Σκιαθίτικο λεύκωμα νοσταλγίας και αναμνήσεων: «Φωτομνήμες που μας ταξιδεύουν»

σκιαθίτικο-λεύκωμα-νοσταλγίας-και-αν-322579

Οι σπουδαίες εκδοτικές πρωτοβουλίες αναμφίβολα ελκύουν και ενθουσιάζουν όχι μόνο το κοινό, στο οποίο λίγο έως πολύ απευθύνονται, αλλά κι ένα ευρύτερο σύνολο αναγνωστών, χάρη στην πρωτοτυπία και το ενδιαφέρον τους. Ειδικότερα δε, όταν πρόκειται για λεύκωμα φωτογραφιών, «οπτικό» βιβλίο δηλαδή, που ενεργοποιούνται περισσότερο η ματιά και η παρατήρηση και λιγότερο η ανάγνωση, η αποδοχή της προσπάθειας διευρύνεται με τη συνακόλουθη δημοφιλία του πονήματος. Οταν αναφερόμαστε σε παλιές φωτογραφίες, που ανασύρουν μνήμες, η οπτική αναγνωσιμότητα αυξάνεται περισσότερο, χάρη στην αναβίωση της πραγματικότητας άλλων εποχών, που έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί. Προβάλλονται θύμησες, που διαφεύγουν από την περιχαράκωση της λησμονιάς και επανέρχονται στο προσκήνιο προκαλώντας νοσταλγικά και καλοδεχούμενα συναισθήματα, μιας και πρόκειται για υπενθυμίσεις βιωματικών καταστάσεων.

***

Μία τέτοια έκδοση αποτελεί και το λεύκωμα «Φωτομνήμες που μας ταξιδεύουν», έκδοση του Μουσείου Ναυτικής και Πολιτιστικής Παράδοσης Σκιάθου, Σκιάθος 2019, που κυκλοφόρησε πριν από λίγες εβδομάδες, χάρη στη πολυετή και άοκνη προσπάθεια του προέδρου και ψυχή του Μουσείου καπετάν Γιάννη Παρίση, που κατάφερε να συγκεντρώσει το άκρως ενδιαφέρον φωτογραφικό υλικό και να υλοποιήσει κάτι εξαιρετικά πολύτιμο και σημαντικό, ουσιώδη συμβολή στην παράδοση και την ιστορία της Σκιάθου. Ενα σύνολο εξακοσίων και πλέον φωτογραφιών, μέσα από τις οποίες αναδεικνύεται ο νησιωτικός βίος σε όλες του τις εκφάνσεις. Πρόκειται για μια σκληρόδετη, πολυτελή έκδοση, 300 περίπου σελίδων σε μέγεθος Α4, δίγλωσση (ελληνικά – αγγλικά), ώστε να είναι προσβάσιμη και σε αλλοεθνείς επισκέπτες. Ο συλλέκτης και επιμελητής της έκδοσης μόχθησε κάμποσα χρόνια για συλλογή, επιλογή και ταξινόμηση του υλικού, πείθοντας σημαντικό αριθμό συμπατριωτών του να του εμπιστευτούν φωτογραφίες από τα προσωπικά ή οικογενειακά αρχεία τους. Η ανταπόκριση ξεπέρασε και τις πιο αισιόδοξες προοπτικές, αφού άλλωστε με αυτόν τον τρόπο τα πολύτιμα ντοκουμέντα αναδεικνύονται και δεν παραμένουν καταχωνιασμένα, μακριά από τη δημοσιότητα. Επιβάλλεται η παρουσίασή τους, καθώς συνθέτουν το παζλ κάποιων αλλιώτικων εποχών. Το σύνολο του φωτογραφικού υλικού ταξινομείται από τον καπετάν Γιάννη σε 14 διακριτές θεματικές κατηγορίες, ώστε να αποδίδεται συγκροτημένο πανόραμα της πατρίδας του Παπαδιαμάντη κατά τον 20ό αιώνα. Επαγγελματικές δραστηριότητες, κοινωνικές συμπεριφορές, τοπογραφικές αποτυπώσεις, γεγονότα και καταστάσεις χωρίζονται σε ευκρινείς ενότητες, που καλύπτουν όλο το φάσμα του νησιωτικού βίου. Σε κάθε ενότητα προηγείται σύντομος, αλλά κατατοπιστικός πρόλογος του επιμελητή της έκδοσης, ώστε το έργο να παρουσιάζεται με πληρότητα και σαφήνεια.

***

Τα περιεχόμενα του λευκώματος αρχίζουν στις σελ. 6 – 7 με τον πρόλογο του συλλέκτη, επιμελητή και συγγραφέα της έκδοσης του καπετάν Γιάννη Παρίση, που εκθέτει σύντομα και περιεκτικά ό,τι αφορά στην προσπάθεια για την υλοποίηση του πονήματος. Ακολουθεί στις σελ. 9 – 11 η παρουσίαση του μέγα χορηγού The Skiathos Palace Hotel με ωραίες φωτογραφίες παλιότερων δεκαετιών. Επονται ο πρόλογος του Γιάννη Μιχαηλίδη, Σκιαθίτη εικαστικού (σελ. 12) και του δημάρχου Σκιάθου Θοδωρή Τζούμα (σελ. 13). Αλλωστε η έκδοση τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου. Ολα τούτα τα προκαταρκτικά ολοκληρώνονται με την αναγραφή των περιεχομένων φωτογραφικών ενοτήτων του τόμου, κάτω από την οποία υπάρχει θαυμάσιο «πανόραμα» της «πολίχνης» της Σκιάθου από τις αρχές του 20ού αιώνα.

***

Ακολουθούν οι 14 θεματικές ενότητες των φωτογραφιών, που αποκαλύπτουν, όπως είπαμε, πτυχές του βίου των Σκιαθιτών από τις αρχές του 20ού αιώνα ώς και τη δεκαετία του ’60. Σε κάθε φωτογραφία, πέρα από την κατατοπιστική για το θέμα της λεζάντας, υπάρχει χρονολογική αναφορά και επισήμανση της αρχειακής προέλευσής της.

1. Η Σκιάθος του περασμένου αιώνα (σελ. 16 – 35)

Είκοσι εφτά συνολικά φωτογραφίες, που απεικονίζουν όψεις της «πολίχνης» κυρίως, όπως και άλλα σημεία του νησιού, από τις αρχές του αιώνα ώς τη δεκαετία του ’60. Κάποιες από αυτές είναι επιστολικά δελτάρια (καρτ ποστάλ) από το αρχείο του συλλέκτη Νίκου Μαστρογιάννη. Οι φωτογραφικές αποτυπώσεις των αρχών του 20ού αιώνα αποπνέουν παπαδιαμαντικό αγέρα και μαζί με τις νεότερες μνημονεύουν εικόνες που χάθηκαν.

2. Καρνάγια (σελ. 36 – 65)

Η ναυπηγική δραστηριότητα στη Σκιάθο υπήρξε από τις κορυφαίες στον ελλαδικό χώρο, όπως άλλωστε και η ναυτιλία της, μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό και ώς τα μέσα του 20ού αιώνα, με φθίνουσα πορεία στη συνέχεια. Ο Παρίσης δίνει την απαιτούμενη προτεραιότητα στους ταρσανάδες του νησιού του με αποκαλυπτικές φωτογραφίες ναυπηγήσεων και καθελκύσεων νέων σκαφών ικανού εκτοπίσματος. Ακολουθεί την κατιούσα εξέλιξη της ναυπηγικής, προϊόντος του χρόνου και γίνεται εμφανής η μετάβαση από τα ευμεγέθη καραβόσκαρα στα μικρού μεγέθους αλιευτικά πλεούμενα. Ακόμη απεικονίζονται στιγμές από την καθημερινότητα των μαστόρων στα ναυπηγεία και σκιαθίτικα ξύλινα σκαριά να αρμενίζουν στη θάλασσα.

3. Ο Σκιαθίτης και η θάλασσα (σελ. 66 – 89)

Η ναυτιλιακή δραστηριότητα σε κάθε τόπο, που τη διαθέτει, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αντίστοιχη ναυπηγική. Επιπλέον, η Σκιάθος ως νησί ναυτότοπος παρουσιάζει διαχρονικά ανεπτυγμένη ναυτιλία σε όλες της τις μορφές. Στην παρούσα ενότητα οι φωτογραφίες αναφέρονται στα ψαροκάικα και τους Σκιαθίτες αλιείς, καθώς η αλιευτική δραστηριότητα υπήρξε πολυποίκιλη και σημαντική. Τόσο η παράκτια (δίχτυα, παραγάδια, τράτες κ.λπ.), όσο και η μέση αλιεία (γρι – γρι, ανεμότρατες) αποτυπώνονται παραστατικά μέσα από τις δημοσιευόμενες φωτογραφίες. Σκιαθίτικα ψαροκάικα ψαρεύουν ή ταξιδεύουν σε διάφορα σημεία του νησιού, ενώ παρουσιάζονται και στιγμές από τη ζωή των ψαράδων εντός και εκτός των καϊκιών τους (μπάλωμα διχτυών κ.ά.).

4. Τα υπερπόντια ταξίδια των Σκιαθιτών (σελ. 90 – 125)

Η ναυτοσύνη στη Σκιάθο δεν περιορίζεται μόνο στην αλιεία, αλλά και ένας σημαντικός αριθμός κατοίκων της δραστηριοποιείται στην υπερπόντια ναυτιλία. Πλοιοκτήτες, καπεταναίοι και πληρώματα στις θάλασσες του κόσμου, αποδείξεις του εύρους της ενασχόλησης των Σκιαθιτών ως ναυτικοί. Στον πρόλογο της ενότητας επισημαίνεται η αδυναμία των παλιών καραβοκύρηδων του 19ου αιώνα να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις στη μετάβαση από την ιστιοφόρο στην ατμήλατη ναυσιπλοΐα, κάτι που συνέβη και σε άλλους ναυτότοπους, όπως λ.χ. στο Γαλαξίδι. Μολαταύτα υπήρξαν και νεότεροι Σκιαθίτες εφοπλιστές, σκιαθίτικης πλοιοκτησίας και ονοματοθεσίας λίμπερτις στα μεταπολεμικά χρόνια, ώστε να βεβαιώνεται διαχρονικά η «παγκοσμιότητα» των ναυτικών της Σκιάθου. Δεν λείπουν όμως και στενόχωρες στιγμές των πλοίων, τα ναυάγια, από όπου και οι σχετικές φωτογραφίες.

5. Σκιαθίτικη παραδοσιακή φορεσιά (σελ. 126 – 141)

Αφού το ξεμπερδεύει με τη θάλασσα ο συντάκτης του λευκώματος, περνά σε θέματα, που άπτονται της λαογραφίας και της παράδοσης και αναφέρεται πρώτα από όλα στην παραδοσιακή σκιαθίτικη φορεσιά, που διαθέτει τη δική της ομορφιά και ιδιαιτερότητα. Φωτογραφικές αποτυπώσεις, ατομικές, οικογενειακές, αλλά και ευρύτερων συναθροίσεων, εκδηλώσεων κ.λπ. με έμφαση στη γυναικεία φορεσιά. Παρουσίαση προβολή της σκιαθίτικης ενδυμασίας ακόμη και στην Αθήνα.

6. Θρησκευτικές και κοινωνικές εκδηλώσεις (σελ. 142 – 163)

Προσκυνήματα του νησιού, τοπικά πανηγύρια, πασχαλινοί εορτασμοί, Θεοφάνια, αγιασμοί νέων σκαφών, εθνικές επέτειοι και ποικίλες άλλες κοινωνικής υφής συναθροίσεις συνθέτουν ένα άκρως ενδιαφέρον πανόραμα των εκδηλώσεων με καθολική μέθεξη.

7. Επαγγέλματα (σελ. 164 – 187)

Παρουσίαση των μη θαλασσινών ασχολιών και επαγγελμάτων του νησιού, ανάμεσά τους και κάποια, που δεν συναντούμε σήμερα. Το τελευταίο επισημαίνει την αξία του λευκώματος, που μνημονεύει εικόνες του παρελθόντος, που οι νεότεροι αγνοούν. Αλώνια, ελαιοτριβεία, λιάσιμο σύκων, υφαντά του αργαλειού, μοδίστρες, ασβεστοκάμινα, χερσαίες και θαλάσσιες μεταφορές, διάφορα εργαστήρια και καταστήματα, όπως λειτουργούσαν στο χθες.

8. Οδός Παπαδιαμάντη (Ποτόκι) – Παλιό και νέο λιμάνι (σελ. 190 – 197)

Ιδιαίτερη αναφορά στην κεντρική οδό με το όνομα του κορυφαίου διηγηματογράφου, όπου χτυπά η καρδιά της σύγχρονης Σκιάθου. Παλιά, ετούτος ο πασίγνωστος δρόμος αποτελούσε ρέμα και υπήρχαν πέτρινα γεφυράκια, που συνέδεαν τις δύο όχθες και τις αντίστοιχες συνοικίες. Αργότερα το ρέμα εγκιβωτίστηκε με επικάλυψη και προέκυψε η σημερινή οδός στη δεκαετία του ’60. Ενδιαφέρουσες και οι πριν από μισό και πλέον αιώνα φωτογραφίες των δύο λιμανιών της «πολίχνης».

9. Γάμοι και βαπτίσεις (σελ. 198 – 211)

Θρησκευτικές και κοινωνικές εκδηλώσεις, που αποτελούσαν ορισμένες από τις ευκαιρίες για συναθροίσεις και γλέντια κάποιες άλλες εποχές. Φωτογραφίες του Μεσοπολέμου και μεταπολεμικές απεικονίζουν ξεχωριστές στιγμές του κοινωνικού βίου των Σκιαθιτών. Τελέσεις μυστηρίων, γαμήλιες πομπές και άλλες στιγμές με ξεχωριστό παραδοσιακό χρώμα, συχνά σε εξοχές του νησιού.

10. Εκδρομές πανηγύρια (σελ. 212 – 223)

Εκδρομές στις εξοχές της Σκιάθου με αφορμή κάποια γιορτή (π.χ. Πρωτομαγιά) ή κάποιο θρησκευτικό πανηγύρι, που συνοδεύονταν με ευωχία, όπως συνέβαινε παλιότερα, καθώς η αναψυχή και η διασκέδαση συνδυάζονται με το ιερό καθήκον.

11. Σχολική ζωή (σελ. 224 – 239)

Παρουσιάζεται η Πρωτοβάθμια κυρίως Εκπαίδευση στη Σκιάθο μέσα από ομαδικές φωτογραφίες των μαθητών μαζί με τους δασκάλους τους σε ώρα μαθήματος ή «στημένες» για μια καθολική απαθανάτιση αναμνηστικού χαρακτήρα.

12. Στρατιωτική ζωή (σελ. 240 – 261)

Ναύτες και στρατιώτες Σκιαθίτες, σε διάφορες στιγμές της θητείας, τα πρώτα βήματα της Ακτοφυλακής (Λιμενικό Σώμα), αγήματα για εκδηλώσεις στο νησί, μνήμες πολέμου, Κατοχής, αλλά και της Μακρονήσου, βασιλικές επισκέψεις, άφιξη αγγλικού στόλου, συνθέτουν ένα ενδιαφέρον στρατιωτικού χρώματος πανόραμα.

13. Καφενεία (σελ. 262 – 275)

Τα καφενεία ως αποκλειστικός τόπος συνάθροισης των ανδρών άλλοτε, κατείχαν πρωτεύοντα ρόλο στην κοινωνική ζωή του νησιού. Απεικονίζονται καταστήματα τόσο στην πόλη, όσο και εξοχικά κέντρα με παπαδιαμαντικές αναφορές.

14. Σκηνές της καθημερινότητας (σελ. 276 – 292)

Φωτογραφίες χωρίς ενιαίο θεματικό άξονα, που δεν εντάσσονται στις προηγούμενες κατηγορίες, μέσα από την πολυποίκιλη καθημερινή ζωή των Σκιαθιτών, διαθέτουν το δικό τους ξεχωριστό ενδιαφέρον και συγκροτούν ένα τοπίο απλών καθημερινών στιγμών, όπως άλλωστε καταμαρτυρεί και ο τίτλος της ενότητας.

Τέλος, στη σελίδα 293 αναγράφονται ο μέγας χορηγός της έκδοσης το Skiathos Palace Hotel και οι υπόλοιποι σαράντα χορηγοί, πρόσωπα και επιχειρήσεις, που κάλυψαν τη σχετική δαπάνη. Ο αριθμός τους προκαλεί ικανοποίηση για την ανταπόκριση, που δείχνει την ευαισθησία των Σκιαθιτών στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και των παραδόσεων, αλλά και την ουσιαστική τους συμβολή στην παραγωγή πολιτιστικού προϊόντος επιπέδου.

***

Το Μουσείο Ναυτικής και Πολιτιστικής Παράδοσης Σκιάθου ιδρύθηκε το 2015, έπειτα από διεργασίες αρκετών χρόνων, νωρίτερα, λειτουργεί ως Ν.Π.Ι.Δ. και στεγάζεται στο Μπούρτζι σε αίθουσα που παραχώρησε ο Δήμος Σκιάθου, καθώς υπάρχει μεταξύ τους αγαστή συνεργασία. Αριθμεί 75 ενεργά μέλη και διαθέτει στις συλλογές του αξιόλογα εκθέματα, με κύριο άξονα βέβαια το υγρό στοιχείο, ναυτικά όργανα, εργαλεία, αρχείο εγγράφων, ενώ διοργανώνει ομιλίες και άλλες εκδηλώσεις. Με πρωτοβουλία του Μουσείου στήθηκε στην είσοδο για το Μπούρτζι το μνημείο στον αφανή Σκιαθίτη ναυτικό. Σε ό,τι αφορά στις μελλοντικές ενέργειες του Μουσείου, υπάρχει η πρόθεση για την έκδοση β’ τόμου του παρουσιαζόμενου σήμερα λευκώματος, μιας και ήδη βρίσκεται συγκεντρωμένο το σχετικό φωτογραφικό υλικό. Ψυχή του Μουσείου είναι ο ιδρυτής και πρόεδρός του καπετάν Γιάννης Παρίσης απόμαχος ναυτικός, που, όπως είπαμε, συγκέντρωσε, επέλεξε και ταξινόμησε το φωτογραφικό υλικό του λευκώματος και επιπλέον έγραψε και τα κείμενα του τόμου. Πρόκειται για φυσιογνωμία με βαθιές πολιτιστικές ευαισθησίες και το αποδεικνύει με το έργο του συνεχίζοντας την πνευματική παράδοση της Σκιάθου, τόπου που έχει αναδείξει σημαντικές προσωπικότητες στον χώρο, με αποκορύφωμα, βέβαια, τον Παπαδιαμάντη και τον Μωραϊτίδη.

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου