Τα ελλείποντα ημερολόγια του θ/κ Γ. Αβέρωφ (Μέρος Α΄)

τα-ελλείποντα-ημερολόγια-του-θ-κ-γ-αβέρ-275052

Στα 1987 το Πολεμικό Ναυτικό εξέδωσε το βιβλίο του υποναύαρχου ε.α. και δόκιμου λογοτέχνη Νίκου Α. Σταθάκη με τίτλο «Θ/Κ Γ. Αβέρωφ – Χρονικό του θωρηκτού της νίκης». Το κύριο μέρος του πονήματος καλύπτουν τα ημερολόγια του πλοίου, στις σελίδες 85 έως 269. Πρόκειται για το επίσημο, υπηρεσιακό βιβλίο του πολεμικού, στο οποίο εγγράφονται, σε καθημερινή, όχι πάντα, βάση και με ακριβή ώρα όλες οι δραστηριότητές του, τόσο εκείνες της συνήθους καθημερινότητας και υπηρεσίας, όσο και άλλες έκτακτες, προκαθορισμένες ή απρόσμενες κινήσεις και καταστάσεις, που έτυχε να συμβούν. Σημειώνει χαρακτηριστικά στην εισαγωγή του βιβλίου του ο Σταθάκης: «Από τα καταχωρημένα στα επίσημα ημερολόγια του Αβέρωφ στοιχεία, καταγράφηκαν όλα τα σημαντικά συμβάντα, όλες οι έκτακτες κινήσεις και εκείνες από τον πίνακα υπηρεσίας, που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητα και δίνουν ενάργεια στην πιστή απεικόνιση της καθημερινής ζωής του θωρηκτού και των υπηρετούντων σε αυτό, βαθμοφόρων και πληρώματος. Κάθε τι που αναφέρεται οριοθετείται απόλυτα από την ημερομηνία και ώρα (Η.Ω.Π.) και την πηγή προέλευσης…» (σελ. 15).

Τα ημερολόγια έχουν συνταχθεί από τους εκάστοτε αξιωματικούς φυλακής (Α/Φ) ή τους υφισταμένους τους, με την έγκρισή τους, βέβαια. Τα ημερολόγια του Αβέρωφ, που οπωσδήποτε αποτελούν πολύτιμα ντοκουμέντα, ανήκουν στην Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού (Υ.Ι.Ν.). Ως πρωτογενείς πηγές πληροφόρησης παρέχουν στον ερευνητή σημαντικά στοιχεία, που ενδεχομένως δεν έχουν δημοσιοποιηθεί, επειδή θεωρούνται εσωτερικά, υπηρεσιακά και με ενδεχόμενη διαβάθμιση ασφαλείας. Ατυχώς, όμως, παρουσιάζουν πολλά και σημαντικά κενά, καθώς αρκετά ημερολόγια ελλείπουν «με απουσία αιτιολόγησης», όπως σημειώνει ο Σταθάκης (σελ. 15). Κάποια δε από αυτά τα κενά συμπίπτουν με σημαντικές πτυχές της δράσης του πλοίου και της ιστορίας γενικότερα, στερώντας τον μελετητή από ενδιαφέρουσα, πρωτογενή ενημέρωση. Οι καταγραφές των κινήσεων του πλοίου στο μητρώον του (Σταθάκης οπ.π. σελ. 279 – 291) βοηθούν σχετικά στον περιορισμό των κενών. Στη σελ. 399 του παραπάνω βιβλίου παρατίθεται πλήρης κατάλογος αυτών των ελλείψεων. Συνολικά απαριθμούνται 24 κενά με διάρκεια από 5 ημέρες έως 4,5 χρόνια. Πολλά, όπως θα δούμε, είναι μηνιαία και μόνο πέντε ξεπερνούν τον χρόνο. Ας τα παρουσιάσουμε ένα προς ένα, επιχειρώντας στο τέλος κάποιες συγκεντρωτικές αποτιμήσεις.

***

Η ιστορία του δοξασμένου θωρηκτού αρχίζει με ευρείας έκτασης απουσία ημερολογίου, μιας και αυτό δεν υπάρχει από την ένταξη του νέου πλοίου στον στόλο (16/5/1911), έως τις 31/8/1913. Δηλαδή, ελλείπει ολόκληρη η περίοδος των Βαλκανικών Πολέμων, που καταγράφονται οι πιο ένδοξες στιγμές της νεότερης ναυτικής μας ιστορίας. Πρόκειται για το τρίτο σε διάρκεια κενό, με εύρος 2 χρόνων, 3 μηνών και 15 ημερών. Ετσι δεν διαθέτουμε πληροφόρηση από το πρώτο και «υπερπόντιο» ταξίδι του πλοίου στην Αγγλία, την άφιξή του στην Ελλάδα και βέβαια τη δοξασμένη εποποιία στο Αιγαίο το 1912 – ‘13 με τις καθοριστικές ναυμαχίες Ελλης (3/12/12) και Λήμνου (5/1/13). Ο Σταθάκης την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων την καλύπτει με στοιχεία από ημερολόγια των αξιωματικών Σοφ. Δούσμανη, Ιωάν. Θεοφανίδη, Επ. Μπαμπούρη και Αλ. Σακελλαρίου (σελ. 64 – 84). Τα ημερολόγια του πλοίου αρχίζουν από τον Σεπτέμβριο του 1913 με το υπ. αρ. 0117 ημερολόγιο. Τον επόμενο χρόνο συναντούμε διαδοχικές ελλείψεις, μηνιαίας συνήθως διάρκειας. Από το 1914 απουσιάζουν ολόκληροι ο Μάιος, ο Σεπτέμβριος και ο Νοέμβριος, ενώ λείπει και το διάστημα 21 – 30 Ιουνίου. Το 1914 είναι η χρονιά με τα περισσότερα κενά.

***

Ομοίως μηνιαία είναι και η απουσία από 28/1 έως 28/2/16, σε μια εποχή που άρχισε να διασαλεύεται η τάξη στην Ελλάδα λόγω του Εθνικού Διχασμού. Γι’ αυτό και θεωρείται σημαντικό το αμέσως επόμενο ευρύ κενό με διάρκεια 2 χρόνων και 9 μηνών από 1/4/1916 έως 31/12/1918. Συμπίπτει με τον αποκλεισμό και παροπλισμό του πλοίου στον Ναύσταθμο από τους Αγγλογάλλους κατά την εξέλιξη των αναταραχών του Διχασμού. Τούτο φαίνεται και στις «κινήσεις του πλοίου» στο «μητρώον» του (Σταθάκης οπ.π. σελ. 280 – 291), που ο Αβέρωφ από τον Απρίλιο του 1916, ολόκληρο το 1917 και ώς τον Ιούνιο του 1918 παρέμενε στον Ναύσταθμο Σαλαμίνος και στο Κερατσίνι. Ακολούθως κατά τους επόμενους μήνες του 1918 καταπλέει στην Κωνσταντινούπολη και τη Νικομήδεια, εναλλάσσοντας αγκυροβολία, αφότου η Ελλάδα πολεμά στο πλευρό της Αντάντ, ώς το τέλος του πολέμου. Ατυχώς ώς το τέλος του 1918 δεν υπάρχει, όπως είδαμε, ημερολόγιο.

***

Ελλείψεις έχουμε και στον επόμενο χρόνο, καθώς λείπουν ο Μάρτιος, από τις 2 του μήνα, και ο Σεπτέμβριος του 1919. Ο Αβέρωφ κινείται, σύμφωνα με τις κινήσεις στο μητρώον, μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Σμύρνης με πολυήμερες παραμονές, όπως άλλωστε διαπιστώνεται και στα ίδια τα υπάρχοντα ημερολόγια του 1919. Την ίδια περίοδο το πλοίο πραγματοποιεί κατάπλου τον Αύγουστο στη Μάλτα.

***

Ομοίως και το 1920 συναντούμε την απουσία δύο ολόκληρων μηνών, του Μαΐου και του Αυγούστου. Τον Μάιο το πλοίο βρισκόταν ακόμη για επισκευές στη Μάλτα από τον Αύγουστο του περασμένου χρόνου, ενώ τον Αύγουστο του 1920 ταξίδευε ώς τη Μασσαλία (πρώτο 15ήμερο), αλλά δεν έλειψαν και νέοι κατάπλοι σε Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη και αλλού. Ακόμη σημειώνεται έλλειψη εγγραφών στο ημερολόγιο από 11 έως 16 Νοεμβρίου.

***

Στα 1921 σημειώνεται τρίμηνη απουσία ημερολογίων από 1/4 έως 30/6/1921, με τον Αβέρωφ να καταπλέει πάλι στην Κωνσταντινούπολη, τη Νικομήδεια, τα Πριγκιπόνησα και άλλα μέρη στη θάλασσα του Μαρμαρά. Βρισκόμαστε πια για τα καλά στην εξέλιξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

***

Το κενό που παρουσιάζεται από 16 έως 28/2/1923 έχει αιτιολόγηση. Πρόκειται για τις μέρες, που δεν υπήρξαν ποτέ, λόγω της αλλαγής και προσαρμογής στο νέο ημερολόγιο και τη διόρθωση της διαφοράς των 13 ημερών, που είχε προκύψει έως τότε.

***

Νέα ευρεία απουσία ημερολογίου παρουσιάζεται από 19/11/1925 έως 31/12/1926, δηλαδή με διάρκεια 1 χρόνου, 1 μήνα και 12 ημέρες. Πρόκειται για την περίοδο μετάβασης και παραμονής του πλοίου στην Τουλόν της Γαλλίας για εκσυγχρονισμό και επισκευές. Πιθανόν κατά την εκτέλεση των εργασιών να μην κρατούνταν ημερολόγιο πλοίου. Εξάλλου και στο μητρώον σημειώνεται για το 1926: «Καθ’ όλον το έτος το πλοίον παρέμενεν εν επισκευή εις Τουλόν» (σελ. 286).

***

Κενό 7 μηνών συναντούμε το 1927, από 1/5 έως 1/12. Πάλι δεν υπάρχουν ημερολόγια για το δεύτερο ταξίδι στην Τουλόν, Μάιος – Ιούνιος 1927, αλλά και τους κατοπινούς μήνες, που το θωρηκτό κάνει κάποια ταξίδια σε Θεσσαλονίκη, Βόλο και Σύρο, σύμφωνα με τις καταγραφές των κινήσεών του στο μητρώον του πλοίου.

***

Η έλλειψη ημερολογίου, που ακολουθεί στο έτος 1929, έχει διάρκεια 4 μήνες και 10 μέρες (8/4 έως 18/8) και δεν συμπίπτει με κάτι ξεχωριστό στην ιστορία του πλοίου, μιας και αυτό κινείται στα ελληνικά χωρικά ύδατα κυρίως για την εκτέλεση γυμνασίων ή άλλους προγραμματισμένους πλόες.

***

Η επόμενη έλλειψη, που αρχίζει στα 1930, είναι η διαρκέστερη όλων, αφού ξεκινά στις 8/5/1930 και ολοκληρώνεται στην 1/11/1934, δηλαδή έχει διάρκεια 4 χρόνια, 5 μήνες και 24 μέρες. Ετσι παρατηρούμε μόνον τις κινήσεις του πλοίου στο μητρώον, αλλά κι εδώ οι καταγραφές για το έτος 1930 είναι ξεθωριασμένες και αδιάκριτες. Κατά τ’ άλλα βλέπουμε πλόες σε διάφορα μέρη της χώρας χωρίς κάτι το ιδιαίτερο. Το πιο σημαντικό γεγονός αυτής της περιόδου αποτελεί οπωσδήποτε το αποτυχημένο κίνημα του στρατηγού Πλαστήρα στις 6 Μαρτίου του 1933, για το οποίο, βέβαια, λόγω της έλλειψης των ημερολογίων, δεν έχουμε πληροφόρηση. Στις κινήσεις του πλοίου στο μητρώον για το έτος 1933 σημειώνεται: «Ν/θμος το πλοίον παρέμεινεν εν Ναυστάθμω μέχρι …/9/33. Πόρος 2/9/…». Μισοσβησμένες κι εδώ οι εγγραφές, που παρουσιάζονται φωτοαναστατικά, δεν μας παρέχουν κάτι επιπλέον πέρα από το γεγονός ότι ο Αβέρωφ ήταν στον Ναύσταθμο από τις 8/10/1932, δηλαδή και κατά την εκδήλωση του κινήματος.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου