«Θεσσαλικαί Εικόνες» του Αν. Καρκαβίτσα ~ Ματιές στη Θεσσαλία του 1891

θεσσαλικαί-εικόνες-του-αν-καρκαβίτ-50129

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών

Η επαγγελματική ιδιότητα του συγγραφέα Ανδρέα Καρκαβίτσα, ως μόνιμου στρατιωτικού γιατρού (1896 -1922), περιλαμβάνει και άλλες παρουσίες του στον Βόλο και την ευρύτερη περιοχή, πέρα από την επιβεβαιωμένη περίπτωση του 1909, προτού καταλήξει στη Σκιάθο και συναντηθεί με τον Παπαδιαμάντη.

Στο στρατολογικό του μητρώο αναφέρεται πως υπηρέτησε στην αποθήκη της Υγειονομικής Υπηρεσίας Βόλου από τις 15/11/1896, ενώ στις 31/12/1897 μετατίθεται στη Λευκάδα. Δεν διευκρινίζεται αν έζησε από αυτή τη θέση τα γεγονότα του πολέμου του 1897. Ομως είχε ξαναβρεθεί στη Θεσσαλία, κάμποσα χρόνια νωρίτερα, αφού το τελευταίο διάστημα της στρατιωτικής του θητείας, με ειδικότητα έφεδρου δόκιμου ιατρού, το ολοκλήρωσε στη Λάρισα τον Ιούνιο του 1891.

Πνευματικό προϊόν της περιόδου αποτελεί σειρά οδοιπορικών κειμένων με τον γενικό τίτλο «Θεσσαλικαί Εικόνες», που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Το Αστυ και το περιοδικό Εστία στα 1891 – ‘92, εκτός από το τελευταίο, το οποίο το συναντούμε στην εφημερίδα Εστία το 1898.

Πρόκειται για επτά συνολικά δημοσιεύματα ταξιδιωτικών εντυπώσεων, τα οποία αναφέρονται σε τόπους, πρόσωπα και καταστάσεις του θεσσαλικού χώρου εκείνη την εποχή.

Είναι τα εξής, με τη σειρά που περιλαμβάνονται στον 4ο τόμο των Απάντων του συγγραφέα (εκδ. Καπόπουλος) στις σελ. 129 – 163:

1. «Μεταστάθμευσις – Πρώται εντυπώσεις», με την ένδειξη Λάρισα 1η Ιουνίου 1891 (εφημερίδα Το Αστυ, 11/6/1891). Ο συγγραφέας υπογράφει με το ψευδώνυμο Πέτρος Αβράμης, προφανώς γιατί υπηρετούσε στον στρατό και ήδη είχε προκαλέσει αντιδράσεις και αντιπαραθέσεις με την αιχμηρή πένα του, στο Μεσολόγγι, ώστε να κριθεί αναγκαία η μετάθεσή του.

Το κείμενο ετούτο προηγείται της σειράς των Θεσσαλικών Εικόνων, αλλά σίγουρα εντάσσεται στην ίδια ενότητα και αναφέρεται στις πρώτες εντυπώσεις του κατά την άφιξή του στη Λάρισα.

2. «Χρυσή βροχή», με την ένδειξη Λάρισα 18 Ιουλίου 1891 (εφημερίδα Το Αστυ 23/7/1891, ξανά με ψευδώνυμο). Ενδιαφέρουσα περιγραφή ξαφνικής νεροποντής στο γεμάτο κόσμο πάρκο Αλκαζάρ της Λάρισας. Φαίνεται πως ο Καρκαβίτσας παρέμεινε εκεί και μετά την απόλυσή του στα τέλη Ιουνίου.

3. «Μεγάλη πανήγυρις» (περιοδικό Εστία, 1891 Β’, σελ. 233 – 236, με υπογραφή Αν. Καρκαβίτσας, καθώς πλέον έχει απολυθεί από τον στρατό). Αναφέρεται στη μεγάλη εμποροπανήγυρη των Φαρσάλων (15 – 23/8).

4. «Από του Κισσάβου» (περιοδικό Εστία 1892 Α’, σελ. 81 – 85). Υπηρεσιακή περιοδεία του Καρκαβίτσα στον ορεινό όγκο του Κισσάβου.

5. «Η Πατρίς του Ρήγα» (περιοδικό Εστία 1892 Α’ , σελ. 138 – 142). Πρόκειται για την πρώτη επαφή που είχε ο συγγραφέας με το Βελεστίνο, κατά την έλευσή του στη Λάρισα μέσω Βόλου.

6. «Ο Τεκές των Μπεκτασήδων» (περιοδικό Εστία, 1892 Α’, σελ. 161 -165). Αναφέρεται στο γνωστό μουσουλμανικό μοναστήρι της περιοχής των Φαρσάλων. Ως εδώ τα δημοσιεύματα, εκτός των δύο πρώτων, υπογράφονται με το όνομα του συγγραφέα.

7. «Μόνον Ερείπια» (εφημερίδα Εστία 15/6/1898). Εδώ ο Καρκαβίτσας περιγράφει την άσχημη κατάσταση, στην οποία βρίσκονταν τα μοναστήρια των Μετεώρων εκείνη την εποχή. Δεν γνωρίζουμε αν το δημοσίευμα στηρίζεται σε εμπειρίες του 1891 ή του 1896, που βρισκόταν πάλι στον Βόλο ως μόνιμος ανθυπίατρος. Υπογράφει, όντας πάλι στο στράτευμα (από το 1896), με το γνωστό ψευδώνυμο Πέτρος Αβράμης. Ας ρίξουμε ορισμένες ματιές στα κείμενα του Καρκαβίτσα, από τις επισκέψεις στο Βελεστίνο και στον Τεκέ των Φαρσάλων:

«Η Πατρίς του Ρήγα»

«Με μεγάλην συγκίνησιν ήκουσα εν τη σιδηροδρομική αμάξη, ότε το πρώτον κατηρχόμην εις Λάρισαν, ότι επλησιάζομεν εις τον Βελεστίνον…». Ετσι αρχίζει την αφήγησή του ο συγγραφέας στο εν λόγω οδοιπορικό του, κάνοντας αναφορά στην επίσκεψή του στο Βελεστίνο, στην πρώτη του επαφή με τον θεσσαλικό χώρο, όταν μετατέθηκε αναγκαστικά από το Μεσολόγγι.

Στη συνέχεια της γραφής καταμαρτυρεί πως ερχόταν από τον Βόλο, όπου προφανώς είχε αφιχθεί ατμοπλοϊκώς και συνέχισε για τον τελικό προορισμό του με το τρένο. Αποφασίζει να κατεβεί από το βαγόνι για να γνωρίσει τον ιερό και ιστορικό τόπο, την πατρίδα του Ρήγα και πιάνει κουβέντα με κάποιον ντόπιο, τον οποίο παρακαλεί να τον καθοδηγήσει. Ο διάλογος ξεκινά ως εξής:

«- Από πούθε κοπιάζεις καπ΄τάνε; –

Απ΄ τον Βόλο.

– Πώς παν΄ τα πράματα;»

Με έκπληξη αντιλαμβάνεται ο Καρκαβίτσας πως η ερώτηση του χωρικού αναφερόταν στις προσεχείς δημοτικές εκλογές. Και συνεχίζει:

«-Θα τον βγάλουν πάλι τον Καρτάλη;

– Ελησμόνησα ότι επέκειντο δημοτικαί εκλογαί και ο χωρικός ήθελε να μάθη πώς πηγαίνουν τα εκλογικά πράγματα εν Βόλω, όπου εγίνετο φοβερά κομματική πάλη…».

Ο στρατιώτης – συγγραφέας φαίνεται πως γνώριζε τα προεκλογικά δρώμενα, τα οποία εκείνα τα χρόνια παρουσίαζαν ιδιαίτερη δυναμική.

Βέβαια, όπως είναι γνωστό, τότε δεν επανεξελέγη για τρίτη φορά ο Γεώργιος Καρτάλης, αλλά ο αντίπαλός του Αλέξανδρος Τοπάλης.

Ως επισκέπτης αισθάνεται μεγάλη συγκίνηση στον σταθμό του Βελεστίνου και ασυγκράτητη επιθυμία να βρεθεί στα χνάρια του Ρήγα. Γι’ αυτό ζητεί από τον οδηγό του να μεταβούν στην πόλη από το παλιό μονοπάτι, ώστε να έχει την αίσθηση ότι βαδίζει στα βήματα του μεγάλου Θεσσαλού οραματιστή, για τον οποίο εκφράζεται συνεχώς με θερμά λόγια.

Ο δήμαρχος της πόλης, απασχολημένος με τα προεκλογικά ζητήματα, παραπέμπει τον έφεδρο ιατρό Καρκαβίτσα στον σχολάρχη, που γίνεται πολύτιμος ξεναγός του.

Περιφέρονται στα αξιοθέατα του τόπου (Υπέρεια Κρήνη κ.ά.) και ως οξυδερκής παρατηρητής ο επισκέπτης τα καταγράφει μαζί με διάφορες εικόνες της καθημερινότητας από το επαρχιακό περιβάλλον. Την επομένη, με άλλον οδηγό, επισκέπτεται τον χώρο, στον οποίον υπήρχε άλλοτε το σπίτι του Ρήγα κι εκφράζει με γλαφυρό τρόπο τα έντονα συναισθήματα που ένιωσε, ολοκληρώνοντας το οδοιπορικό του. Εχουμε, με το περιηγητικό αυτό κείμενο, μια κατατοπιστική εικόνα του Βελεστίνου εκείνα τα χρόνια.

«Ο Τεκές των Μπεκτασήδων»

Δεύτερο, εξίσου ενδιαφέρον, οδοιπορικό της ίδιας ενότητας είναι κι ετούτο, που αναφέρεται στον αλβανικό Τεκέ των Μπεκτασήδων, ένα αξιόλογο μουσουλμανικό μοναστήρι, κοντά στο χωριό Ιρενί (σήμερα Ασπρόγεια) της περιοχής Φαρσάλων.

Το ετερόδοξο προσκύνημα αποτελούσε από παλιά σημείο αναφοράς της περιοχής και διέθετε τεράστια κτηματική περιουσία, με χιλιάδες στρέμματα καλλιεργήσιμης γης, που επεκτείνονταν και στα όρια του κατοπινού και σημερινού Νομού Μαγνησίας (Ελευθεροχώρι).

Ιδρύθηκε προς τα τέλη του 15ου αιώνα, ενώ προϋπήρχε χριστιανικό μοναστήρι και παλιότερα αρχαίος ναός, ώστε να παρουσιάζεται κι εδώ διαχρονική η ιερότητα ενός συγκεκριμένου χώρου. Εξαντλητικά πραγματεύεται το αντικείμενο η μελέτη του θεολόγου – φιλόλογου Παν. Τσιακούμη «Ο Τεκές των Μπεκτασήδων στο Ιρενί Φαρσάλων» (εκδόσεις Ελλα, Λάρισα 2000). Αλλά και ο Καρκαβίτσας, κατά την επίσκεψή του τον Ιούλιο του 1891, παρουσιάζεται διαβασμένος στο θέμα που καταπιάνεται. Το γλαφυρό οδοιπορικό του εμπεριέχει αρκετά ενδιαφέροντα πληροφοριακά στοιχεία για το «αιρετικό», μοναχικό τάγμα του Χατζή – Μπεκτάς, διεισδύοντας στα ενδότερα της μουσουλμανικής θρησκείας.

Περιγράφει με λεπτομέρεια τον χώρο και τους ανθρώπους του, παρά την προηγούμενη κοπιώδη οδοιπορία του ώς εκεί, από τον σιδηροδρομικό σταθμό του χωριού Αϊβαλί (σημ. Ρήγαιο), στην κάψα του καλοκαιριάτικου απομεσήμερου.

Το τέμενος (ναός), τα υπόλοιπα χτίσματα, αλλά και το νεκροταφείο του μοναστηριού προκαλούν το ενδιαφέρον του επισκέπτη – συγγραφέα και τα καταγράφει παραστατικά, όπως επίσης και την ενδυματολογία των αλλόθρησκων μοναχών.

Η φιλοξενία του από τον ηγούμενο είναι αψεγάδιαστη και εγκάρδια και ολοκληρώνεται με την παροχή σελωμένου αλόγου κατά την αναχώρησή του, ώστε να μεταβεί ξεκούραστα στον σταθμό του τρένου. Οπωσδήποτε πρόκειται για εμπεριστατωμένο κείμενο, το οποίο παρέχει ολοκληρωμένη εικόνα του αξιόλογου μουσουλμανικού προσκυνήματος το 1891.

Οι «Θεσσαλικαί Εικόνες» του Ανδρέα Καρκαβίτσα περιγράφουν με παραστατικό τρόπο πτυχές και καταστάσεις του θεσσαλικού χώρου και των ανθρώπων του στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα, όταν η Θεσσαλία μετρούσε μόλις μια δεκαετία ελεύθερου βίου, έπειτα από την ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος το 1881.

Αποτελούν έγκυρη πηγή πληροφόρησης για εκείνη την εποχή, πέρα από τη δεδομένη λογοτεχνική τους αξία, ως προϊόν της ενδιαφέρουσας γραφής καταξιωμένου συγγραφέα.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου