1912 – Ενα οριακό καλοκαίρι

1912-ενα-οριακό-καλοκαίρι-774866

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών

Σχεδόν καθημερινά, τους καλοκαιρινούς μήνες, συναντούμε στις τοπικές εφημερίδες επίκαιρα δημοσιεύματα σε όλη σχεδόν τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Η εντόπια ειδησεογραφία ενδιαφέρεται για την προβολή και την αποτύπωση των διάφορων θερινών δραστηριοτήτων, που καλύπτουν την καθημερινότητα της πιο ευπρόσδεκτης εποχής του χρόνου.

Η τοπική κοινωνία δείχνει να απολαμβάνει τις χαρές και τις διεξόδους του καλοκαιριού, ανάλογα βέβαια με τις δυνατότητες του καθενός και τις συνθήκες τις εκάστοτε χρονικής περιόδου. Αυτές οι συμπεριφορές περνούν στις σελίδες του Τύπου με ειδήσεις, σχόλια, περιγραφές σχετικά με τις ευχάριστες στιγμές, αλλά και κριτικές ή καταγγελίες για ό,τι κακώς κείμενο προκύπτει. Αν, όμως, η καλοκαιρινή πληροφόρηση παρουσιάζεται πλούσια στα χρόνια του Μεσοπολέμου ή τα μεταπολεμικά χρόνια, κυρίως στις δεκαετίες του ’50 και του ’60, δεν συμβαίνει το ίδιο στις δύο πρώτες του 20ού αιώνα. Τα μικρότερου σχήματος, συνήθως, μονόφυλλα ή δίφυλλα των τοπικών εφημερίδων, τόσο από τον διαθέσιμο χώρο, όσο και από τις περιορισμένες θερινές δραστηριότητες (μπάνια, εκδρομές κ.λπ.) περιέχουν λιγοστές πληροφορίες, σε σχέση με τα κατοπινά χρόνια. Μία ακόμη παράμετρος της ελλιπούς καλοκαιρινής ειδησεογραφίας, στις σελίδες του Τύπου, θεωρείται και η περιορισμένη ύπαρξη εφημερίδων, για την πρώτη τουλάχιστον δεκαπενταετία του περασμένου αιώνα. Στο πολύτιμο αρχείο της βιβλιοθήκης του συλλόγου «Τρεις Ιεράρχαι» γι’ αυτή την περίοδο διασώζεται σχετικά μικρός αριθμός φύλλων με πολλά ενδιάμεσα κενά και ελλείψεις (εφ. Θεσσαλία, Πρωία, Πανθεσσαλική κ.ά.), που οπωσδήποτε καθιστούν απαγορευτική μία ολοκληρωμένη πληροφόρηση.

***

Η λουτρική δραστηριότητα, στο μεταίχμιο των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα, οριοθετείται αυστηρά στη μοναδική οργανωμένη πλαζ λουτρών Αναύρου, με τις χαρακτηριστικές υπερθαλάσσιες καμπίνες και το παραλιακό κέντρο της. Πέρα από τον συγκεκριμένο αυτόν χώρο τα μπάνια απαγορεύονταν αυστηρά και μόλις τότε αρχίζουν να εμφανίζονται δειλά – δειλά οι μεταβάσεις σε ελεύθερες παραλίες από ελάχιστους ακόμη τολμηρούς, που επιθυμούν να απολαύσουν το μπάνιο τους χωρίς κανόνες και χρονικούς περιορισμούς. Τα μικτά μπάνια βέβαια θα κάνουν την παρουσία τους προς τα τέλη της β’ δεκαετίας του 20ού αιώνα, κατακτώντας σε σύντομο διάστημα όλο και περισσότερους υποστηρικτές ώς την πλήρη επικράτησή τους. Εκεί γύρω στο 1910 – ‘12 όμως, όλο και κάποιοι θαρραλέοι διεκπεραιώνονται με λέμβους στα αντικρινά Πευκάκια ή ακόμη στις πιο μακρινές και έρημες επίσης Αλυκές, με την εκτεταμένη και θαυμάσια αμμουδιά, που από τότε προβλεπόταν η μελλοντική της ανάπτυξη. Με το πρόσχημα του θαλασσινού περίπατου κάνουν και το μπάνιο τους για να επιστρέψουν ευχαριστημένοι στον Βόλο. Η συστηματική λουτρική δραστηριότητα στα Πευκάκια αναπτύσσεται κυρίως από το 1919, όταν ανοίγει το ομώνυμο κέντρο και αντίστοιχα στις Αλυκές περίπου μία δεκαετία αργότερα, το 1928, με την έναρξη λειτουργίας της οργανωμένης πλαζ λουτρών Αλυκών. Επίσης σε όμορες και πιο απώτερες παραλίες της πλαζ του Αναύρου εμφανίζονται με προφυλάξεις… «παράνομοι» λουόμενοι, καθώς πολλοί, οικογένειες περισσότερο, αδυνατούν να καταβάλουν το εισιτήριο εισόδου, το λεγόμενο «δικαίωμα λουτρού».

***

Το καλοκαίρι του 1912 είναι οριακό, καθώς ολοκληρώνεται μία ήρεμη περίοδος, με την είσοδο σε μία ταραγμένη δεκαετία γεμάτη από πολέμους, εσωτερικές αντιπαραθέσεις και αποκορύφωμα τη Μικρασιατική Εκστρατεία και καταστροφή. Η χώρα ταλαιπωρείται συνεχώς, με μικρά ενδιάμεσα διαλείμματα, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Εθνικός Διχασμός, Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ώς το δράμα της Μικρασίας και τη συνακόλουθη έλευση και αποκατάσταση των προσφύγων. Ο ενθουσιασμός εναλλάσσεται με την αβεβαιότητα και την πίκρα, ώσπου η κοινωνία να πορευτεί ξανά στον δρόμο της (σχετικής) ομαλότητας. Ηδη το καλοκαίρι του 1912 η επερχόμενη πολεμική εμπλοκή με την Τουρκία γίνεται όλο και περισσότερο σίγουρη, μιας και είχε προηγηθεί, έναν χρόνο νωρίτερα, η πιθανότητα μίας τέτοιας εξέλιξης, που τελικά αποφεύχθηκε, με αναβολή ενός χρόνου. Προτού καλά – καλά ολοκληρωθεί η θερινή περίοδος, κηρύσσεται, στα μέσα Σεπτεμβρίου, γενική επιστράτευση για να ακολουθήσει στις 5 Οκτωβρίου η έναρξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου.

***

Το πολεμικό κλίμα στον Βόλο, στις αρχές του καλοκαιριού του 1912, είναι προφανές με την έλευση του στόλου και του νεότευκτου θωρηκτού Γ. Αβέρωφ για την εκτέλεση ευρείας έκτασης γυμνασίων, πολεμικής παρασκευής, στον Παγασητικό και τα στα νερά των Βορείων Σποράδων. Η ροή των συντονισμένων ασκήσεων διακόπτεται στις ανάπαυλές τους για διάφορες εκδηλώσεις, ναυταθλητικούς αγώνες, παρελάσεις αγημάτων με την μπάντα του Αβέρωφ να παιανίζει στην παραλία, βραβεύσεις νικητών και επίσκεψη του κοινού στα πλοία, προσελκύοντας την τοπική κοινωνία και όχι μόνο, αφού συρρέει κόσμος από τα γύρω χωριά, αλλά και τη θεσσαλική ενδοχώρα. Η σοβαρότητα των γυμνασίων αποδεικνύεται και από τον ερχομό της ηγεσίας της χώρας για να τα παρακολουθήσει. Καταφθάνουν λοιπόν στον Βόλο στις 18 Ιουνίου με τη βασιλική θαλαμηγό Αμφιτρίτη ο βασιλιάς Γεώργιος με μέλη της οικογένειάς του, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος και ο υπουργός Ναυτικών Ν. Στράτος με τη συνοδεία τους, όπου και παραμένουν για τέσσερις ημέρες. Παράλληλα με τις ασκήσεις πραγματοποιούνται ανταλλαγές εθιμοτυπικών επισκέψεων με τις τοπικές αρχές, ενώ συμμετέχουν και σε σύντομη περιήγηση στο Πήλιο. Ολη ετούτη η επισημότητα, πρωτόγνωρη για την πόλη του Βόλου, αποτελεί μία πρώτης τάξης ευκαιρία για διέξοδο στην τοπική κοινωνία, που σύσσωμη παρακολουθεί με ευχαρίστηση τις διάφορες εκδηλώσεις. Τα δημοσιεύματα της εφ. Πρωία, αρκετά διεξοδικά, καταγράφουν λεπτομερώς τις καθημερινές καταστάσεις σε κλίμα έμπλεο εθνικής ανάτασης. Η παραμονή του Αβέρωφ και του στόλου θα διαρκέσει κάπου 50 μέρες (από τις 22/5 έως τις 9/7/1912), ενώ είχε προηγηθεί και άλλος κατάπλους με ανάλογη δραστηριότητα και διάρκεια 10 ημερών, από τις 3 έως τις 12 Μαΐου.

***

Προς τα τέλη Αυγούστου δημοσιεύεται ένα ενδιαφέρον σχόλιο για τις προοπτικές δημιουργίας σύγχρονων, οργανωμένων παραλιών. Οι εντυπώσεις Βολιώτισσας, συνεργάτιδας της εφ. Πρωία, από τις επισκέψεις της σε πλαζ της Γαλλίας, γίνονται αφορμή για σκέψεις, που στοχεύουν στην ανάπτυξη της λουτρικής δραστηριότητας στην ακτή των Αλυκών. Πρόκειται άλλωστε για έναν παρθένο, προνομιούχο χώρο, με εκτεταμένη αμμουδιά, πολύ κοντά στην πόλη, ο οποίος εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε οργανωμένη πλαζ, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, αρκεί να βρισκόταν κάποιος δημιουργικός επιχειρηματίας με διάθεση και όραμα. Ακόμη γίνεται λόγος για τις θεραπευτικές ιδιότητες των θαλάσσιων λουτρών, που στην Ελλάδα αγνοούνται ακόμη.

Διαβάζουμε στη στήλη «Διάφορα» της εφ. Πρωία:

«Τα θαλάσσια λουτρά αλλού

Πολύτιμος συνεργάτης της Πρωίας ευρισκόμενη από τινός εν Γαλλία, μας αποστέλλει τας εντυπώσεις της εκ των θαλασσίων λουτρών της Μπερκ – Πλαζ, τας οποίας δημοσιεύομεν εις την Α’ σελίδα. Αι εντυπώσεις της Βολιώτισσας συνεργάτιδός μας αξίζει να αναγνωσθούν από όλους και όλας με προσοχήν, όχι μόνον διά την χάριν που διακρίνει το ύφος της, αλλά και διότι μας παρέχουν λίαν ενδιαφερούσας πληροφορίας περί της «κούρας» των θαλασσίων λουτρών, τ’ αγαθά των οποίων ημείς εξακολουθώμεν να μην τα απολαμβάνομεν υφ’ ους όρους λουόμεθα εις την θάλασσαν. Και σκεπτόμεθα: Τι θα μπορούσε να γίνουν οι Αλυκές εάν ευρίσκετο κανένας επιχειρηματίας, να μας δώση μίαν διαρκή και εύωνον συγκοινωνίαν μεταξύ Βόλου και Αλυκών» (24/8/1912).

Πράγματι οι εντυπώσεις και οι περιγραφές της συνεργάτιδος από το εξωτερικό είναι ενδιαφέρουσες και φωτίζουν το τοπίο των σύγχρονων, οργανωμένων πλαζ της εποχής. Οπως έχουμε αναφέρει πολλές φορές στις καλοκαιρινές μας αναδρομές, η οργανωμένη πλαζ λουτρών Αλυκών πρωτολειτούργησε το 1928, μιάμιση και πλέον δεκαετία αργότερα, δίνοντας ώθηση στη γενικότερη αξιοποίηση της προνομιούχου περιοχής. Τα σχέδια, οι προτάσεις και οι προοπτικές διαφαίνονταν από το 1912, αλλά λόγω των καταστάσεων που θα ακολουθήσουν θα αναβληθούν για κάμποσα χρόνια. Προϋπόθεση για μια τέτοια ανάπτυξή της παραλίας των Αλυκών θεωρούνταν σωστά η εξασφάλιση αξιόπιστης συγκοινωνιακής σύνδεσης.

***

Από τις 9 έως τις 13 Σεπτεμβρίου του 1912 διοργανώνεται στον Βόλο το Γ’ Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωργίας, Κτηνοτροφίας, Βιομηχανίας και Εμπορίου, υπό τη προεδρία του υπουργού Εθνικής Οικονομίας Ανδρέα Μιχαλακοπούλου. Πρόκειται για μία ιδιαίτερα σημαντική και με προοπτικές εκδήλωση, καθώς συμμετείχαν κορυφαίες προσωπικότητες της εποχής, όπως ο μετέπειτα πρωθυπουργός και γνωστός πολιτικός Αλέξ. Παπαναστασίου. Αλλωστε και η οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου αποτελούνταν από σημαντικούς τοπικούς παράγοντες, τον δήμαρχο Κων. Γκλαβάνη, τον διευθυντή των σιδηροδρόμων Δ. Διαμαντίδη και τους πολιτικούς του τόπου Σοφ. Τριανταφυλλίδη (δικηγόρο, δημοσιογράφο), Σπύρο Σπυρίδη (κατοπινό δήμαρχο Παγασών) και Αλκ. Νικολαΐδη (δικηγόρο). Οι δύο πρώτες μέρες του συνεδρίου αφορούν στη γεωργία και στην κτηνοτροφία, ενώ στις επόμενες θα παρουσιάζονταν εισηγήσεις για τη βιομηχανία και το εμπόριο. Παράλληλα στο πλαίσιο των εργασιών του συνεδρίου, διοργανώθηκαν ενδιαφέροντες ναυταθλητικοί αγώνες λεμβοδρομιών, όπως φαίνεται από το δημοσιευόμενο σχετικό πρόγραμμα:

«Λεμβοδρομικοί αγώνες Την προσεχή Τετάρτην 12ην τρέχοντος μηνός Σ/βρίου θα διοργανωθώσιν επί τη ευκαιρία του συνεδρίου λεμβοδρομικοί αγώνες. Τα διαγωνίσματα θα είναι τα ακόλουθα:

Α) Αγών λέμβων δικώπων,

Β) τετρακώπων,

Γ)δι’ ιστίων,

Δ) μπιαντέδων. Ωρίσθησαν ανάλογα χρηματικά βραβεία δι’ έκαστον αγώνισμα. Εις τους αγώνας δύνανται να λάβωσι μέρος όχι μόνον αι λέμβοι του λιμένος μας, αλλά και όλων των επινείων του Παγασητικού.

Εν Βόλω τη 8 Σ/βρίου 1912 (Εκ του γραφείου της διοργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου)» (Πρωία 9/9/1912).

Την επομένη των αγώνων δημοσιεύονται τα αποτελέσματα κάθε κατηγορίας με το γλαφυρό ύφος του συντάκτη της εποχής:

« Αι λεμβοδρομίαι – Οι νικηταί

Την 5ην μ.μ. ήρχισαν οι λεμβοδρομικοί αγώνες. Απειρος κόσμος κατέκλυζε την παραλίαν και άλλοι εντός λέμβων, ίνα παρακολουθήσουν τους αγώνας. Κατ’ αρχάς γίνεται το αγώνισμα των δικώπων λέμβων, αίτινες φθάνουν ταχύταται προς το τέρμα και προκαλούν την αγωνίαν και τα χειροκροτήματα. Πρώτη νικήτρια ανεκυρήχθη από τρελλήν χαράν η ‘’Τρέλλα’’ του κ. Ρήγα Λιβανού, η γνωστή της παρέας ιδιωτική λέμβος με τρεις μικρούς γαυριάδες κωπηλάτας, τον Δροσινόν, τον Παύλον και τον Αλέκον. Δευτέρα η του Γ. Μπουγαζιανού, λεμβουχική, ελάχιστα υπολειφθείσα της πρώτης, με κωπηλάτας τους Στελλάκην και Ιωαννίδην. Κατόπιν γίνεται αγών των τετρακώπων. Πρώτη φθάνει η του κ. Καλαντζή και δευτέρα η του κ. Βαποριέρη και αύται χειροκροτούνται ραγδαίως. Ο αγών των ελαφρών (μπιαντέδων) και των ιστιοφόρων λέμβων γίνεται συγχρόνως. Λαμβάνουν μέρος πολλαί. Εκ των μπιαντέδων νικά του κ. Χριστόπουλου, πρώτος, και του Μανώλη Πολίτη δεύτερος. Αγωνίαν προκαλεί η ιστιοπλοΐα. Τέλος φθάνει πρώτη, όχι λέμβος, αλλά ψαροπούλα ωραία και κομψή του κ. (δυσ) με κυβερνήτην τον κ. Πασχαλίδην. Δεύτεραι δύο διότι η μία φθάνει μαζί με την άλλην εις το ωρισμένον τέρμα και παίρνουν και οι δύο το βραβείον… » (Πρωία 13/9/1912).

Να επισημάνουμε πως στην κατηγορία των μπιαντέδων (μακρόστενες λέμβοι, κωπήλατες ή ιστιοφόροι με ικανότητα να αναπτύσσουν ιδιαίτερη ταχύτητα) πρώτος νικητής αναδείχτηκε ο κατοπινός λαϊκός ζωγράφος του Βόλου Νίκος Χριστόπουλος. Οπως ο ίδιος αναφέρει στα απομνημονεύματά του, υπήρξε νικητής λεμβοδρομιών, τόσο στα 1906, όσο και στα 1920. Ετούτη, τη δεύτερη χρονιά, πρώτευσε σε λεμβοδρομικούς αγώνες μηχανοκίνητων λέμβων (βενζινακάτων), κάτι πρωτόγνωρο για εκείνη την εποχή, και ο αδερφός του ζωγράφου, Γιάννης, όπως φαίνεται από σχετικό έντυπο βραβείο που διασώζεται στο αρχείο Χριστόπουλου. Πάντοτε, τα καλοκαίρια πραγματοποιούνταν ναυταθλητικοί και άλλοι αγώνες (σκοπευτικοί, ιπποδρομίες κ.λπ.) στο πλαίσιο διαφόρων εορτών κι εκδηλώσεων, όπως της εμποροπανήγυρης Βόλου, το γνωστό μας παζάρι.

Κάπου εδώ ολοκληρώνεται το καλοκαίρι του 1912. Δύο μέρες μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των αγώνων, στις 15 Σεπτεμβρίου, κηρύσσεται γενική επιστράτευση, αφού ο πόλεμος με την Τουρκία θα άρχιζε σύντομα, όπως κι έγινε στις 5 Οκτωβρίου. Για μία και πλέον δεκαετία τα καλοκαίρια θα ήταν πια κάπως διαφορετικά.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου