Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών
Με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από το πολύνεκρο ναυάγιο του Τιτανικού, δημοσιεύσαμε σε τούτη εδώ τη σελίδα μικρό, επίκαιρο αφιέρωμα στις 1 και 8 Απριλίου 2012. Ακολούθησε αργότερα, τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου και τρίτο σχετικό δημοσίευμα. Στις τελευταίες αράδες του β’ μέρους του αφιερώματος (8/4/2012) παρουσιάσαμε συνοπτικά την είδηση της τραγωδίας, όπως αυτή καταγράφεται στα διεθνή γεγονότα στην τοπική εφημερίδα Πρωία, τη μοναδική που υπάρχει για εκείνη την περίοδο στο αρχείο της βιβλιοθήκης του θρησκευτικοφιλολογικού συλλόγου «Τρεις Ιεράρχαι».
Στη διάρκεια όμως ορισμένων κατοπινών αναδιφήσεων στις παλιές εφημερίδες του Βόλου για διάφορα θέματα, επισημάνθηκαν κάποια δημοσιεύματα για το τραγικό ναυάγιο, συνήθως με τη συμπλήρωση δεκαετιών από αυτό. Πρόκειται για επετειακά κείμενα στη μνήμη των θυμάτων για τα 20 και 50 χρόνια από το πολύνεκρο ναυτικό δυστύχημα, ενώ γίνεται λόγος και για τις εκδηλώσεις – μνημόσυνα που διοργανώνονταν στη Νέα Υόρκη. Επίσης εντοπίσαμε και κάποιες καταχωρίσεις κινηματογράφων του Βόλου που πρόβαλαν ταινίες με θέμα το ναυάγιο του Τιτανικού στα 1932 και 1954.
***
Στην εφημερίδα Πρωία στις 4/4/1912, στη στήλη «Τηλεγραφήματα» με ειδήσεις από το εξωτερικό, δημοσιεύεται η πληροφόρηση για το τραγικό συμβάν, προερχόμενη από το Λονδίνο, μόλις δύο μέρες αργότερα. Η διαφορά της ημερομηνίας οφείλεται στην τήρηση ακόμη του ιουλιανού ημερολογίου στην Ελλάδα και η 4η Απριλίου αντιστοιχεί στις 17 του μήνα.
Πρόκειται για μια από τις πρώτες τηλεγραφικές ενημερώσεις, χωρίς διασταυρωμένες, ακριβείς πληροφορίες, γι’ αυτό και καταγράφονται υπερβολές και ανακρίβειες:
«Καταποντισμός υπερωκεανείου. 1.800 επιβάται επνίγησαν!!
Λονδίνον 3. Τηλεγραφούσιν εκ Νέας Υόρκης προς το πρακτορείον Ρέουτερ ότι επιβεβαιούται ο αύτανδρος καταποντισμός του υπερωκεανείου Τιτανικός. Το ναυάγιον έλαβεν χώραν έξωθι της Νέας Γης. Ήτο ασφαλισμένον αντί φρ. 58 εκατομμυρίων. Έφερε αδάμαντας 25 εκατομμυρίων και μαργαρίτας 3 εκατομμυρίων. Εκ του πληρώματος και των επιβατών ουδείς εσώθη. Κατά πληροφορίας όμως εκ Παρισίων τα θύματα του ναυαγίου ανέρχονται εις 1.550» (Πρωία 4/4/12).
Εκτός από τις αρκετές ανακρίβειες σχετικά με τον αριθμό των θυμάτων, προκαλεί μάλλον αρνητική εντύπωση η αναφορά των οικονομικών απωλειών στις οποίες δίνεται προτεραιότητα ενημέρωσης, τη στιγμή που χάθηκαν τόσες ζωές.
Την επομένη (5/4/1912) στην ίδια στήλη της εφημερίδας δημοσιεύεται νέο τηλεγράφημα, αυτή τη φορά από το Παρίσι, αλλά και πάλι με υπερβολές, καθώς δεν έχει αποτιμηθεί ακόμη το ακριβές μέγεθος της τραγωδίας:
«Το τρομερόν ναυάγιον – Θύματα 2.000.
Παρίσιοι 4. Το ναυάγιον του υπερωκεανείου Τιτανικός είναι πρωτοφανές γεγονός διά την ναυτικήν ιστορίαν. Επνίγησαν 2.000 άνθρωποι, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται ο Έλλην Μαντζαβάκης, πολλοί Αμερικανοί εκατομμυριούχοι και ο διευθυντής της «Επιθεωρήσεως» Στεδ».
Πέρα από τον αυξημένο αριθμό των θυμάτων βλέπουμε πως γίνεται λόγος για τους μεγιστάνες του πλούτου που επέβαιναν στο μοιραίο πλοίο και χάθηκαν. Ο Έλληνας που αναφέρεται μάλλον θα ήταν κάποιος εύπορος Ελληνοαμερικανός. Και τούτο γιατί είναι καταγραμμένοι οι μοναδικοί τέσσερις Έλληνες που ταξίδευαν με τον Τιτανικό και πνίγηκαν όλοι. Επρόκειτο για μετανάστες που αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη και ήταν όλοι τους συμπατριώτες από το χωριό Αγ. Σώστης στη βόρεια Μεσσηνία: Παν. Λυμπερόπουλος 30 χρόνων, Απ. Χρονόπουλος 26, ο αδερφός του Δημήτρης, 19 και ο Βασ. Καταβέλος 19 χρόνων επίσης. Βρέθηκαν μόνον οι σοροί του πρώτου και του τελευταίου.
Στις μέρες που ακολουθούν δεν συναντούμε άλλο σχετικό δημοσίευμα στην εφημερίδα Πρωία.
***
Στα εικοσάχρονα από το πολύνεκρο ναυάγιο δημοσιεύεται σε γερμανική εφημερίδα ενδιαφέρον, εκτενές κείμενο που προσεγγίζει πτυχές του τραγικού γεγονότος. Το άρθρο αυτό αναδημοσιεύεται, μεταφρασμένο εννοείται, στην εφημερίδα Λαϊκή Φωνή του Βόλου στις 21/4/1932, προφανώς κάποιες μέρες αργότερα από την αρχική, επετειακή δημοσίευσή του. Δεν γνωρίζουμε αν μεταγλωττίστηκε με πρωτοβουλία της Λαϊκής Φωνής ή πάρθηκε από αναδημοσίευση κάποιας αθηναϊκής, ίσως, εφημερίδας ή άλλου εντύπου. Το ενδιαφέρον κείμενο, στο πρώτο μέρος του παρουσιάζει το χρονικό της πρόσκρουσης στο παγόβουνο έως την αποστολή του μηνύματος διάσωσης (SOS). Επισημαίνεται η επικινδυνότητα του πλου με πλήρη ταχύτητα σ’ έναν θαλάσσιο χώρο με πολλά αποκομμένα παγόβουνα, έπειτα από ρητή εντολή του επιβαίνοντα υπεύθυνου της εταιρείας του πλοίου για τη μείωση του χρόνου της διαδρομής ώς τη Νέα Υόρκη.
Του κυρίως άρθρου προηγείται ενημερωτική εισαγωγή της Λαϊκής Φωνής για την επετειακή δημοσίευση, ενώ και ο τίτλος είναι χαρακτηριστικός:
«Μια θλιβερά επέτειος
ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ – Η ΚΑΤΑΠΟΝΤΙΣΙΣ ΤΟΥ ΤΙΤΑΝΙΚΟΥ – ΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΙ ΣΤΙΓΜΑΙ ΑΥΤΟΥ
(Την παρελθούσαν εβδομάδα συνεπληρώθησαν είκοσι χρόνια αφ’ ης ο Τιτανικός προσκρούσας κατά το πρώτον του ταξείδιον εις ένα παγετώνα, εβυθίσθη, παρασύρας 1.632 ανθρώπους εις τον υγρόν τάφον. Επί τη επετείω ταύτη δημοσιεύεται εις Γερμανικήν συνάδελφον η κάτωθι ζωντανή περιγραφή με πολλάς λεπτομερείας, αποδειχθείσας εκ των υστέρων κατά την ανάκρισιν).
Είναι η νύκτα της 14ης Απριλίου 1912. Έχουν περάσει εξημέραι, αφ’ ης ο Τιτανικός υπό τας επευφημίας του ενθουσιώδους πλήθους ανεχώρησεν από το Σαουθάμπτον διά το πρώτον υπερωκεάνιον ταξίδι του. Εις τα σαλόνια της πρώτης θέσεως τα φώτα λάμπουν, οι πλούσιοι Αμερικανοί, οι οποίοι μετά το χειμερινόν ταξίδι των εις την Ευρώπην επιστρέφουν εις την πατρίδα των, δίδουν την αποχαιρετιστήριον εορτήν των.
Ο πλοίαρχος Σμιθ έχει αναθέσει την κυβέρνησιν του πλοίου εις τον πρώτον αξιωματικόν του Μάντροκ. Η νύκτα είναι καθαρά και αστροφώτιστος επάνω από την πλατείαν και ομοίαν με καθρέπτην, επιφάνειαν του ωκεανού.
Ο Μάντροκ επάνω εις την γέφυραν τυλίσσεται σφικτότερα μέσα εις τον μανδύαν του. Το κρύο έχει γίνει τσουχτερό και κάθε φοράν που ο αξιωματικός κυττάζει από την θέσιν του εις την γέφυραν της κυβερνήσεως το βαρόμετρον, παρατηρεί πτώσιν μιάς ή δύο υποδιαιρέσεων. Το πλοίον πλησιάζει εις την επίφοβον ζώνην των παγοβούνων. Ο αξιωματικός αισθάνεται ένα ρίγος να διατρέχη το σώμα του όταν συλλογίζεται τας 2.000 των ανθρώπων οι οποίοι επιβαίνουν αμέριμνοι του πλωτού κολοσσού, που κοιμούνται ήσυχοι εις τας καμπίνας των, που εργάζονται εις τας μηχανάς του σκάφους, που διασκεδάζουν υπό τους ήχους της ορχήστρας εις την αίθουσαν του χορού. Δεν λησμονεί όμως και τας λέξεις, τας οποίας μόλις προ ολίγων λεπτών του είχεν ειπή με τόνον κατηγορηματικώτατον ο γενικός διευθυντής της ατμοπλοϊκής εταιρείας Ισμαίη Μπρους: “Κύριε υποπλοίαρχε ο Τιτανικός δε φοβείται τα παγόβουνα. Πρέπει με κάθε θυσίαν να καταρρίψει το ρεκόρ της ταχύτητος”. Εις την καμπίναν του ασυρμάτου ο ραδιοτηλεγραφητής Φίλιπς κάθεται άγρυπνος φρουρός εμπρός εις την συσκευήν του. Εις τα ακουστικά που φορεί εις τα αυτιά του, τα σήματα των μακρυνών αγγελμάτων διασταυρούνται αδιακόπως.
Εξάφνα η ήσυχος αυτή εργασία του ραδιοτηλεγραφητού διακόπτεται. Εις το πλοίον αντηχεί το σύνθημα του κινδύνου και φθάνει έως την καμπίναν του ασυρμάτου η φωνή: “παγόβουνον εν όψει”. Μόλις αποκαθίσταται η ησυχία, ακούγεται και πάλιν η φωνή: “το παγόβουνον βαίνει κατ’ ευθείαν προς το πλοίον, δεν απέχει πλέον παρά 300 μέτρα”. Έπειτα από ολίγα λεπτά επέρχεται μια τρομερά σύγκρουσις, ο κλονισμός μεταδίδεται εις όλον το σκάφος και έπειτα επικρατεί πάλιν φαινομενική ησυχία.
Η θύρα της καμπίνας του ασυρμάτου ανοίγεται και ο πλοίαρχος Σμιθ δίδει την διαταγήν: “Εκπέμψατε το σήμα CQD” (Έλθετε ταχέως, κίνδυνος). Την πρώτην αυτήν επίκλησιν η οποία απευθύνεται εις τον κόσμον, ακολουθεί μετά τινά λεπτά η δευτέρα, η τραγική S.O.S (σώσατε τας ψυχάς μας)…».
***
Στη συνέχεια παρατίθεται μια ενδιαφέρουσα αποκάλυψη για την καθυστερημένη γνωστοποίηση της τραγωδίας, με απόκρυψη, αρχικά, του πραγματικού της μεγέθους. Επιχειρήθηκε από την εταιρεία επικοινωνιών εκμετάλλευση της πολύκροτης είδησης, με σκοπό το κέρδος, προκειμένου να διοχετευθεί στο κατάλληλο τάιμινγκ στις εφημερίδες Ευρώπης και Αμερικής.
«Οι άνθρωποι εις το Βερολίνον, εις το Παρίσι, εις το Λονδίνον, εις την Νέαν Υόρκην, οι άνθρωποι εις όλον τον κόσμον, πηγαίνουν του πρωί της 15ης Απριλίου εις τας εργασίας των. Περί την μεσημβρίαν μόνον ημπορούν να διαβάσουν την ακόλουθον είδησιν: “Χθες τη νύκτα συνεκρούσθη ο Τιτανικός με ένα παγόβουνο και απέστειλε σήματα καλών εις βοήθειαν. Τα επιβαίνοντα του πλοίου γυναικόπαιδα διεσώθησαν”. Την 16ην Απριλίου τα πρωινά φύλλα αναφέρουν: “Όλοι οι επιβάται διεσώθησαν”. Αλλά την μεσημβρίαν της δευτέρας αυτής ημέρας η είδησις της καταστροφής έγινε τελείως γνωστή εις τον κόσμον με όλην της την τραγικότητα: “Ο Τιτανικός κατεποντίσθη με 1.832 επιβάτας. Το ατμόπλοιον Καρπαθία της Κιούναρδ Λάιν διέσωσεν 675 ναυαγούς ως επί το πλείστον γυναίκας και παιδιά”. Ήτο φανερόν ότι αι πρώται ειδήσεις περί του δυστυχήματος είχον αλλοιωθή εσκεμμένως. Ενώ τα γραφεία της Ουάιτ Σταρ Λάιν εις την Αγγλίαν, την Γερμανίαν, την Αμερικήν επολιορκούντο από πλήθη ανθρώπων, οι οποίοι εζήτουν ειδήσεις περί της τύχης των οικείων των, ενώ εις τα παγερά ύδατα του ωκεανού εκατοντάδες επιβατών του πλωτού κολοσσού εύρισκον τον θάνατον, ο ασύρματος της Καρπαθίας, η οποία πρώτη έσπευσε εις τον τόπον του δυστυχήματος, έλαβε κατά βραχέα διαστήματα τα ακόλουθα ραδιοτηλεγραφήματα: “Κρατήσατε το στόμα σας κλειστόν, μην ανακοινώσετε τίποτε περί του ναυαγίου, θα αμειφθήτε γενναιότατα”. “Φανήτε φρόνιμοι, μη ανακοινώσετε τίποτε, θα φροντίση δι’ όλα η εταιρεία Μαρκόνι. Στοπ”. “Μην ειπήτε τίποτε, κρατήσατε την είδησιν, θα λάβετε γενναίαν αμοιβήν. Θα σας συναντήσω εις την προκυμαίαν, υπογρ. Ζάμμις”. Ο αρχιμηχανικός Ζάμις της εταιρείας επικοινωνιών Μαρκόνι, ομολόγησε βραδύτερον ότι εφρόντιζε να κατακρατήση την είδησιν της καταστροφής διά να την πωλήση έπειτα αυτός εις την υψηλοτέραν τιμήν εις τον τύπον της Νέας Υόρκης. Αντιθέτως ο Μαρκόνι (σ.σ. ο γνωστός εφευρέτης του ασύρματου) εδήλωσεν ότι ο ίδιος δεν είχε γνώσιν του γεγονότος τούτου».
Συνεχίζεται…
