Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών
Οι βενζίνες του Βόλου, τα μικρά επιβατηγά σκάφη που εκτελούσαν άλλοτε δρομολόγια στις κοντινές παραλίες ή έκαναν διάφορες θαλάσσιες εκδρομές στον Παγασητικό, πρωτοεμφανίστηκαν, όπως έχουμε ξαναπεί, στις αρχές της δεκ. του ’20.
Η έναρξη της συγκεκριμένης ναυτιλιακής δραστηριότητας οφειλόταν κυρίως σε τρεις λόγους:
α) Την μηχανοκίνηση (με βενζινοκινητήρες αρχικά) των διαφόρων ξύλινων σκαφών (εμπορικών ιστιοφόρων και αλιευτικών) που ουσιαστικά ξεκινά λίγο πριν το 1920. Οι βενζίνες υπήρξαν εξαρχής μηχανοκίνητα πλεούμενα, είτε κατασκευασμένα γι’ αυτό τον σκοπό, είτε αποτελούσαν μετασκευές καϊκιών άλλων χρήσεων.
β) Την έναρξη λειτουργίας του κέντρου «Τα ωραία Πευκάκια» στα Πευκάκια από τον Απρίλιο του 1919 και την ανάγκη εξυπηρέτησης όσων ήθελαν να μεταβούν εκεί.
γ) Το, δειλό στην αρχή, ξεκίνημα των μικτών θαλασσίων λουτρών στην ελεύθερη παραλία των Πευκακίων, όπου όλοι μπορούσαν να χαρούν το μπάνιο τους χωρίς κανονισμούς και περιορισμούς. Πριν από την εμφάνιση των βενζινακάτων η μετάβαση στα Πευκάκια γίνονταν με κωπήλατες και ιστιοφόρες βάρκες που βέβαια ήταν αδύνατον, από ένα σημείο και μετά, να καλύψουν την όλο και περισσότερο αυξανόμενη κίνηση.
Στο σημερινό μας δημοσίευμα θα επιχειρήσουμε μια διερεύνηση για τις πρώτες βενζίνες που χρησιμοποιήθηκαν στην τοπική μικροακτοπλοΐα από το 1921 ώς το 1929 μέσα από τις ενημερωτικές καταχωρίσεις δρομολογίων ή άλλων θαλάσσιων εκδρομών, στις σελίδες των βολιώτικων εφημερίδων της εποχής. Πρόκειται, άλλοτε για επί πληρωμή δημοσιεύσεις των σκαφών και άλλοτε για σχόλια και σύντομες αναφορές στο πλαίσιο της τοπικής καθημερινότητας.
***
Η πρώτη βενζίνα που μας γνωστοποιείται, στην έως τώρα έρευνά μας, φαίνεται να είναι η «Νέα Ερμιόνη», σύμφωνα με την σχετική καταχώριση στη εφ. Ταχυδρόμος στις 16/5/1921:
«Θαλασσινές εκδρομές
Από σήμερον αρχίζει τακτικές εκδρομές και έκτακτα ταξίδια η Νέα Ερμιόνη. Πράκτωρ ο κ. Πάνος Νόνης».
Αν και δε γίνεται λόγος για βενζινάκατο, πιθανολογούμε με αρκετή σιγουριά πως πρόκειται για τέτοιο σκάφος, μιας και δεν διευκρινίζεται αν η Νέα Ερμιόνη ήταν κάποιο βαποράκι (μικρό ατμόπλοιο) από εκείνα που εκτελούσαν τη συγκοινωνία του Παγασητικού, αν και δεν υπάρχει κάποια άλλη σχετική πληροφόρηση εκείνη την περίοδο. Η πρακτόρευση του σκάφους από τον Π. Νόνη, που αργότερα παρουσιάζεται ως πράκτορας και άλλων βενζινακάτων, αλλάκαι ως ιδιοκτήτης βενζίνας. Ίσως ετούτο ν’ αποτελεί μια ακόμα ένδειξη πως η Νέα Ερμιόνη υπήρξε μια από τις πρώτες βενζίνες του Βόλου, με σύντομη μάλλον παρουσία.
***
Τα επόμενα χρόνια χρησιμοποιούνται και άλλες βενζίνες που σύμφωνα με τις καταχωρήσεις στον Τύπο, δεν περιορίζονται στο δρομολόγιο Βόλος – Πευκάκια. Πληροφορούμαστε πως υπήρχε και θαλάσσια σύνδεση από την παραλία του Βόλου ως τα λουτρά Αναύρου. Ετούτη η γραμμή χαρακτηρίζεται ως απόλυτα αναμενόμενη και αναγκαία, μιας και γνωρίζουμε από άλλα καλοκαιρινά δημοσιεύματα το αδιαχώρητο που επικρατούσε σε ώρες και μέρες αιχμής στον τροχιόδρομο (τραμ) του Βόλου ή στο τρενάκι Βόλου –Μηλεών, κατά τη μετάβαση του κόσμου για μπάνιο στον Άναυρο, όπως και κατά την επιστροφή. Η προτίμηση της βενζίνας ως μεταφορικό μέσον και ο συνδυασμός του μπάνιου μ’ έναν ευχάριστο θαλασσινό περίπατο, αποτελούσαν νομίζω μια ελκυστική κι ενδιαφέρουσα πρόταση, σε αντίθεση μ’ ένα δεύτερο… μπάνιο στο στρίμωγμα του τρένου. Λεωφορεία εμφανίζονται προς το τέλος της εν λόγω δεκαετίας.
Όπως βλέπουμε στο δημοσίευμα που ακολουθεί η αναφερόμενη βενζινάκατος Φαραώ, εκτός από τα δρομολόγια Βόλου – Αναύρου και Βόλου – Πευκακίων πραγματοποιούσε με ναύλωση και ταξίδια – εκδρομές σε διάφορα μέρη του Παγασητικού:
«Ενδιαφέρουσα ανακοίνωσις
Από της προσεχούς Δευτέρας 2ας Ιουνίου η βενζινάκατος Φαραώ θέλει εκτελεί τακτικήν συγκοινωνίαν μεταξύ Προκυμαίας – Πευκακίων και Προκυμαίας – Αναύρου: Η ίδια βενζινάκατος ναυλώνεται και δι’ εκδρομάς εις Αγριάν, Πλατανίδια, Μιτζέλαν, Άφησσον, Χόρτον, Κάλαμον και Μηλίναν. Διά τας ναυλώσεις πληροφορίαι παρά τω γραφείω των κ.κ. Κ. και Δ. Μαρνελοπούλου, οδός Κενταύρων» (Ταχυδρόμος 31/5/1924).
Η βενζινάκατος Φαραώ συναντάται και σε άλλες δημοσιεύσεις το καλοκαίρι του 1924, όπου σημειώνονται και ποιοτικά χαρακτηριστικά του σκάφους. Άλλωστε και το όνομα παραπέμπει στη χλιδή και την πολυτέλεια των αιγύπτιων βασιλιάδων. Το κείμενο στη στήλη «Θεσσαλική ζωή» της εφ. Ταχυδρόμος κάνει λόγο για τα ταξίδια που εκτελούνται:
«Η βενζινάκατος Φαραώ.
Η απαστράπτουσα εκ καθαριότητας βενζινάκατος Φαραώ , ήρχισεν τους πλόας της εντός του Παγασητικού, ήτοι μεταξύ Αναύρου, Αγριάς, Πλατανιδίων, Μαλακίου, Καλών Νερών, Αφήσσου, Λιφοκάστρου, Καλάμου και Χόρτου. Δια τας άνω ναυλώσεις πληροφορίαι εις το γραφείον του κ.κ. Κ. και Δ. Μαρνελοπούλου, οδός Κενταύρων» (12/6/1924).
Βλέπουμε ότι καλύπτεται ολόκληρη η ανατολική πλευρά του Παγασητικού και προφανώς τότε είχαν ζήτηση αυτού του είδους οι θαλασσινές εκδρομές.
***
Στα 1924 εμφανίζεται και άλλη βενζίνα, η Χρυσαυγή, που επίσης πρακτορεύεται από το ίδιο γραφείο με την Φαραώ. Η παρακάτω ανακοίνωση περιλαμβάνει τις ώρες των δρομολογίων Βόλος – Πευκάκια και Βόλος – Άναυρος, με τις επιστροφές, τόσο το πρωί, όσο και το απόγευμα – βράδυ.
Δεν αναφέρονται μακρινότερα ταξιδάκια στον Παγασητικό, κάτι που προφανώς εξυπηρετούσε μόνον η βενζίνα Φαραώ:
«Δρομολόγιον Πευκάκια – Αναυρος
Από μεθαύριον Πέμπτην η βενζινάκατος Χρυσαυγή θέλει εκτελέση το κάτωθι δρομολόγιον: Π.Μ ώρα 5 ½ – 10 Προκυμαία προ Αργυλλά – Πευκάκια, ώρα 10 ½ – 1 ½ Προκυμαία – Άναυρος. Μ.Μ. ώρα 7-12 Προκυμαία – Πευκάκια και Προκυμαία – Άναυρος. Τιμαί: Προκυμαία – Πευκάκια κατ’ άτομον δρχ. 2. Πευκάκια – Άναυρος κατ’ άτομον δρχ. 2.50.Πέραν του μεσονυκτίου ιδιαίτεραι ναυλώσεις, Κ. Μαρνελόπουλος» (Ταχυδρόμος 16/7/1924).
Στην παραπάνω ανακοίνωση αναφέρεται και η ακριβής θέση αναχώρησης στην παραλία, σε κεντρικό σημείο, μπροστά από το ονομαστό κέντρο Αργυλλά.
***
Η έλευση και άλλων βενζινακάτων συνεχίζεται τα επόμενα Καλοκαίρια, ώστε ν’ αυξάνεται ο αριθμός τους, τον οποίο δεν μπορούμε να υποθέσουμε, έστω με σχετική βεβαιότητα στην έως τώρα έρευνά μας. Έτσι λοιπόν το 1925 δρομολογείται και νέα βενζίνα, η Καλλιόπη, πιθανότατα μεσούσης της καλοκαιρινής περιόδου, αν κρίνουμε από την ημερομηνία του σχετικού δημοσιεύματος.
Το σχόλιο της εφ. Σημαία εκθειάζει τα προτερήματα του νέου σκάφους που θα εξυπηρετεί με κάθε άνεση τους επιβαίνοντες και αποτελεί ότι καλύτερο για τις απολαυστικές θαλάσσιες διαδρομές:
«Βενζινάκατος Καλλιόπη
Μια πολύ κομψή και αρκετά ευρύχωρη και αναπαυτική και γρήγορη και καινούργια βενζινάκατος ήρχισεν εις τον λιμένα μας να εξυπηρετεί και με πολύ ευθηνάς τιμάς την συγκοινωνίαν της πόλεώς μας με τα γραφικά Πευκάκια. Ούτω προσετέθη μια ακόμη υγιεινή απόλαυσις διά τους κατοίκους της πόλεώς μας» (12/8/1925).
***
Το επόμενο καλοκαίρι (1926) άλλη μια βενζινάκατος χρησιμοποιείται στο λιμάνι του Βόλου, που κι αυτή διαφημίζεται ως εντελώς σύγχρονη και με όλα τα κομφόρ για εκείνη την εποχή. Δραστηριοποιείται, σύμφωνα με την παρακάτω ενημερωτική καταχώρηση στον Τύπο, τόσο στα τακτικά δρομολόγια με τα Πευκάκια, όσο και στις θαλάσσιες εκδρομές στον Παγασητικό, δείγμα και αυτό των πολλαπλών δραστηριοτήτων των βενζινακάτων, από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισής τους:
«Βενζινάκατος Ελένη
Η πολυτελής, ηλεκτροφώτιστος και ταχυτάτη βενζινάκατος Ελένη, εκτός της συγκοινωνίας με τα Πευκάκια, την οποία θα εξακολουθήσει τακτικώτατα, εκτελεί και οικογενειακάς εκδρομάς ανά τον Παγασητικόν κατόπιν συμφωνίας των ενδιαφερομένων μετά του πλοιάρχου αυτής Βασ. Μπαμπαλίτσα, έμπροσθεν Πανελληνίου» (Σημαία 31/5/1926).
Παρόμοιες καταχωρήσεις για την ίδια βενζίνα συναντούμε και άλλες μέρες το καλοκαίρι του 1926.
Στα 1928 αρχίζει τη λειτουργία της η οργανωμένη πλαζ των Αλυκών, και αποτελεί το αντίπαλο δέος του Αναύρου που ως τότε κατείχε το μονοπώλιο στα θαλάσσια λουτρά, όπως αυτά διεξάγονταν εκείνα τα χρόνια, με τις καμπίνες, χωριστά για άντρες και γυναίκες, έως ότου ξεκινά η διάδοση – δειλά στην αρχή – των μικτών μπάνιων στις ελεύθερες παραλίες. Μικτά μπάνια φαίνεται πως επιτρέπονταν και στα όρια της πλαζ Αλυκών, κάτι που βέβαια προκαλούσε αντιδράσεις, αλλά η νέα τακτική έδειξε να προτιμάται από όλο και περισσότερους λουόμενους. Οι δραστηριότητες των βενζινακάτων διευρύνονται με τη δρομολογιακή σύνδεση Βόλου – Αλυκών, με ταυτόχρονη αύξηση του αριθμού τους, ώστε να καλύπτονται οι απαιτούμενες ανάγκες. Το Καλοκαίρι του 1929, δεύτερη χρονιά λειτουργίας της πλαζ των Αλυκών παρουσιάζονται σε καταχωρίσεις οι αποκαλούμενες «ανεξάρτητες βενζινάκατοι» που δραστηριοποιούνται στη γραμμή Βόλος – Αλυκές και διαχωρίζουν προφανώς τη θέση τους από κάποιες άλλες που πήγαιναν στα Πευκάκια κι εργάζονταν ξεχωριστά, πιθανόν σε συνεργασία μεταξύ τους. Ως «ανεξάρτητες» υπογράφονται οι βενζίνες: Νάρκισσος, Ύδρα, Αγγελική και Ηρώ (Ταχυδρόμος 3/7/1929 και άλλες φορές), και οι οποίες, εκτός της Ύδρας, απεικονίζονται και στον πίνακα του 1936 του λαϊκού ζωγράφου Νίκου Χριστόπουλου με τις βενζίνες του Βόλου, που δείχνει ότι δραστηριοποιούνταν σε ολόκληρη τη δεκ. του ’30. Μάλιστα την Αγγελική τη συναντούμε και σε καταχώριση του 1940. Αντίθετα στα 1929 δεν αναφέρονται σε καταχωρίσεις των εφημερίδων οι παλιότερες βενζίνες που αναφέραμε πιο πάνω.
Ιδιαίτερα, από τις «ανεξάρτητες» βενζινακάτους, το Καλοκαίρι του 1929. προβάλλεται με διάφορες ανακοινώσεις η βενζίνα Νάρκισσος μια από τις μεγαλύτερες και πιο περιποιημένες της εποχής, βαμμένη με γαλάζιο χρώμα, όπως εμφαίνεται στον πίνακα του Χριστόπουλου.
Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω δημοσίευση που κάνει λόγο για την ανακαινισμένη βενζίνα – αναφέρεται μάλιστα ως «θαλαμηγός» – που θα εκτελούσε δρομολόγια στις Αλυκές για την πανήγυρη του Προφήτη Ηλία:
«Λουτρά Αλυκών
Καθαρισθείσα εκ βάθρων η θαλαμηγός Νάρκισσος του Νόνη, ήρχισεν τα δρομολόγια από λίαν πρωί έως το εσπέρας διά την Αμμουδιάν των Αλυκών. Επίσης θα εκτελέση νυχθημερόν τα δρομολόγια διά την πανήγυριν του Προφήτου Ηλία εις τας Αλυκάς. Τρέξατε όλοι και όλες προς εξασφάλισιν θέσεων» (Ταχυδρόμος 17/7/1929).
Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε πως η εν λόγω βενζίνα ανήκε στον καπνοπώλη – πράκτορα Πάνο Νόνη, γνωστό κι από άλλες προηγούμενες ανάλογες καταχωρίσεις και ακόμη πως γίνονταν προπώληση εισιτηρίων για κράτηση θέσεων. Ανάλογη δημοσίευση συναντούμε την παραμονή της γιορτής του Προφήτη Ηλία, για το σύνολο των τεσσάρων ανεξάρτητων βενζινακάτων. Ο Νάρκισσος, πέρα από τα δρομολόγια των Αλυκών πραγματοποιούσε και θαλάσσιες εκδρομές σε διάφορα μέρη του Παγασητικού για διάφορους συλλόγους σωματεία κλπ. τις καθημερινές ή το Σαββατοκύριακο.
«Αφησσος – Μηλίνα
Η βενζινάκατος Νάρκισσος του Νόνη λόγω πολλών απαιτήσεων από διαφόρους εμπόρους, τεχνίτας, μαθητάς κ.λπ. θα εκτελή κάθε Σάββατον βράδυ στας 8 μ.μδρομολόγιον Αφήσσου, Καλάμου και Μηλίνας. Επίσης διαθέτει ώρας νυχθημερόν δι’ εκδρομάς. Ομοίως ο Νάρκισσος θα εκτελέση καθημερινώς δρομολόγια διά τα λουτρά Αλυκών. Πληροφορίαι στου Νόνη» (Ταχυδρόμος 25/7/1929).
Ανάλογη και η επόμενη καταχώριση για «θαλάσσιο περίπατο» στον Παγασητικό, χωρίς προσέγγιση κάπου:
«Θαλασσινά ταξειδάκια
Όσοι θέλετε να περάσετε ώρες ευχάριστες και ν’ απολαύσετε την αύρα του Παγασητικού επιχειρήσατε ένα θαλάσσιο περίπατο με την όμορφη ολοκαίνουργια και αναπαυτικώτατη βενζινάκατο Νάρκισσος. Πληροφορίαι καπνοπωλείον Νόνη» (Ταχυδρόμος 31/7/1929).
Η μετάβαση προσκυνητών σε διάφορες καλοκαιρινές πανηγύρεις ανά τον Παγασητικό επίσης καλύπτονταν από τη βενζίνα Νάρκισσος.
Η επόμενη δημοσίευση είναι χαρακτηριστική:
«Βόλος – Αφησσος
Λόγω της πανηγύρεως της Νιάου η ευρύχωρη βενζινάκατος Νάρκισσος θα εκτελέση Τετάρτη βράδυ δρομολόγιον διά Άφησσον. Πληροφορίαι στου Νόνη» (Ταχυδρόμος 27/8/1929). Παρατηρούμε λοιπόν ότι στα τέλη της δεκαετίας 1920 – 1930 οι βενζίνες είχαν δραστηριοποιηθεί για τα καλά στον χώρο της τοπικής μικροακτοπλοΐας.
