Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών
Σε αυτή τη χρονική περίοδο (1915 – ‘17) η χώρα βιώνει από τις πλέον επώδυνες καταστάσεις στη νεότερη ιστορία της με το ξέσπασμα του Εθνικού Διχασμού και με τις αρνητικές εξελίξεις που ακολούθησαν.
Η διαφωνία Βενιζέλου – Κωνσταντίνου για τη στάση της Ελλάδας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο προκαλεί πόλωση αντιθέσεων, που οξύνεται επικίνδυνα. Αν και είναι προφανής η ορθότητα της άποψης του Κρητικού πρωθυπουργού για συμπόρευση μετις δυνάμεις της Εγκάρδιας Συνεννόησης (Αντάντ), η ανυποχώρητη επιμονή του βασιλιά στην ουδετερότητα επέφερε την απροκάλυπτη επέμβαση, και με τη συγκατάνευση του Βενιζέλου, των Αγγλογάλλων στα εσωτερικά της χώρας. Επακόλουθο ο διαχωρισμός της, με την ύπαρξη, όπως γνωρίζουμε, δύο κυβερνήσεων. Εως ότου «εξομαλυνθούν» τα πράγματα με την αποπομπή του Κωνσταντίνου, την επαναφορά της κυβέρνησης Βενιζέλου και την πλήρη έξοδο της Ελλάδας στο πλευρό της Αντάντ, επικράτησε διχαστικό τοπίο στα όρια της εμφύλιας διαμάχης, που συνεχίστηκε και στα χρόνια του Μεσοπολέμου. Δεν είναι του παρόντος να επεκταθούμε σε λεπτομέρειες και παραπέρα προσεγγίσεις (11).
Ομως η ασταθής και έκρυθμη πολλές φορές κατάσταση αυτή την περίοδο επηρεάζει και τις εξελίξεις για την ολοκλήρωση και αφή του νέου φάρου στο Τρίκερι. Η κατασκευή του πέτρινου πύργου του φάρου και του εφαπτόμενου φαρόσπιτου πρέπει να ολοκληρώθηκε ώς τα τέλη του 1915 ή το πολύ στις αρχές του 1916 (12). Την ίδια περίοδο ζητείται από το Υπουργείο Εξωτερικών η αποστολή του φωτιστικού μηχανήματος, από την προτιμηθείσα εταιρεία Barbiere Bernard & Turenne(13), το οποίο και αποστέλλεται συνοδευόμενο από τα σχετικά προσπέκτους και έντυπα λειτουργίας και οδηγιών (14). Δεν πραγματοποιείται όμως η τοποθέτησή του, λόγω της ανώμαλης κατάστασης που επικρατεί και εναποτίθεται στις αποθήκες της Υπηρεσίας Φάρων στον Πειραιά, δίχως να ολοκληρωθεί το έργο. Δεν έλειψαν όμως οι προσπάθειες περάτωσής του, που όμως δεν ευοδώνονται, προφανώς από τις επικρατούσες συνθήκες στα 1916 – ‘17.
Στην εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ στις 3/3/17 καταγράφεται η είδηση για την επικείμενη παραλαβή για τοποθέτηση του φωτιστικού μηχανήματος στο Τρίκερι (15) από τον λιμενάρχη Βόλου, που μεταβαίνει εκεί γι’ αυτόν το σκοπό:
«Η Πτερωτή
Απέπλευσε χθες του λιμένος μας διά Πειραιά, προς καθορισμόν το ατμόπλοιον Πτερωτή. Επί του ατμοπλοίου τούτου επέβη και ο λιμενάρχης κ. Μυρίζος, όστις απεβιβάσθη εις Τρίκκερι προς παραλαβήν του εγκατασταθέντος αυτόθι ναυτικού φανού, ούτινος η λειτουργία αρχίζει αμέσως».
Δεν γνωρίζουμε από πού αντλεί την πληροφορία η εφημερίδα, αλλά είναι βέβαιο πως τότε δεν ολοκληρώθηκε το έργο. Ούτε υπάρχουν έγγραφα στον φάκελο του φάρου που να συνδέονται με το παραπάνω γεγονός. Πιθανότατα επρόκειτο για κάποια ενέργεια που δεν ευοδώθηκε μέσα στην αναταραχή που επικρατούσε και ίσως να προέκυψε και αντίδραση των συμμάχων (Γάλλων) αν συνυπολογίσουμε και έγγραφο που παρουσιάζεται πιο κάτω.
***
Κατά τους επόμενους μήνες η κατάσταση στην Ελλάδα δείχνει να ομαλοποιείται με την αποχώρηση του βασιλιά Κωνσταντίνου και την ανάληψη της διακυβέρνησης από τον Ελ. Βενιζέλο, την αποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων (και από τον Βόλο) (16), αλλά και την πλήρη σύμπραξη της χώρας στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ. Μολαταύτα ο νέος φάρος στο Τρίκερι παραμένει ακόμη ανολοκλήρωτοςκαθώς προχωράμε προς το τέλος του χρόνου, γι’ αυτό και αποφασίζεται η εγκατάσταση του φωτιστικού. Γι’ αυτό τον σκοπό αποπλέει ο ατμομυοδρόμωνας Πηνειός, που εκτελούσε τότε χρέη φαρόπλοιου, με το κατάλληλο συνεργείο για να ολοκληρώσει το έργο, όπως φαίνεται σε σχετικό έγγραφο στις 28/10/1917 (17). Ομως τρεις μέρες αργότερα σε νέο έγγραφο (18) προς το Υπουργείο Ναυτικών και το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού από τη Διεύθυνση Φάρων, με την υπογραφή του «ισόβιου» διευθυντή της Στυλιανού Εμμ. Λυκούδη (19), φρενάρει τις εξελίξεις, καθώς, ούτε λίγο, ούτε πολύ ζητείται η έγκριση των συμμάχων για τη λειτουργία του νέου φάρου. Το φωτιστικό μηχάνημα μπορούσε να τοποθετηθεί, αλλά η αφή του απαιτούσε, λόγω της εμπόλεμης κατάστασης, έγκριση… άνωθεν. Είναι προφανές ότι οι σύμμαχοι εξακολουθούσαν να διατηρούν ένα είδος άτυπης επικυριαρχίας στην ελληνική επικράτεια.
Ας παρουσιάσουμε το ενδιαφέρον έγγραφο με τις σχετικές επισημάνσεις μας:
«Αρ. Πρωτ. 46418 Εν Αθήναις τη 1 Νοέμβρ. 1917 ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Φάκελος Φάρος Τρίκκερι
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ Προς: Αρχηγόν Γενικού
ΔΙΕΥΘΥΝΣΙΣ ΦΑΡΩΝ Επιτελείου Ναυτικού
Περίληψις: Ερωτώμεν εάν μετά την συναρμολόγησιν του μηχανήματος του νέου φάρου δέον να τεθή ούτος εις λειτουργίαν.
Διεξεπεραιώθη την 2 Ν/βρίου 1917. Αριθ. 17211…».
Στο πρώτο μέρος του εγγράφου γίνεται αναφορά στην ανεπάρκεια του παλιού φάρου (φανού):
«Λαμβάνομεν την τιμήν να παρακαλέσωμεν υμάς κύριε αρχηγέ, όπως ενεργούντες τα δέοντα απαντήσετε υμίν επί της ακολούθου υποθέσεως. Εις την άκραν Καβούλια της χερσονήσου Τρίκκερι, δεξιά τω εισπλέοντι του Παγασητικού Κόλπου, λειτουργεί φανός ερυθρού σταθερού φωτός, ούτινος η φωτοβολία μόλις εις πέντε μίλια και υπό μέσας ατμοσφαιρικάς συνθήκας, εξικνουμένη, προκάλεσεν τας διαμαρτυρίας των πλοιάρχων της ακτοπλοΐας, οίτινες εν κακοκαιρία ή αχλύι δεν ηδύναντο να διακρίνωσι τον φανόν ούτε εξ εγγυτάτης αποστάσεως».
Στη συνέχεια επισημαίνεται η μη ολοκλήρωση του έργου, λόγω της επικρατούσας εμπόλεμης κατάστασης, παρ’ ότι οι κτιριακές εγκαταστάσεις ήταν από καιρό έτοιμες, ενώ και το φωτιστικό μηχάνημα είχε αγοραστεί νωρίτερα (αρχές 1916), αλλά δεν έγινε η τοποθέτησή του, με αποτέλεσμα να φθείρεται στις αποθήκες της Υ.Φ. Γι’ αυτό και δόθηκε εντολή για άμεση εγκατάσταση του φωτιστικού στον πύργο του φάρου:
«Προς θεραπείαν του ατόπου τούτου ανεγείραμεν φάρον όστις είναι έτοιμος από δύο ετών και παρηγγείλαμεν μηχάνημα περιστροφικόν, εκπέμπον δύο λευκάς εκλάμψεις εναλλασούσας προς πρασίνην αυτών, φωτοβολίας δεκαεπτά μιλίων και όπερ μηχάνημα παρελήφθη συγχρόνως περίπου προς την περάτωσιν του κτιρίου. Επειδή όμως αι εκ της εμπολέμου καταστάσεως απορρέουσαι δυσκολίαι επέβαλλον ημίν την αναβολήν της συναρμολογήσεως του μηχανήματος επί του κτιρίου, το μεν κτίριον παραμένει απροφύλακτον μέχρι σήμερον, το δε μηχάνημα ευρίσκεται εις την αποθήκην των φάρων. Δυστυχώς όμως τόσον εις το κτίριον, όσον και εις το μηχάνημα ήρξαντο εκδηλούμεναι βλάβαι. Τούτων ούτως εχόντων εισηγήθημεν τω κυρίω Υπουργώ και παρακαλέσαμεν διαταγήν αυτού, όπως μεταβή επί τόπου, διά του Πηνειού το τεχνικόν προσωπικόν της Υπηρεσίας διά να συναρμολογήση το μηχάνημα επί του πύργου».
Φθάνουμε στο τελευταίο τμήμα του εγγράφου, που μάλλον χρειάζεται μια επιπλέον συγκατάθεση, αυτή των συμμάχων, για τη λειτουργία του νέου φάρου. Η τοποθέτηση μπορεί να γίνει, αλλά η αφή προϋποθέτει την περαιτέρω συγκατάθεση. Το ερώτημα τίθεται και μάλλον μένει αναπάντητο:
«Γεννάται όμως το ζήτημα μήπως η λειτουργία του νέου φάρου υπό τας ενεστώσας συνθήκας ήθελεν απαρέσκει εις τους συμμάχους. Καίτοι δε θεωρούμεν απίθανον το ενδεχόμενον τούτον φρονούντος εξ αντιθέτου ότι η λειτουργία του φάρου τούτου θέλει παράσχη μεγάλας υπηρεσίας διά τα πλοία τα εκτελούντα την γραμμήν Πειραιώς – Βόλου – Θεσσαλονίκης, παρακολούμεν εν τούτοις υμάς όπως ευαρεστούμενοι γνωρίσητε ημίν, εάν μετά την συναρμολόγησίν του, πρέπει να τεθή ο νέος φάρος εις λειτουργίαν ή αντιθέτως εάν πρέπει να εξακολουθήσει ο φωτισμός της άκρας Καβούλια ως σήμερον (δηλαδή διά σταθερού ερυθρού φωτός μικράς φωτοβολίας) και μετά την συναρμολόγησιν του μηχανήματος.
Διοικητής Φάρων (υπογραφή) Στ. Εμμ. Λυκούδης».
***
Δεν γνωρίζουμε τι ακολούθησε. Πιθανόν οι σύμμαχοι να έφεραν αντίρρηση ή δεν ασχολήθηκαν και πολύ με το ζήτημα, μπροστά στις επείγουσες προτεραιότητες των πολεμικών επιχειρήσεων στο μακεδονικό μέτωπο για το 1918. Ομοίως και το ελληνικό κράτος να μην επέμενε, όσο θα έπρεπε, για παρόμοιους λόγους και ο νέος φάρος παρέμενε ανενεργός, ενώ ο παλιός φανός συνέχιζε την προβληματική λειτουργία του.
***
Τελικά η αφή του νέου φάρου πραγματοποιήθηκε αρκετά αργότερα, τον Απρίλιο του 1919. Σε σχετικό τηλεγράφημα (20) που αποστέλλεται προς τον Λιμενικό Σταθμό της Αγίας Κυριακής στο Τρίκερι, γίνεται λόγος για τη δοκιμαστική λειτουργία του καινούργιου φάρου, ώστε να βεβαιωθεί πως δεν υπάρχουν προβλήματα με τους φαροφύλακες να γνωρίζουν τον χειρισμό του και να διαταχθεί η κανονική αφή του.
«Λιμεναρχήν Τρίκκερι 7535 – 10/4/19
Μηχάνημα φάρου θέλει τίθεσθαι εις λειτουργίαν τρίωρον ημερησίως άνευ αφής Στοπ. Μετά πέντε ημέρας αναφέρατε εάν λειτουργεί καλώς προσωπικού εκμαθόντος χρήσιν. Αναμείνατε δε διαταγήν αφής. ΔΣ Φάρων (υπογραφή)».
Λίγες μέρες αργότερα ακολουθεί δεύτερο τηλεγράφημα «προς τον εκπληρούντα Λιμενικά Τρίκερι» (21) από τη Διεύθυνση Φάρων, προκειμένου να υπάρξει ενημέρωση σχετικά με τη δοκιμαστική λειτουργία του φάρου. Εάν όλα πήγαιναν καλά, ορίζεται η επίσημη αφή τη νύχτα της 22ας προς την 23η Απριλίου.
Ακόμη δίνονται συστάσεις για ιδιαίτερη προσοχή, από τους φαροφύλακες στο νέο φωτιστικό, ενώ παραμένει και ο παλιός φανός, ο οποίος θα χρησιμοποιούνταν μόνο σε περίπτωση σβέσης του καινούργιου:
«Εναρξις λειτουργίας νέου φάρου ΤΡΙΚΚΕΡΙ. Επείγον
Εκπληρούντα Λιμενικά Τρίκκερι
Αναφέρατε τηλεγραφικώς επειγόντως εάν φάρος Τρίκκερι, δοκιμαζόμενος την ημέραν περιστρέφεται καλώς Στοπ. Εν τοιαύτη περιπτώσει έναρξις λειτουργίας νέου φάρου εκτελεσθή νύκτα εικοστής δευτέρας Απριλίου, δηλαδή Δευτέραν, προς την εικοστήν τρίτην, δηλαδή Τρίτην. Εκτοτε μηχάνημα φανού ήδη λειτουργούντος δεν θα ανάπτηται παρά μόνον εν περιπτώσει βλάβης μηχανήματος φάρου Στοπ. Συνιστώ προσοχήν, συντήρησιν νέου μηχανήματος, πάσα βλάβη αυτού έσται αδικαιολόγητος. Τηλεγραφήσατε Διευθυντής Φάρων Στ. Λυκούδης».
Ετσι λειτούργησε ο νέος φάρος στο Τρίκερι. Το φως ήταν σταθερό λευκό και η περιστροφή του κατόπτρου του φωτιστικού έδινε τις αναλαμπές, έπειτα από το «κούρδισμα» του μηχανισμού. Το φωτιστικό σήμα ήταν δύο λευκές αναλαμπές και μια πράσινη με φωτοβολία 17 μιλίων. Το ύψος του πέτρινου πύργου είναι 14,2 μέτρα και το εστιακό ύψος στα 16 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Καύσιμη ύλη για το φως παρέμενε το πετρέλαιο. Ηταν για την εποχή εκείνη σύγχρονος φάρος με ισχυρή φωτοβολία κατάλληλη για τις ανάγκες της ναυσιπλοΐας στην περιοχή.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
11) Για πλήρη εικόνα του φαινόμενου του Εθνικού Διχασμού παραπέμπουμε στα βιβλία του καθηγητή Γιώργου Θ. Μαυρογορδάτου: α) «1915 ο Εθνικός Διχασμός» εκδ. Πατάκη, 2015, β) «Μετά το 1922. Η παράταση του Διχασμού» εκδ. Πατάκη, 2017.
12) Η ταυτόχρονη οικοδόμηση αποδεικνύεται από τα σχετικά έγγραφα.
13) Εγγραφο στις 26/1/1916. Φάκελος φάρου… οπ.π.
14) Τα έντυπα του φωτιστικού μηχανήματος αποστέλλονται στις 2/2/1916. Φάκελος φάρου, οπ.π. Επίσης σε πίνακα της Διεύθυνσης Φάρων όπου καταγράφονται όλοι οι φάροι και οι φανοί που λειτουργούσαν με πετρέλαιο ώς τα 1916, για τον φάρο στο Τρίκερι παρατίθεται η εξής υποσημείωση: «Ηδη (Νοέμβρ. 1915) εκτελείται η τοποθέτησις περιστροφικού φάρου Deu – éclair ΣΤ’ τάξεως προς αντικατάστασιν φανού, ούτινος η φωτοβολία εκρίθη ανεπαρκής. Χαρακτηριστικά νέου φάρου 2 εκλ. Λ + 1 εκλΠρ.». Προφανώς τον Νοέμβριο του 1915 ολοκληρώνονταν οι οικοδομικές εργασίες και έπρεπε να γίνει η τοποθέτηση του φωτιστικού που καθυστέρησε τελικά δύο χρόνια.
15) Το δημοσίευμά μου έθεσε υπόψη ο Γιώργος Κοντομήτρος, που το επισήμανε στη διάρκεια των δικών του ερευνών για την εκπαίδευση στον Βόλο στα 1917.
16) Βλ. Χαράλαμπος Χαρίτος: «Οψεις του Διχασμού και η γαλλική κατοχή στον Βόλο και το Πήλιο», Αρχείο Θεσσαλικών Μελετών, τόμος 20ός.
17) Φάκελος φάρου… οπ.π.
18) Στις 1/11/1917. Φάκελος φάρου… οπ.π.
19) Ο Στ. Εμμ. Λυκούδης (1878 – 1958) γεννήθηκε στη Σύρο και εισήλθε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1891 απ’ όπου αποφοίτησε ως σημαιοφόρος το 1895. Το 1911 τοποθετήθηκε στη Διεύθυνση Φάρων επί κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλου και στα 1915 ορίστηκε μόνιμος διευθυντής της, θέση που κράτησε ώς το 1941. Υπηρέτησε στο Ναυτικό 53 χρόνια με 59 διαφορετικές κυβερνήσεις και 81 υπουργούς Ναυτικών. Η συμβολή του στην ανάπτυξη, εξέλιξη και λειτουργία του ελληνικού φαρικού δικτύου υπήρξε καταλυτική, ενώ το πόνημά του «Ιστορικόν περί των φάρων των ελληνικών ακτών» αποτελεί διαχρονικά μοναδικό έργο για τη φαρική ιστορία της χώρας. Επίσης υπήρξε συγγραφέας και εξελέγη ακαδημαϊκός.
20) Φάκελος φάρου… οπ.π.
21) Στις 15/4/1919. Φάκελος φάρου… οπ.π.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ…
Σχετικά άρθρα:
