Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών
Συνεχίζουμε την παρουσίαση του υπόλοιπου κειμένου της εφ. Λαϊκή Φωνή, αναδημοσιευμένο από γερμανική εφημερίδα με αφορμή τα 20 χρόνια από το τραγικό ναυάγιο που κόστισε τη ζωή σε περισσότερους από 1.500 επιβαίνοντες.
Σ΄ αυτό το εκτενές δημοσίευμα, όπως είδαμε στο προηγούμενο μέρος, παρατίθενται, ανάμεσα στα άλλα, κάποιες ενδιαφέρουσες πληροφορίες, σχετικά με την εκμετάλλευση και διοχέτευση στις διάφορες εφημερίδες της συγκλονιστικής είδησης της ανείπωτης τραγωδίας, αλλά και στη συνέχεια στις αράδες που ακολουθούν παρουσιάζονται και άλλα ενδιαφέροντα σημεία του ναυαγίου.
Ακολουθεί η παράθεση των πορισμάτων σχετικά με τις αιτίες του ναυαγίου, μετά τις πρώτες έρευνες και ανακρίσεις, που επικεντρώνεται σε τρία σημεία:
α) επικίνδυνος πλους σε περιοχή με παγόβουνα,
β) αδυναμία αποφυγής της σύγκρουσης και
γ) ανεπάρκεια μέσων διάσωσης.
«Εις την Νέαν Υόρκην εξεδόθη το πόρισμα της επισήμου ανακρίσεως, η οποία εγένετο σχετικώς και επί του πορίσματος τούτου συνεφώνησαν όλοι οι επιζήσαντες της καταστροφής. Τρία κυρίως σημεία προέκυψαν από την ανάκρισιν αυτήν: Αφρων πλους διά μέσου γνωστής ζώνης παγοβούνων. Σύγκρουσις εν μέσω αστροφωτίστου νυκτός. Ανεπάρκεια των λέμβων διασώσεως».
Παρατίθεται ακολούθως η μαρτυρία του αξιωματικού που βρισκόταν στη γέφυρα την ώρα της σύγκρουσης. Η αφήγηση περιέχει κάποιες υπερβολές και ανακρίβειες (όπως η απώλεια λέμβων κατά την σύγκρουση), αλλά καταγράφονται βιωματικά πτυχές της βύθισης.
«Ο πλοίαρχος Σμιθ αναπαύεται εις τον βυθόν της θαλάσσης. Μεταξύ των διασωθέντων όμως συγκαταλέγετο ο πρώτος αξιωματικός ο οποίος αφηγήθη το τελευταίον κεφάλαιον της τρομεράς τραγωδίας με τας ακολούθους λέξεις: Επλέομεν με ταχύτητα 18 κόμβων κατ’ ευθείαν εναντίον του παγοβούνου. Η σύγκρουσις επήλθε και το σκάφος εκτυπήθη εις το μέσον της πλευράς του.
Το τοίχωμα διερράγη και μέγας αριθμός λέμβων απεσπάσθησαν από τα καταστρώματα και απωλέσθησαν. Τεράστια τεμάχια του παγοβούνου απεκόπησαν και ετινάχθησαν επάνω από το πλοίον. Τα ύδατα εισώρμησαν με απίστευτον ορμήν εις το κύτος του πλοίου. Αι δυναμοηλεκτρικαί μηχαναί υπέστησαν βλάβας και τα φώτα εσβέσθησαν, όλαι δε αι προσπάθειαι αποφράξεως του ρήγματος έγιναν εις το σκότος. Από στιγμής εις στιγμήν το πλοίον εβυθίζετο περισσότερον. Και όμως η ορχήστρα εξακολουθεί πάντοτε να παίζη, ενώ πολλοί είχον ανέλθει εις την υψηλοτέραν γέφυραν και ανέμενον εκεί το τέλος των. Αίφνης ηκούσθη μια έκρηξις από τας μηχανάς του πλοίου και το κολοσσιαίον σκάφος ανεγερθέν προς στιγμήν εις τον αέρα κατέπεσεν πάλιν με την πρώραν εμπρός και κατεπόθη από τα ύδατα. Ο πλοίαρχος και ο αρχιμηχανικός οι οποίοι μέχρι της τελευταίας στιγμής ευρίσκοντο επί της γέφυρας της κυβερνήσεως παρεσύρθησαν από το βυθιζόμενον σκάφος εις την υγράν άβυσσον».
Τέλος δίνεται μια σύντομη αναφορά για την ατελέσφορη πορεία των ανακρίσεων, την καταβολή αποζημιώσεων από τις ασφαλιστικές εταιρίες, αλλά και τις ανευρέσεις αντικειμένων του πλοίου.
«Αι γενόμεναι εις την Νέαν Υόρκην και το Λονδίνον ανακρίσεις εις ουδέν θετικόν αποτέλεσμα κατέληξαν. Τα τραγικά αίτια της καταστροφής δεν εγνώσθησαν ποτέ. Αι ευρωπαϊκαί και αμερικανικαί ασφαλιστικαί εταιρείαι επλήρωσαν διά τας ζημίας 47 εκατομμύρια λιρών. Μία σφραγισμένη φιάλη η οποία ηλιεύθη έπειτα από αρκετούς μήνας υπήρξε το τελευταίον δείγμα της τραγικής εκείνης θυσίας εις τους δαίμονας του Ωκεανού».
***
Στα πενηντάχρονα της τραγωδίας σημειώνεται στην εφ. Ταχυδρόμος το γεγονός της τέλεσης μνημοσύνου για τα 1.500 και πλέον θύματα του ναυαγίου, στη Νέα Υόρκη, στο μνημείο που είχε στηθεί σε κεντρικό σημείο του λιμανιού της αμερικανικής μεγαλούπολης, εκεί όπου το μοιραίο πλοίο δεν κατέπλευσε ποτέ:
«Μνημόσυνον εις Ν. Υόρκην θυμάτων του Τιτανικού.
Νέα Υόρκη 16. Πέντε από τους επιζήσαντας της τραγωδίας του Τιτανικού, μετέσχον χθες εις επιμνημόσυνον δέησιν διά τους 1513 συνεπιβάτας των οι οποίοι εύρον τραγικόν θάνατον προ πεντήκοντα ετών εις τον Βόρειον Ατλαντικόν. Μετά την τελετήν ο αντιναύαρχος Ρος κατέθεσε στέφανον εις το μνημείον του Τιτανικού που δεσπόζει του λιμένος, εις τον οποίον δεν ηδυνήθη ποτέ να φθάση το μοιραίον υπερωκεάνειον εις το παρθενικό του ταξίδι. Ως γνωστόν το σκάφος εβυθίσθη συνεπεία προσκρούσεως εις παγόβουνον την νύκτα της 15ης Απριλίου 1912» (17/4/1962).
***
Οπως βέβαια γνωρίζουμε το ναυάγιο του Τιτανικού αποτελεί διαχρονικά αντικείμενο έρευνας αλλά και πηγή έμπνευσης. Έχουν δημοσιευτεί ένα σωρό άρθρα, μελέτες και βιβλία, ενώ γυρίστηκαν επίσης πολλά ντοκιμαντέρ, κινηματογραφικές ταινίες, τηλεοπτικές σειρές για το συμβάν, πέρα από τις οποίες επιμέρους αναφορές σε γενικότερες παρουσιάσεις. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στις ταινίες στο σινεμά (ή και την τηλεόραση) έχουν προβληθεί καμμιά δεκαριά έργα, κάποια από τα οποία αποτέλεσαν μεγάλες επιτυχίες με αποκορύφωμα τον «Τιτανικό» του Τζέιμς Κάμερον στα 1997. Η πρώτη ολοκληρωμένη κινηματογραφική ταινία για το ναυάγιο χρονολογείται στα 1929-30 και πρόκειται για το έργο «Ατλάντικ» που αναφέρεται βέβαια στον Τιτανικό με αλλαγμένο το όνομα του πλοίου.
Επρόκειτο για μεταφορά στη μεγάλη οθόνη αντίστοιχου θεατρικού έργου που είχε ανεβεί νωρίτερα. Ετούτη η ταινία προβλήθηκε στον Βόλο, στο κινηματοθέατρον Αχίλλειον, τον Νοέμβριο του 1932 και σύμφωνα με την ενημερωτική καταχώριση στην εφ. Λαϊκή Φωνή, που ακολουθεί, θεωρούνταν ιδιαίτερα σημαντική με συμμετοχή γνωστών ονομάτων του χώρου, εκείνη την εποχή. Διαβάζουμε στη στήλη «Θεάματα»:
«Αχίλλειον. Σήμερον μεγάλη πρεμιέρα νέου εξαιρετικού δημιουργήματος. Το αναμενόμενον πολύκροτον έργον της απαραμίλλου γαλλικής τέχνης «Ατλάντικ» του διασήμου σκηνοθέτου Ντυπόν, με εκτελεστάς τέσσαρας υπερόχους Γάλλους καλλιτέχνας Ντεζαρντέν, ΜαρσέλΒιμπέρ, Αντρέ Μπρυζέρ και Κ. Ρεμύ.
Ατλάντικ! Ένα μεγαλόυργημα που θα κάμη ζωηρωτάτην αίσθησιν και θ’ αφήση για καιρό τις αναμνήσεις του.
Αρχίζει στα πολυτελή σαλόνια του υπερωκεανείου Ατλάντικ, της πλωτής αυτής πόλεως. Είναι η τελευταία μέρα του ταξιδιού και ο κόσμος εύθυμος διασκεδάζει, χορεύει, φλερτάρει, τραγουδά… και ξαφνικά τη νύκτα η μοιραία σύγκρουσις μετά του τρομερού παγοβούνου.
Το μεγαλύτερον ναυάγιον που έγινε, το αξέχαστο αυτό γεγονός, που συγκλόνισε προ ετών όλην την ανθρωπότητα. Παρουσιάζεται ζωντανεμένο, κυριολεκτικώς ζωντανεμένο, μέσα σε μια αριστουργηματική υπόθεση, γεμάτη ανώτερα αισθήματα, μέσα σε σκηνάς αφθάστου δυναμικότητος, τέχνης και υψίστου ηθοποιίας. Ατλάντικ! Δεν είναι κινηματογραφική φαντασία αλλά μια καταπληκτική αλήθεια. Γι’ αυτό όλοι πρέπει να την δουν και να την ακούσουν. Όλος ο Βόλος πρέπει να θαυμάση το Ατλάντικ» (Λαϊκή Φωνή 3/11/1932).
***
Αλλά και στη δεκαετία του ’50 υπήρξαν στον Βόλο προβολές ταινιών με θέμα το ναυάγιο του Τιτανικού. Στις αρχές του 1954 παρουσιάζεται το έργο «Τιτανικός» του σκηνοθέτη Γιαν Νεκουλέσκο, αμερικανικής παραγωγής (1953), στον κινηματόγραφο Κρόνος. Οι βολιώτικες εφημερίδες στις στήλες των θεαμάτων προβάλλουν δεόντως το γεγονός, καθώς πρόκειται για κάτι ξεχωριστό κι ενδιαφέρον. Να η καταχώριση στην εφ. Η Θεσσαλία: «Αύριον Δευτέραν ΤΙΤΑΝΙΚΟΣ. Από τους κολοσσούς που αφήνουν εποχή στην ιστορία του κινηματογράφου. ΤΙΤΑΝΙΚΟΣ. Το τραγικόν ναυάγιον που που εστοίχισεν την ζωήν 1.517 ανθρώπων. ΤΙΤΑΝΙΚΟΣ. Σκηνές ρεαλιστικής ζωντάνιας και τραγικής αλλοφροσύνης καθώς το πλοίον κατέρχεται στον υγρό τάφο του. ΤΙΤΑΝΙΚΟΣ. Βαρβάρα Στάνγουϊκ – Κλίφτον Γουέμπ – Μαράιαν Άχερν. Ταινία της Σκούρας Φιλμς. Αύριον Δευτέραν στον ΚΡΟΝΟ» (7/2/1954).
Στον Ταχυδρόμο παρουσιάζεται και η αφίσα του έργου και σημειώνεται:
«Από τους κολοσσούς που αφήνουν εποχή στην ιστορία του κινηματογράφου. Ποιος δεν θυμάται το τραγικό ναυάγιο του Τιτανικού; Ποιος δεν έκλαψε την τραγική μοίρα 1.517 αθώων θυμάτων; Τιτανικός. Σκηνοθετικός άθλος του Γιαν Νεγκουλέσκο».
***
Μιας και καταπιαστήκαμε με τα κινηματογραφικά του Τιτανικού ας μνημονεύσουμε και τις υπόλοιπες ταινίες που επισημάναμε ψάχνοντας στη σχετική βιβλιογραφία:
– 1943 «Τιτανικός» του Βέρνερ Φον Κλίγκερ. Γερμανική προπαγανδιστική ταινία, μεσούντος του πολέμου. Η βύθιση του πλοίου παραλληλίζεται με τον καταποντισμό της κραταιάς θαλασσοκράτειρας Βρετανίας.
– 1958 «A night to remember» του Ρόι Μπέικερ βασισμένη στο βιβλίο του Γουόλτερ Λόρντ. Από τις καλύτερες μεταφορές στην οθόνη.
– 1964 «The knsinkable Molly Brown». Αμφιλεγόμενο μιούζικαλ του Τσάρλς Γουότερ.
– 1979 «SOS Τιτανικός» του Γουίλιαμ Χέιλ.
– 1980 «Raise theTitanic» του Τζέρι Τζέιμσον, από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Κλάιβ Κλάσερ. – 1981 «Time bandits» του Τέρι Γουίλιαμ. Αμφιλεγόμενη σουρεαλιστική προσέγγιση.
– 1996 «Τιτανικός». Τηλεταινία του Ρόμπερτ Λίμαν.
– 1997 «Τιτανικός» του Τζέιμς Κάμερον. Το ναυάγιο του Τιτανικού νομίζω πως θα εξακολουθεί να ελκύει και να αποτελεί αντικείμενο προσέγγισης, μελέτης και έμπνευσης. Πιθανότατα μια διεξοδικότερη έρευνα στις βολιώτικες εφημερίδες να αποκαλύψει και άλλα ανάλογα δημοσιεύματα που να βεβαιώνουν τη δημοφιλία του τραγικότερου και πιο αναγνωρίσιμου πολύνεκρου ναυαγίου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ντον Λίντς – Κεν Μάρσαλ: «Τιτανικός –Η αληθινή ιστορία» , εκδ. Εκδοτικές Επιχειρήσεις Α Ε, χχ.
2. Κώστας Δ. Μπλιάτκας : «Τιτανικός –Ψίθυροι από τον βυθό» , εκδ. Τόπος, 2012.
3. Εφημερίδες Βόλου: Πρωία, Λαϊκή Φωνή, Η Θεσσαλία (αρχείο βιβλιοθήκης συλλόγου Τρεις Ιεράρχαι.), Ταχυδρόμος (αρχείο εφημερίδας).
