Ο γυρισμός του Αλ. Μωραϊτίδη στη Σκιάθο και ο θάνατός του

ο-γυρισμός-του-αλ-μωραϊτίδη-στη-σκιάθο-309754

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών

Aσφαλώς αδικείται ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης από την επαναλαμβανόμενη, αναπόφευκτη συχνά, σύγκρισή του με τον Παπαδιαμάντη. Οπωσδήποτε πρόκειται για δύο λογοτέχνες με κοινές καταβολές, ευρείας έκτασης ομοιότητες, αλλά και εμφανείς διαφορές στο έργο τους, όπως επισημαίνουν οι μελετητές τους.

Προέκυψε, όμως, δυσανάλογη, ως προς την αξιολόγησή τους και μάλλον αδικαιολόγητη, διαφορά, καθώς ο Μωραϊτίδης είχε την «ατυχία» να συμπορευτεί με τον ξεχωριστό, ομότεχνο και συνώνυμο τρίτο εξάδελφό του. Η συμπόρευση υπήρξε αρνητικά καθοριστική και τον περιόρισε στη σκιά του Παπαδιαμάντη, μονίμως δεύτερο και σε απόσταση. Μπορεί να υπερτερεί ως συγγραφέας ο Παπαδιαμάντης, όπως αποφαίνονται οι ειδικοί, αλλά και ο «άλλος Αλέξανδρος» δύναται να σταθεί επάξια στο πλευρό του πρώτου ή έστω να έπεται κατ’ ελάχιστον.

Ευτυχώς, εδώ και κάμποσα χρόνια επιχειρείται με επιτυχία αποκατάσταση των ισορροπιών, με την προβολή του Μωραϊτίδη ως λογοτέχνη, πνευματικού ανθρώπου και συγκροτημένου χαρακτήρα. Αν, ως λογοτέχνης, σύμφωνα με τη γνώμη πολλών, τον ξεπερνά ο εξάδελφός του, ως χαρακτήρας υπήρξε αναμφισβήτητα πιο ολοκληρωμένος από εκείνον, συνεπής στις επιλογές του και πιστός στις αρχές του, όπως φαίνεται σε όλο τον βίο του. Εζησε διαφορετικά από τον ιδιόρρυθμο και «περιθωριακό» Παπαδιαμάντη. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του, εργάστηκε ως καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση, παντρεύτηκε, εξελέγη ακαδημαϊκός, είδε τα έργα του τυπωμένα σε βιβλία και στις δυσμές του βίου του περιεβλήθη το μοναχικό σχήμα.

Ο Μωραϊτίδης στη Σκιάθο και την Αθήνα

Ο Αλ. Μωραϊτίδης πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Αθήνα, όπως άλλωστε και ο Παπαδιαμάντης.

Το συνολικό διάστημα παραμονής του στην πρωτεύουσα είναι αρκετά διαρκέστερο, αφού αποβίωσε περίπου δύο δεκαετίες έπειτα από τον συνώνυμό του και περίπου ομήλικα εξάδελφο. Από τη Σκιάθο ο Μωραϊτίδης αναχώρησε το 1866, εφτά χρόνια νωρίτερα από τον Παπαδιαμάντη, για να ολοκληρώσει αρχικά το Σχολαρχείο στην Αθήνα και επέστρεψε οριστικά στον τόπο του το 1928 δεκαέξι μήνες πριν από τον θάνατό του. Δηλαδή, διέμεινε εκεί πάνω από 60 χρόνια.

Ετούτη η πολύχρονη παραμονή στην πρωτεύουσα διακοπτόταν από αραιές, συνήθως ολιγόμηνες, επιστροφές στη «γενέθλιον νήσον». Παρατηρείται, δηλαδή, μια πάνω – κάτω ανάλογη διαδρομή με τον Παπαδιαμάντη, νάτος πάλι ο παραλληλισμός, με τον Μωραϊτίδη να επανακάμπτει στο νησί μάλλον λιγότερες φορές.

Αφότου, λοιπόν, έφθασε στα 1866 στην Αθήνα, ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές και ακολούθως γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, απ’ όπου αποφοίτησε και από το 1880 εργάζεται ως καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση. Η πρώτη του επιστροφή στη Σκιάθο επισημαίνεται στα 1886, όταν διορίζεται σχολάρχης στο εκεί Σχολαρχείο, όπου και παραμένει για δύο χρονιές ώς το 1888. Στα 1895 βρίσκεται και πάλι στο νησί του, καθώς αναλαμβάνει την ανακαίνιση του μονυδρίου του Αγ. Ιωάννη του Παρθένη ή Κρυφού, που ήταν υπό κατάρρευση. Στο χρονολόγιο της ζωής του συγγραφέα, που παρατίθεται στις σελίδες του βιβλίου «Λεύκωμα Μωραϊτίδη – Ο μοναχός Ανδρόνικος» του καθηγητή Φώτη Δημητρακόπουλου, εκδόσεις ERGO, δεν αναφέρονται στα κατοπινά χρόνια επισκέψεις στη Σκιάθο. Οι δημοσιεύσεις, όμως, ταξιδιωτικών εντυπώσεων από το νησί του, στα 1901 στην εφ. Ακρόπολις και στα 1906 στην εφ. Αθήναι, πιθανότατα να συνδέονται με αντίστοιχα ταξίδια του, καθώς ταξίδευε διαρκώς και είχε επισκεφθεί πολλά μέρη, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Τήνος κ.ά.

Στα 1915, από επιστολή του πληροφορούμαστε ότι βρίσκεται πάλι στη Σκιάθο (30/10), αλλά τα Χριστούγεννα είναι πίσω στην Αθήνα. Πάλι, τον επόμενο χρόνο, διαμένει κατά τους θερινούς μήνες στον τόπο του, με την άφιξή του να προσδιορίζεται μεταξύ 17/4 και 9/7/1916 και την επιστροφή στην Αθήνα μεταξύ 11/10 και 27/11/1916.

Στα τέλη του 1921 τον συναντούμε στο νησί του, όπου πρέπει να παρέμεινε και το καλοκαίρι του 1922. Ετούτη να είναι πιθανότατα και η τελευταία επίσκεψη πριν από την οριστική παλιννόστησή του.

Οριστική επιστροφή στη Σκιάθο

Στο χρονολόγιο του Λευκώματος Μωραϊτίδη δεν μνημονεύεται ο χρόνος της οριστικής επιστροφής του συγγραφέα στη Σκιάθο. Ο Ιωάν. Φραγκούλας στον γ’ τόμο του τετράτομου έργου του «Σκιαθίτικα», που περιλαμβάνεται και η μελέτη «Αλέξανδρος Μωραϊτίδης – Ο άνθρωπος – Ο λογοτέχνης», στη σελίδα 208 σημειώνει σχετικά: «Τον Ιούνιο του 1929 ο Μωραϊτίδης άφησε την Αθήνα και ήρθε στη Σκιάθο, αναφερόμενος στη συνέχεια στην πρόθεσή του να ενδυθεί το μοναχικό σχήμα. Παρατίθεται δε πιο κάτω απόσπασμα του δημοσιεύματος του Κ. Μπαστιά, στην εφ. Πρωία της Αθήνας (27/9/29) με τίτλο «Ο ποιητής των ταπεινών», στο οποίο γίνεται λόγος για την επιστροφή του Μωραϊτίδη στη Σκιάθο, προκειμένου να γίνει καλόγερος. Σημειώνεται ανάμεσα στα άλλα: «Και όμως ο Μωραϊτίδης αθόρυβα ένα μεσημέρι του Ιουνίου εγκατέλειψε το ερημικό καμαράκι του, μέσα στο οποίο ζούσε ασκητικά και επήγε στο νησί του» (Ιωάν. Φραγκούλας, οπ.π. σελ. 209).

Από την εφημερίδα του Βόλου Σημαία, όμως, πληροφορούμαστε πως η οριστική επιστροφή του Μωραϊτίδη στη Σκιάθο φαίνεται να πραγματοποιήθηκε ένα χρόνο νωρίτερα, τον Ιούνιο του 1928. Στο φύλλο της 1ης Ιουλίου 1928 υπάρχει ανταπόκριση «εκ Σκιάθου», που επισημαίνει το γεγονός του γυρισμού:

«Αφιξις Αλέξ. Μωραϊτίδου

Την παρελθούσαν εβδομάδα αφίκετο ενταύθα ο κ. Αλέξ. Μωραϊτίδης, όστις θα μείνη οριστικώς πλέον ενταύθα, όπως και ο Παπαδιαμάντης. Τιμή διά τον τόπον. Το κοινοτικόν συμβούλιον πρόκειται να εκφράση τας ευχαριστίας εις την Ακαδημίαν διά την τιμήν εις τον Μωραϊτίδην ως ακαδημαικού».

Να υπενθυμίσουμε ότι ο Σκιαθίτης συγγραφέας εξελέγη πρόσεδρο μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στις 26/1/1928.

Στις 30/7/1928 νέο δημοσίευμα στη Σημαία «επικυρώνει» τη βούληση του Μωραϊτίδη να διέλθει τον υπόλοιπο βίο του στη Σκιάθο.

«Ο κ. Μωραϊτίδης εις Σκίαθον

Μετά πολλής χαράς μανθάνομεν ότι ο κ. Αλέξανδρος Μωραϊτίδης ευρισκόμενος από μηνός περίπου ενταύθα, απεφάσισεν οριστικώς να περάσει τον υπόλοιπον χρόνον της ζωής του ενταύθα. Θαυμασία η απόφασίς του, διότι και αυτός θα ανακουφίζεται και θα παρηγορείται εις τα γεράματά του ευρισκόμενος μεταξύ συγγενών και φίλων και ο κόσμος θα έχει να ωφεληθή πολύ εκ της ενταύθα παρουσίας του». Παρακάτω σημειώνεται η αποστολή ευχαριστηρίου από την Κοινότητα Σκιάθου προς την Ακαδημία για την εκλογή του Μωραϊτίδη ως ακαδημαϊκού.

Η οριστική παλιννόστηση του λογοτέχνη στον γενέθλιο τόπο φαίνεται πως πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 1928. Εκτός κι αν επανήλθε για κάποιο διάστημα στην Αθήνα και επέστρεψε τον επόμενο Ιούνιο (1929), όπως αναφέρει ο Ιωάν. Φρακούλας στην εμπεριστατωμένη διατριβή του. Ισως να μετέβη στην πρωτεύουσα για την έκδοση του τελευταίου, θρησκευτικού περιεχομένου, βιβλίου του. Πάντως στον τοπικό Τύπο δεν μνημονεύεται στα 1929 αντίστοιχο γεγονός με εκείνο του 1928.

Ο θάνατος του Μωραϊτίδη

Ο βολιώτικος Τύπος δεν ήταν δυνατό να μην αναφερθεί και στον θάνατο του Μωραϊτίδη στις 25/10/1929, σαράντα μέρες αφότου είχε καρεί μοναχός. Να τι δημοσιεύεται στην εφ. Λαϊκή Φωνή στις 26/10/1929:

«Απέθανεν ο Μωραϊτίδης

Κατά το χθεσινόν τηλεγράφημα εκ Σκιάθου ο περιβληθείς το μοναχικόν σχήμα και προχειρισθείς υπό του Μητροπολίτου Χαλκίδος εις μοναχόν Ανδρόνικον, μονάζων δε εις την γενετείράν του Σκιάθον, διηγηματογράφος Αλέξανδρος Μωραϊτίδης, απέθανε χθες την μεσημβρίαν.

Ο επιφανής λογοτέχνης και σεβάσμιος μοναχός, πάσχων εκ κήλης, είχε χρησιμοποιήσει κακόν επίδεσμον, εξ αυτού δε προεκλήθη εις την κοιλίαν του πληγή ήτις γαγγραινωθείσα περιήγαγε τούτον εις τον θάνατον. Ο αποθανών λογοτέχνης ήτο ηλικίας 80 περίπου ετών».

Την επομένη, στην ίδια εφημερίδα, στη στήλη «επίκαιρα ζητήματα» υπάρχει σχόλιο για τον θάνατο του συγγραφέα:

«Αλέξ. Μωραϊτίδης

Ο διηγηματογράφος Αλέξ. Μωραϊτίδης, ο οποίος τελευταίως είχεν εγκαταλείψει τα εγκόσμια διά να αφοσιωθή εις την λατρείαν του εσωτερικού του κόσμου, προεχειρίσθη δε προς τούτο εις μοναχόν και εμόναζεν εις την γενετειράν του Σκιάθον, απέθανε προχθές από γαγγραιναν αναπτυχθείσαν εις μικράν πληγήν του. Ο θάνατός του ελύπησεν μεγάλως τους ασχολούμενους με τα γράμματα, αποστέρησε δε την ελληνικήν λογοτεχνίαν ενός από τους καλύτερους πεζογράφους της».

Στο πιστοποιητικό θανάτου αναφέρεται ότι αυτός προήλθε «εκ γεροντικού μαρασμού», αλλά στην επιδείνωση της υγείας του ίσως συντέλεσαν και τα παλιά τραύματα από το ατύχημα του 1907 στο Μέγα Σπήλαιο, τα οποία υποτροπίασαν (Λεύκωμα Μωραϊτίδη οπ.π. σελ. 244 – 245).

Σε όλα τα παραπάνω δημοσιεύματα, πέρα από την αναφορά των γεγονότων, είναι εμφανής η εκτίμηση που υπήρχε στο πρόσωπο του Μωραϊτίδη και η αποδοχή του ως συγγραφέα και πνευματικού ανθρώπου. Ηταν αναμφίβολα ένας πραγματικός χριστιανός, που το αποδείκνυε με τη συμπεριφορά του σε όλη τη διάρκεια του βίου του.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου