριοποιούνταν επαγγελματικά στην Αίγυπτο.
Σύμφωνα με τον γνωστό Ζαγοριανό – Αιγυπτιώτη λόγιο Απόστολο Κωνσταντινίδη (5), ο Ν. Στακός υπήρξε βαμβακέμπορος και θεωρείται από τους σημαντικούς ευεργέτες της ιδιαίτερης πατρίδας του, καθώς με δική του οικονομική συνδρομή οικοδομήθηκε ο ναός της Αγίας Παρασκευής στην ομώνυμη συνοικία της Τσαγκαράδας, ενώ διέθεσε ποσά για έργα οδοποιίας και με κληροδότημά του συνέβαλε στην κατασκευή του ξενοδοχείου Ξενία.
Ο Νικ. Νανόπουλος ασχολήθηκε στην Αίγυπτο ως καπνέμπορος, αρχικά μαζί με τον Δρακιώτη Κων. Κουταρέλλη και αργότερα με τον αδερφό του Πέτρο Νανόπουλο. Επιπλέον δραστηριοποιήθηκε και ως βιβλιοχαρτέμπορος. Εκανε κι αυτός πολλά για τον γενέθλιο τόπο του, οδοποιία, υδραγωγείο, οικονομικό γυμνάσιο Νανοπούλειος Σχολή, και θεωρείται από τους σπουδαίους ευεργέτες του.
Για την εφοπλιστική συνεργασία των δύο τΤσαγκαραδιωτών ο Απόστολος Κωνσταντινίδης σημειώνει:
«Ο Νικ. Νανόπουλος εν συνεταιρισμώ μετά του συμπατριώτου του Νικολάου Στακού, ίδρυσεν εν έτει 1905 ατμοπλοϊκήν εταιρείαν υπό την επωνυμίαν «Πήλιον» με σκοπόν την εξυπηρέτησιν της Θεσσαλίας διά της δημιουργίας νέας γραμμής Αλεξανδρείας – Πειραιώς – Βόλου. Την θαλασσίαν ταύτην συγκοινωνίαν εξετελούν τα δύο ιδιόκτητα ατμόπλοιά των Βασίλισσα Ολγα και Στέφανος Στρέιτ. Η εταιρεία διήρκεσε μέχρι του 1909, οπότε και διελύθη προς μεγάλην ζημίαν των Θεσσαλών εν γένει…» (6).
Οπως φαίνεται η ακτοπλοϊκή δραστηριότητα των δύο συνέταιρων, που, σύμφωνα με τον Κωνσταντινίδη, διεκόπη στα 1909, ξανάρχισε δύο χρόνια αργότερα με την ίδια φιλοσοφία και πρακτική, τη δρομολογιακή σύνδεση Θεσσαλίας – Αλεξάνδρειας. Αυτό, τουλάχιστον, βεβαιώνεται από τα τρία δημοσιεύματα της εφ. Πρωία, που παρουσιάζουμε.
Το πρώτο δημοσίευμα είναι ενημερωτική καταχώριση της ίδιας της εταιρείας για τον πρώτο κατάπλου του πλοίου, τα εγκαίνιά του και την έναρξη των δρομολογίων της γραμμής Βόλου – Χαλκίδας – Πειραιά – Αλεξάνδρειας. Το πλοίο, που θα καλύπτει τη σύνδεση, είναι το πρώην Στέφανος Στρέιτ, που δρομολογούνταν και παλιότερα (1905 – 1909) και τώρα έχει μετονομαστεί σε Βώλος, λόγω της έδρας της εταιρείας και της καταγωγής των πλοιοκτητών. Να σημειωθεί επίσης πως το α/π Βώλος είναι το πρώτο πλοίο, σύμφωνα με την καταχώριση, που νηολογείται στον Βόλο με αριθμό νηολογίου 1.
Ακόμη πληροφορούμαστε και την απόκτηση από τον Ν. Νανόπουλο του πλοίου Βασίλισσα Ολγα για την ίδια γραμμή:
«Ελληνική Ταχυδρομική Ατμοπλοΐα Πηλίου
Ειδοποιεί ότι το ατμόπλοιον ΒΩΛΟΣ (πρώην Στέφανος Στρέιτ) αγορασθέν παρά του κ. Νικολάου Στακού. Νηολογηθέν εις τον λιμένα Βόλου υπ΄ αριθ. 1. Καταπλέει το πρώτον ενταύθα την Πέμπτην 18 τρέχοντος μετά του ιδιοκτήτου του. Το δε εσπέρας τελεσθήσονται επ’ αυτού αγιασμός και εγκαίνια. Το ανωτέρω ατμόπλοιον επισκευασθέν τελείως και ανακαινισθέν εκ βάθρων, αναχωρεί την προσεχή Παρασκευήν 19ην τρέχοντος και ώραν 7ην μ.μ. κατ’ ευθείαν διά Χαλκίδα, Πειραιά και Αλεξάνδρειαν, δεχόμενον επιβάτας και εμπορεύματα.
Προς τούτο γίνεται γνωστόν ότι και το έτερον ατμόπλοιον «Βασίλισσα Ολγα» ηγοράσθη παρά του κ. Νανοπούλου λίαν δε προσεχώς άρχεται των ταξειδίων του και κανονισθήσεται ούτω τακτική εβδομαδιαία συγκοινωνία μεταξύ Βόλου – Αλεξανδρείας» (Πρωία 16/8/11).
Η αναφορά πως τα δύο πλοία αγοράστηκαν από τους δύο Τσαγκαραδιώτες επιχειρηματίες στα 1911 έρχεται σε αντίθεση με όσα γράφει ο Κωνσταντινίδης για την ύπαρξη εταιρείας με τα δύο αυτά σκάφη την περίοδο 1905 – 1909. Στο βιβλίο του καπετάνιου – συγγραφέα Αν. Τζαμτζή «Ελληνική Επιβατική Ακτοπλοΐα – Πρώτη περίοδος 1830-1940» σημειώνεται πως τα ατμόπλοια Στέφανος Στρέιτ και Βασίλισσα Ολγα ανήκαν στην Ατμοπλοΐα Διακάκη, χωρίς να αναφέρεται χρονολογία. Συνεπώς προκύπτει αναπάντητο, προς το παρόν τουλάχιστον, ερώτημα, σχετικά με τις πλοιοκτησίες και τη δραστηριοποίηση των εταιρειών.
***
Το γεγονός του πρώτου κατάπλου και των εγκαινίων θεωρείται πρωτόγνωρο και ξεχωριστό, όπως άλλωστε και το παρθενικό δρομολόγιο, που αμέσως ακολουθεί, γι΄ αυτό και η εφ. Πρωία αφιερώνει την ίδια μέρα ιδιαίτερο δημοσίευμα. Σε τούτο υπερθεματίζεται η χαρά, που διακατέχει συνολικά την τοπική κοινωνία για την εξέλιξη και προεξοφλείται η ευεργετική προοπτική για τον τόπο της δρομολόγησης του νέου πλοίου με τη σύνδεση Βόλου – Αλεξάνδρειας. Το ίδιο ευχαριστημένοι δείχνουν και οι Πηλιορείτες στην Αίγυπτο.
«Τα εγκαίνια της Ατμοπλοΐας Πηλίου
Είναι απολύτως δικαιολογημένη η χαρά με την οποίαν πάντες οι Βολιώται και οι Πηλιορείται εξεδήλωσαν επί τη ειδήσει της ιδρύσεως ’’Ατμοπλοΐας Πηλίου’’. Διότι η εκ της ιδρύσεως ταύτης τιμή, μολονότι έργον ενός και μόνου ατόμου του μεγαλόφρονος Πηλιορείτου κ. Ν. Στακού, αντανακλά εις ολόκληρον το Πήλιον. Με ιδιαιτέραν εν τούτοις χαράν εχαιρετίσθη η ίδρυσις της ατμοπλοΐας ταύτης από τους εν Αιγύπτω διαμένοντας συμπατριώτας μας, τα συμφέροντα των οποίων πολυειδώς και ποικιλοτρόπως θα εξυπηρετήση η νέα ατμοπλοΐα. Ο ‘’ΒΟΛΟΣ’’, το πρώτον ατμόπλοιον αυτής, καταπλέει σήμερον εις τον λιμένα μας και κατά τα εγκαίνια αυτού θα παραστώσιν όλοι εκείνοι οίτινες διαπύρως εύχονται υπέρ της επιτυχίας της νέας ταύτης επιχειρήσεως εκ της οποίας πολλά έχει να ωφεληθή και η πόλις του Βόλου και το Πήλιον ολόκληρον». (18/8/1911).
***
Ακόμη πιο αναλυτικό και ενδιαφέρον παρουσιάζεται στην ίδια εφημερίδα το ρεπορτάζ για τον κατάπλου και την τελετή εγκαινίων του πλοίου, που παρευρέθηκαν όλες οι τοπικές αρχές, εκπρόσωποι συλλόγων και φορέων, όπως και άλλοι γνωστοί πολίτες της τοπικής κοινωνίας. Τον αγιασμό τέλεσε προσωπικά ο ίδιος ο επίσκοπος Δημητριάδος Γερμανός, ενώ πλήθος κόσμου παρακολούθησε, στη συνέχεια από την παραλία, όπου είχε συγκεντρωθεί, φαντασμαγορικό θέαμα με πυροτεχνήματα, ώστε με αυτόν τον τρόπο να δοθεί εορταστικός – πανηγυρικός χαρακτήρας στο γεγονός. Ας δούμε πώς περιγράφει ο συντάκτης της εποχής:
«Ο κατάπλους του πρώτου πηλιορείτικου ατμοπλοίου – Η χθεσινή πανήγυρις – Ο αγιασμός
Η χθεσινή ημέρα θα σημειωθεί με χρυσά γράμματα εις την ιστορίαν της σταδιοδρομίας του Πηλίου. Ο,τι ονειροπώλησεν από πολλών ετών η πόλις, το εξετέλεσεν το επιχειρηματικόν πνεύμα δύο επιλέκτων Πηλιορειτών πλουτισάντων εν τη ξένη και τιμώντων εν τη Αιγύπτω, το όνομα του Πηλίου. Το ατμόπλοιον κατέπλευσε εις τον λιμένα κατάφωτον και σημαιοστόλιστον την 7ην εσπερινήν. Εις την παραλίαν συνεκεντρώθησαν χιλιάδες κόσμου θαυμάζοντες το πρώτον πηλιορείτικον ατμόπλοιον, όπερ ωνομάσθη «Βόλος».
Ο αγιασμός
Μετ’ ολίγην ώραν εψάλη χοροστατούντος του Σ. Επισκόπου Δημητριάδος επί του ατμοπλοίου ο αγιασμός. Παρέστη ολόκληρος η πόλις, όλαι αι αρχαί, οι παρόντες βουλευταί του Νομού, οι διευθυνταί των τραπεζών και όλαι εν γένει αι πολιτικαί και κοινωνικαί κορυφαί της πόλεως. Μετά τον αγιασμόν είπεν ολίγας λέξεις ο εκ των ιδρυτών της ατμοπλοΐας κ. Στακός, όστις ευχήθη όπως το αρξάμενον έργον συμπληρώσουν άλλοι. Ατελεύτητα χειροκροτήματα υπεδέχθησαν τους λόγους του. Προς τον κ. Στακόν αντιφώνησε ο τηλεγραφητής κ. Ν. Ρέγκος, μετά τον λόγον του οποίου απηγγέλθη και ποίημα. Εις τον αγιασμόν παρέστη και ο έτερος των ιδρυτών της ατμοπλοΐας επίλεκτος ομογενής κ. Νανόπουλος.
Το ατμόπλοιον από της εισόδου του εις τον λιμένα, μέχρι τέλους του αγιασμού παρουσίαζε έκπαγλον θέαμα, διότι κυριολεκτικώς εκαίετο από τα βεγγαλικά και τις ρουκέτες. Το ατμόπλοιον αναχωρεί την εσπέραν της σήμερον διά Πειραιά και Αλεξάνδρειαν. Απευθύνομεν θερμότατα συγχαρητήρια προς τους ιδρυτάς, ευχόμενοι ολοψύχως επιτυχίαν εις το εθνικόν έργον των». (19/8/1911).
***
Για την ακτοπλοϊκή εταιρεία Στακού και Νανοπούλου κάνει λόγο και ο Γεώργιος Σ. Ασδέρης στο βιβλίο του «Ηταν ένα μικρό καράβι… στον Παγασητικό» (αυτοέκδοση, 2013), παραθέτοντας στοιχεία από τον Απ. Κωνσταντινίδη (σελ. 42 – 43). Παρουσιάζει επίσης και δύο ενδιαφέρουσες καταχωρίσεις του Τύπου σχετικά με την αγορά του α/π Βασίλισσα Ολγα και τα εβδομαδιαία δρομολόγια των δύο πλοίων της Ατμοπλοΐας Πηλίου.
Τα ενδιαφέροντα τρία δημοσιεύματα, που μνημονεύσαμε πιο πάνω, αποκαλύπτουν νομίζω σημαντική πτυχή της τοπικής ακτοπλοΐας. Υπάρχουν όμως κάποια κενά και ασάφειες, λόγω απουσίας άλλων στοιχείων. Ούτε γνωρίζουμε ποια υπήρξε η πορεία της εν λόγω εταιρείας. Γι’ αυτό και επιβάλλεται μια πληρέστερη έρευνα, ώστε να δοθεί ξεκάθαρη, όσο γίνεται περισσότερο, εικόνα στο ενδιαφέρον θέμα της ναυτιλιακής δραστηριότητας στον τόπο μας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Εφ. ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ στις 28/10 και 4/11/2012, 17/3/2013 και 13/4/2014.
(2) Εφ. Η Θεσσαλία 12/12/1905. Αναδημοσιεύτηκε στο άρθρο μας, στην εφ. ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, στις 28/10/2012.
(3) Βλ. Μανώλης Γκαγκάκης «Ταξιδιάρικα πουλιά – Η φαμίλια Ρίγγα», αυτοέκδοση, Βόλος 2011, σελ. 44 – 48
(4) Μανώλης Γκαγκάκης οπ.π. σελ. 48
(5) Αποστόλου Γ. Κωνσταντινίδου: «Πηλιορείται εν Αιγύπτω» τόμος πρώτος, Αλεξάνδρεια, Αύγουστος 1936 σελ. 46, 56 και 58 – 60.
(6) Αποστόλου Γ. Κωνσταντινίδου οπ.π. σελ. 58 – 60.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
