Παπαδιαμαντικά δημοσιεύματα στις Βολιώτικες εφημερίδες

παπαδιαμαντικά-δημοσιεύματα-στις-βο-330959

Στις σελίδες των παλιών εφημερίδων συναντούμε συχνά δημοσιεύματα σχετικά με τον Αλ. Παπαδιαμάντη. Από την είδηση του θανάτου του και την επιβεβλημένη αναφορά στην προσωπικότητα και το έργο του, έως διάφορες άλλες, ποικίλης θεματολογίας, καταχωρήσεις, που αφορούν στο αρχείο, το σπίτι του και την ανάδειξή του ως μουσείο, εκδηλώσεις στη μνήμη του ή ακόμη και τους απογόνους του. Η διερεύνηση του τοπικού Τύπου συναντά συχνά κάθε είδους παπαδιαμαντικές καταγραφές, σύντομες ή διεξοδικότερες, αλλά πάντοτε ενδιαφέρουσες, αφού άπτονται του Σκιαθίτη διηγηματογράφου.

Μία επιλογή των πλέον αξιοπρόσεκτων, κατά τη γνώμη μας, θα καταθέσουμε σήμερα, μέσα από τις σελίδες του τοπικού Τύπου.

Η είδηση του θανάτου του

Στην εφημερίδα Πρωία (4/1/1911), επομένη του θανάτου του Παπαδιαμάντη, καταχωρείται η «τηλεγραφική» αναγγελία του γεγονότος:

«Ο θάνατος του Παπαδιαμάντη

Αγγέλλεται τηλεγραφικώς εκ Σκιάθου, ότι απέθανεν αυτόθι ο κορυφαίος των Ελλήνων διηγηματογράφων, Παπαδιαμάντης. Η κηδεία εγένετο σεμνοπρεπώς».

Την επομένη, στην ίδια εφημερίδα, δημοσιεύεται λεπτομερέστερη αναφορά στο γεγονός, με την επισήμανση του πνευματικού μεγέθους του θανόντος και τη βεβαιότητα της διαχρονικής καταξίωσης του έργου του, το οποίο είναι σπουδαίο, σε αντίθεση με τον ταπεινό, φτωχικό και περιθωριακό, ίσως, βίο του δημιουργού:

«Ο Παπαδιαμάντης

Ο τηλέγραφος μας ανήγγειλε χθες τον θάνατον του πρώτου των Ελλήνων διηγηματογράφων, του Παπαδιαμάντη, όστις διήλθε τον βίον και ιδία τας τελευταίας αυτού ημέρας εν στερήσει και πενία, ήκιστα τιμώση και την φιλολογικήν του κοινού αντίληψιν και την πολιτικήν, ήτις από συστήματος παραγνωρίζει τας κορυφάς του πνεύματος. Εάν όμως ο Παπαδιαμάντης απέθανε πανέρημος και δυστυχής εις το ήμερο νησί της Σκιάθου, η μνήμη αυτού θα παραμείνη αιωνία χάρις εις τας αθάνατά του διηγήματα, χάρις εις τα υπέροχα φιλολογικά του έργα, των οποίων η αξία δεόντως εξετιμήθη ήδη από τους εκλεκτούς» (Πρωία 5/1/1911).

«Ενθύμια» Παπαδιαμάντη

Ο Παπαδιαμάντης πεθαίνοντας, μάλλον νωρίς, άφησε οπωσδήποτε πλούσιο αρχείο πίσω του, αποτελούμενο από εκατοντάδες σελίδες χειρογράφων του. Τριάντα δύο είναι μόνο τα διηγήματα, που δημοσιεύτηκαν μετά τον θάνατό του, έστω κι αν ορισμένα παρουσιάζονται ημιτελή ή στο στάδιο πρώτης γραφής. Βέβαια, όπως γνωρίζουμε, υπάρχουν και ποιήματα, υμνογραφήματα, προσχέδια έργων και άλλα κείμενα. Μετά τον θάνατο του συγγραφέα, πρώτος ο Ιωάν. Βλαχογιάννης, με τον οποίο συνεργαζόταν ο Παπαδιαμάντης τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του, ανέλαβε, με τη σύμφωνη γνώμη των τριών αδερφών κληρονόμων, ώστε να έχουν και εκείνες κάποιο εισόδημα, την εκχώρηση των δικαιωμάτων έκδοσης των διηγημάτων στον εκδοτικό οίκο Φέξη, ενώ διέθεσε προς δημοσίευση στο περιοδικό Καλλιτέχνης και αλλού, ανέκδοτα διηγήματα. Στα 1919 ο δημοσιογράφος και ιστοριοδίφης Κ. Φαλτάιτς έρχεται σε επαφή με τις αδερφές του Παπαδιαμάντη, που του δίδουν χειρόγραφα από το αρχείο με ανέκδοτα ποιήματα και μισοτελειωμένα διηγήματα. Στα 1928 ο Οκτ. Μερλιέ γνωρίζεται και εκείνος με τις αδερφές του διηγηματογράφου, φροντίζει για την οικονομική τους διευκόλυνση και δημοσιεύει στα 1934 το πρώτο σύνολο επιστολών του. Παράλληλα με δική του πρωτοβουλία ιδρύεται, το 1935, το σωματείο «Παπαδιαμάντης», φορέας που έχει ως στόχους του την ανάδειξη του παπαδιαμαντικού έργου, τη διάσωση των καταλοίπων του συγγραφέα και την αξιοποίηση της οικίας του ως μουσείο (βλέπε Φώτη Δημητρακόπουλου, Λεύκωμα Παπαδιαμάντη, εκδ. ergo, 2001). Σε τούτη, προφανώς, την προσπάθεια αναφέρεται το δημοσίευμα της εφημερίδας ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ:

«Τα ενθύμια του Παπαδιαμάντη

Προ διετίας και πλέον μερικοί φίλοι του έργου του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη εδημοσίευσαν έκκλησιν, επικαλούμενοι την υλικήν ενίσχυσιν των θαυμαστών του μεγάλου συγγραφέως, διά την εξασφάλισιν των ενθυμίων του. Προς διευκόλυνσιν του επιδιωκόμενου σκοπού οι φίλοι του Παπαδιαμάντη προέβησαν ήδη εις την σύμπηξιν σωματείου, το οποίον θα συνεχίση την προσπάθειαν αποβλέπον εκ των πρώτων εις την εξαγοράν και επισκευήν της πατρικής οικίας του Παπαδιαμάντη εις την Σκιάθον, εις διαφύλαξιν και επισκευήν διαφόρων εκκλησιών, που τόσον ηγάπησεν ο Παπαδιαμάντης και εις την εξασφάλισιν της συντηρήσεως της αδερφής του συγγραφέως» (31/5/36).

Λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1936, απεβίωσε και η μικρότερη αδερφή του Παπαδιαμάντη, Κυρατσούλα. Μετά τον θάνατό της μεταβαίνει στη Σκιάθο ο Απόστολος Παπαδιαμάντης , γιος του αδελφού του συγγραφέα Γεώργιου και περιμαζεύει τα κατάλοιπα του αρχείου του θείου του, διασώζοντάς τα, ενώ το σπίτι παραμένει ασυντήρητο. Ο,τι σώθηκε καταγράφεται αναλυτικά από τον καθηγητή Φώτη Δημητρακόπουλο στο βιβλίο του «Το Λάβαρον – Ανέκδοτες παπαδιαμαντικές σελίδες από το αρχείο Απόστολου Γ. Παπαδιαμάντη».

Μαθητικές εκδρομές

Συνηθισμένες παρουσιάζονται και οι μαθητικές εκδρομές στη Σκιάθο με κίνητρο τον Παπαδιαμάντη. Επισκέψεις με πολιτιστικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα, που συνδυάζονταν με ψυχαγωγία και ευχαρίστηση χάρη στο θαλασσινό ταξίδι σε έναν όμορφο τόπο. Πρόκειται περισσότερο για εκδρομές σχολείων της μέσης ή της ανώτερης εκπαίδευσης, που οι συμμετέχοντες θα μπορούσαν να αποκτήσουν ολοκληρωμένη επαφή και γνώση για τον συγγραφέα και το έργο του. Στις σελίδες των βολιώτικων εφημερίδων διαβάζουμε για τέτοιου είδους επισκέψεις στη Σκιάθο από σχολεία κυρίως της Μαγνησίας, της Θεσσαλίας γενικότερα και της Εύβοιας, αλλά και σπανιότερα από άλλα μέρη. Παρακάτω θα παρουσιάσουμε χαρακτηριστική περίπτωση τριήμερης εκδρομής προσκυνήματος στον Παπαδιαμάντη, με την ευκαιρία της Πρωτομαγιάς, που περιελάμβανε εκδήλωση στην προτομή του συγγραφέα στο Μπούρτζι και διασκέδαση στην εξοχή. Επρόκειτο για μαθητές του Γυμνασίου Ιστιαίας από τις μεγαλύτερες τάξεις, που αφίχθησαν ακτοπλοϊκά στη Σκιάθο από το απόγευμα της 29ης Απριλίου 1950. Αλλωστε Σκιάθος και Εύβοια ανέκαθεν είχαν ιδιαίτερους δεσμούς. Πέρα από την εκκλησιαστική υπαγωγή των Β. Σποράδων στη Μητρόπολη Χαλκίδος, αρκετοί κάτοικοι της Σκιάθου προέρχονταν από τη Λίμνη Εύβοιας, γι’ αυτό υπάρχει η εκκλησία της Παναγίας της Λιμνιάς στην ομώνυμη δυτική συνοικία.

Ακόμη να επισημάνουμε πως η εκδρομή πραγματοποιήθηκε σε εποχή (Μάιος 1950) λίγο καιρό μετά τη λήξη του Εμφυλίου και τη σχετική επικράτηση ομαλότητας στη χώρα. Οι απαγορεύσεις και οι έλεγχοι των μετακινήσεων, που εφαρμόζονταν νωρίτερα, για ευνόητους λόγους, εξέλιπαν και οι εκδρομικές εξορμήσεις γίνονταν ελεύθερα. Το δημοσίευμα που ακολουθεί προέρχεται από την εφ. Η Θεσσαλία και αποτελεί ανταπόκριση από τη Σκιάθο, λίγες μέρες αργότερα (6/5/1950):

«Από μίαν εκδρομή – Οι μαθηταί τιμούν τον Παπαδιαμάντη

Σκιάθος (Του ανταποκριτού μας). Το παρελθόν Σάββατον αφίκοντο διά βενζινοπλοίου εξ Ιστιαίας (Ξηροχωρίου) αι ανώτεραι τάξεις του εκεί Γυμνασίου, συνοδευόμενοι υπό των καθηγητών και καθηγητριών αυτών, ίνα γνωρίσωσι την πατρίδα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Οι εκδρομείς την επομένην των αφίξεών των εκκλησιάσθησαν εις τον μητροπολιτικόν ναόν των Τριών Ιεραρχών και μετά την λειτουργίαν επεσκέφθησαν την οικίαν του Παπαδιαμάντη, εν η εγεννήθη ο φιλόσοφος ανήρ, ο ακάματος μελετητής αρχαίων συγγραμμάτων, ο λάτρης της Ορθοδοξίας, ο απέρριτος άνθρωπος, ο περιφρονητής των προσκαίρων αγαθών, ο ζήσας κατά Χριστόν και τελευτήσας τον βίον εν Χριστώ. Μετά μεσημβρίαν οι μαθηταί και αι μαθήτριαι συγκεντρωθέντες εις την παραλίαν και οδηγούμενοι υπό των καθηγητών, ήλθον έξωθι του ναού των Τριών Ιεραρχών και προ της στήλης την πεσόντων υπέρ Πίστεως και Πατρίδος Σκιαθίων, όπου ο γυμνασιάρχης κ. Κωτζής κατέθηκε στέφανον δάφνης προσφωνήσας καταλλήλως. Εκείθεν ακολουθούντος και πολλού πλήθους εβάδισαν προ του Μπούρτζι, εις την είσοδον του οποίου η προτομή του Παπαδιαμάντη. Πρώτος ο γυμνασιάρχης κατέθηκε στέφανον δάφνης εκ μέρους του Γυμνασίου Ιστιαίας, κατόπιν μια μαθήτρια απήγγειλε ποίημα του Πορφύρα, αναφερόμενον εις τον μέγαν εκ Σκιάθου διηγηματογράφον και τρίτος ο φιλόλογος καθηγητής του Γυμνασίου κ. Τριανταφυλλίδης εξεφώνησεν μακρότατον λόγον εκθέσας το αθάνατον έργον του Παπαδιαμάντη και την επίδρασιν ην έσχε και θα έχη εσαεί εις τους μελετώντας αυτό, έτι δε τονίσας και τας υποχρεώσεις, ας έχουν οι διοικούντες την Σκίαθον και οι κάτοικοι αυτής προς διατήρησιν της οικίας του Παπαδιαμάντη ως ιερού κειμηλίου της νήσου, των έργων αυτού εν βιβλιοθήκη και τον καλλωπισμόν της ωραίας και γραφικωτάτης αυτής νήσου, ήτις δύναται να αποβή εν εκ των πρώτων τουριστικών κέντρων της Ελλάδος. Την επομένην 1ην Μαΐου, οι εκδρομείς διασπαρέντες εις τας εξοχάς εώρτασαν μετά των εντοπίων την Πρωτομαγιάν και ούτω μετά τριήμερον ανεχώρησαν.

(υπ.) Ν.Π.Δ.».

Στην παραπάνω, αρκετά κατατοπιστική, ανταπόκριση να επισημάνουμε λάθος, που κράτησε για μισό περίπου αιώνα. Σημειώνεται πως οι μαθητές του Γυμνασίου Ιστιαίας επισκέφτηκαν «την οικίαν του Παπαδιαμάντη εν η εγεννήθη…». Τότε ακόμη πιστευόταν ότι εκεί πράγματι γεννήθηκε ο Παπαδιαμάντης και προς τούτο είχε τοποθετηθεί πλάκα, με πρωτοβουλία επισκέπτριας (1938), που επισήμανε για τη γέννηση και τον θάνατο του συγγραφέα σε τούτο το σπίτι. Ο Σκιαθίτης καθηγητής Ιωάν. Φραγκούλας με ενδελεχή αρχειακή έρευνα βεβαίωσε πως στο συγκεκριμένο οίκημα, αυτό που ίσαμε σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, έζησε από το 1860 και βέβαια άφησε την τελευταία του πνοή ο Παπαδιαμάντης, διορθώνοντας σημαντική ανακρίβεια.

Η ανιψιά του Παπαδιαμάντη

Αναφορά σε απόγονο, ανιψιά, του Παπαδιαμάντη συναντούμε στα τέλη του 1960, κατά τις προετοιμασίες για τις πρώτες εκδηλώσεις του έτους Παπαδιαμάντη 1961, στα πενηντάχρονα από τον θάνατό του. Ο λόγος για τη μοναχή Χαριτίνη, κατά κόσμο Χαρίκλεια, κόρη επίσης του Γεωργίου Παπαδιαμάντη, ο οποίος παντρεύτηκε στην Πορταριά, όπου εργαζόταν ως γραμματέας του Δήμου, και απέκτησε πέντε παιδιά. Ο γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιάννης Τσίγκρας, αναφερόμενος στην έλευση του Αλ. Παπαδιαμάντη στην Πορταριά τον Φεβρουάριο του 1904 για να συνδράμει τον αδερφό του που «έπαθε τας φρένας», κάνει λόγο και για τα παιδιά του (εφ. Η Θεσσαλία 30/11/2008).

Ας δούμε όμως τι αναφέρεται για τη μοναχή, ανιψιά, του Αλ. Παπαδιαμάντη, που ζούσε και εκείνη στην απόλυτη ένδεια:

«Η ανεψιά του Αλ. Παπαδιαμάντη, Χαριτίνη, διαμένοντας ως μοναχή εις Πορταριάν επεσκέφθη τον Σεβασμιότατον Μητροπολίτην κ. Δαμασκηνόν και υπέβαλε τα σέβη της διά την τέλεσιν του αρχιερατικού μνημοσύνου. Σημειωτέον ότι η εν λόγω απόγονος του Αλ. Παπαδιαμάντη ευρίσκεται εις δεινήν οικονομικήν θέσιν, άνευ πόρων, ο Σεβασμιώτατος λαβών γνώσιν της καταστάσεως αυτής, έθεσε την ανωτέρω υπό την προστασίαν του, αναλαβών την συντήρησιν και την διατροφή της, εκ του ιδιαιτέρου του ταμείου» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 22/12/1960).

Το θέμα των απογόνων του Παπαδιαμάντη ώς σήμερα παρουσιάζεται ενδιαφέρον και παραμένει μάλλον ανερεύνητο.

***

Ενδεικτικά τα δημοσιεύματα ετούτα, που αφορούν στον Αλ. Παπαδιαμάντη, από ένα σαφώς ευρύτερο σύνολο. Αποδεικνύουν, όμως, και αυτά τη διαχρονική αποδοχή και καταξίωση της λογοτεχνικής και πνευματικής του προσφοράς.

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου