Μνήμη Γιώργου Θωμά

μνήμη-γιώργου-θωμά-411648

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών

Η αποτύπωση της προσωπικότητας και της πνευματικής προσφοράς του Γιώργου Θωμά επιχειρείται εδώ, μέσα από προσωπικές βιωματικές καταθέσεις – μνήμες, μιας γόνιμης και διαρκούς συνεργασίας στην Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών για εικοσιπέντε περίπου χρόνια.

Η ένσταση, για το πόσο μπορεί να ενδιαφέρουν τον αναγνώστη οι διάφορες προσωπικές αναμνήσεις, αντισταθμίζεται πιστεύω από την άποψη πως οι διάφορες στιγμές της καθημερινότητας με τις αντίστοιχες συμπεριφορές, καταδείχνουν την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου. Τις αρχές του, τις θέσεις του, τη σκέψη του, την ψυχή του. Έτσι κάτω από αυτή την οπτική θα καταθέσω από καρδιάς για τον Γιώργο Θωμά κάποιες ενθυμίσεις, τώρα που πορεύτηκε το μεγάλο ταξίδι, με επιπλέον αναφορά στις απολαυστικές, ενδιαφέρουσες διηγήσεις του από την πολύχρονη θητεία του στα πολιτιστικά δρώμενα.

***

Θυμάμαι ολοζώντανα ακόμη, έστω κι αν έχουν περάσει πάνω από τρεισήμισι δεκαετίες, την πρώτη φορά που επισκέφτηκα τα γραφεία της ΕΘΕ και γνώρισα από κοντά τον Γ. Θωμά, έπειτα από τη συνδρομή του φίλου, γνωστού ηθοποιού, Σταμάτη Παγασαίου. Ήταν λίγες βδομάδες προτού αναχωρήσω για τη θητεία μου στο Πολεμικό Ναυτικό. Τον Γιώργο ως τότε τον γνώριζα από τα γραφτά του στην Θεσσαλία κι από μια φωτογραφία που είχε βγάλει με το λαϊκό ζωγράφο Νίκο Χριστόπουλο, στα 1964. Οι επαφές στην ΕΘΕ συνεχίστηκαν αραιές κατά την διάρκεια κάποιων αδειών κι αφότου απολύθηκα, λίγους μήνες μετά, είπα να γραφτώ κι εγώ μέλος της, ομολογώ με κάποιο δισταγμό, που διαλύθηκε πάραυτα χάρις στην ενθουσιώδη κι εγκάρδια αποδοχή της επιθυμίας μου από τον Γιώργο Θωμά που ενέκρινε την εγγραφή μου. Πράγματι ενθουσιάζονταν ειλικρινά όταν έβλεπε νέους ανθρώπους να ενδιαφέρονται για κάθε είδος πνευματικής δημιουργίας και τους προέτρεπε να συνεχίσουν αυτή τους την προτίμηση. Εκείνη την εποχή – μέσα της δεκαετίας του 80 – είχαν γραφτεί κάμποσα νέα παιδιά μέλη στην ΕΘΕ. Και η παρουσία νέων ήταν για τον Γιώργο ευχαρίστηση, αφού υπήρχε ελπιδοφόρο μέλλον.

***

Ο Γιώργος Θωμάς ήταν από τα ιδρυτικά μέλη (1971) της ΕΘΕ και Γενικός Γραμματέας της για 30 περίπου χρόνια από το 1979 έως το 2008 που αποσύρθηκε από το Δ.Σ. Υπήρξε όμως κάτι πολύ περισσότερο: αποτελούσε την ψυχή της ΕΘΕ, καθώς σε καθημερινή βάση αυτός άνοιγε τα γραφεία ώστε να είναι δυνατή η έλευση μελετητών, ερευνητών και άλλων επισκεπτών που ήθελαν να γνωρίσουν την Εταιρεία και τις δραστηριότητές της.

***

Πολύτιμος δάσκαλος και σύμβουλος υπήρξε ο Γ. Θωμάς στις πρώτες μου συγγραφικές αποτολμήσεις. Με πολλή χαρά επίσης δέχτηκε να προλογίσει την πρώτη μου προσπάθεια – ένα μικρό βιβλίο ποιημάτων – και πράγματι έγραψε ένα μεστό και ζεστό πρόλογο που έδινε μια επιπρόσθετη αξία σε εκείνα τα ίσως αδύναμα, πρωτόλεια στιχουργήματα. Κι ακόμη φρόντισε τις διορθώσεις των δοκιμίων από το τυπογραφείο, όπου με υπομονή και προσοχή, με κόκκινο μολύβι, σημείωνε το χαρακτηριστικά σύμβολα των διορθώσεων. Διορθώσεις αναλάμβανε πρόθυμα ο Θωμάς και σε άλλα βιβλία φίλων του – μια επίπονη και προσεχτική δουλειά – και θυμάμαι που έλεγε χαρακτηριστικά όταν υπήρχαν πολλές διορθώσεις – κοκκινάδια: «Θα επιστρέψουμε στο τυπογραφείο ένα αιμοσταγές κείμενο».

***

Με προθυμία χάριζε πάντοτε ο Γιώργος Θωμάς, τα βιβλία του, όπως κι εκείνα της ΕΘΕ, αρνούμενος πεισματικά να πάρει χρήματα. Επεσήμαινε μετ’ επιτάσεως ότι το πνεύμα δεν εμπορευματοποιείται. Κι όταν προσπαθούσαμε να του εξηγήσουμε πως για να φτάσει ένα βιβλίο στις προθήκες των βιβλιοπωλείων ή στα χέρια του αναγνώστη, μεσολαβούν κάποιες εργασίες (εκτύπωση, βιβλιοδεσία, εμπορικό κέρδος κ.α), απαιτούνται υλικά που πρέπει να πληρωθούν κι ότι αυτό το «τεχνικό» μέρος πληρώνουμε, αυτός αρνιόταν να το κατανοήσει επαναλαμβάνοντας το λόγο του ότι το πνεύμα δεν είναι εμπόριο. Για να προσθέσει αξιωματικά: «Άφησε τα αυτά. Τα οικονομικά μεγέθη με απωθούν».

***

Όλοι όσοι γνώρισαν τον Γ. Θωμά είχαν αντιληφθεί πως είναι θελκτικός ομιλητής και δεινός αφηγητής μ’ εκείνον τον καθαρό, αργό και μεστό λόγο του, που αποπνέει βάθος και ειλικρίνεια. Ακόμη ήταν ιδιαίτερα ικανός στο να αναπαριστά πρόσωπα και καταστάσεις, συχνά με ιλαρή διάθεση, καθώς διέθετε κι ένα λεπτό, διακριτικό χιούμορ. Θυμάμαι που μας περιέγραφε, με λόγο και κίνηση, στιγμές από τα ευθυμογραφήματά του «Ευτράπελα Ιστορήματα του Πηλίου» που δημοσιεύονταν στο περ. Ώρες κι αργότερα εκδόθηκαν σε αυτόνομο βιβλίο, αναπαριστώντας εξαιρετικά, αστεία πρόσωπα και καταστάσεις – αυτές που περιέγραφε στα γραπτά του. Αφότου τελείωσαν τα Ευτράπελα Ιστορήματα ακολούθησε στο περ. Ώρες πάλι, νέα σειρά αφηγημάτων με τίτλο «Τύποι του Πηλίου», όπου ο συγγραφέας αποτύπωνε χαρακτηριστικές, ιδιόρρυθμες και αστείες συχνά μορφές του βουνού των Κενταύρων, όπως τις γνώρισε κατά τις λαογραφικές ή άλλες αναζητήσεις του. Και αυτούς ο Θωμάς τους απέδιδε απολαυστικά συμπληρώνοντας με αναπαράσταση το κείμενο. Θυμάμαι ανάμεσα τους τον «Ρ’ μαγκήσιο» της Συκής που έστριβε τα μουστάκια του σαν … Καραϊσκάκης, τον Σασαγιώργο στο Τρίκερι που ξεπετάχτηκε από την κρύπτη του, τρομάζοντας τα σχολιαρόπαιδα και τον παμπόνηρο καλόγερο που έψαχνε δήθεν το κλειδί της εκκλησίας, θωπεύοντας τις κοιμώμενες προσκυνήτριες.

***

Η οκταετής θητεία του Γ. Θωμά ως δάσκαλος στη Ζαγορά (1958-1966) αποτέλεσε πηγή πολύτιμων πληροφοριών και στοιχείων για την τοπική ιστορία και παράδοση. Αναρίθμητες ώρες μας αφηγούνταν και μας περιέγραφε ο ίδιος, ιστορίες και πρόσωπα εκείνης της εποχής. Περισσότερο δε αναφέρονταν στον σπουδαίο λόγιο της Ζαγοράς Απ. Κωνσταντινίδη του οποίου απέδιδε καταπληκτικά το λόγο (πάντοτε στην καθαρεύουσα) και τις κινήσεις του, καθώς συναναστρέφονταν διαρκώς μαζί του κυρίως στο πλαίσιο της συνεργασίας τους στον τοπικό πολιτιστικό φορέα που δραστηριοποιούνταν εκείνα τα χρόνια (πρόεδρος ο Κωνσταντινίδης και μέλος του Δ.Σ ο Θωμάς). Διηγούνταν διάφορες ιστορίες με τον Κωνσταντινίδη, φανατικό υπερασπιστή της καθαρεύουσας, όπου συχνά διασταύρωναν τα ξίφη τους για το γλωσσικό ζήτημα. Φιλόξενος ο γηραιός λόγιος προσκαλούσε τους φίλους του για πνευματικές βραδιές στο αρχοντικό του, με ιδιόγραφες προσκλήσεις πάντοτε σε άψογη καθαρεύουσα. Κάποια φορά σε μια απ’ αυτές τις συγκεντρώσεις ο ποιητής Γιάννης Φάτσης ευχαριστημένος αναφώνησε: «Τι όμορφη η αποψινή μας μάζωξη», για να επισύρει την επίπληξη του Κωνσταντινίδη πως η σωστή λέξη είναι: σύναξις. Εκεί είχε την τύχη ο Θωμάς να συναντηθεί και με το νομπελίστα ποιητή Γιώργο Σεφέρη όταν επισκέφτηκε τη Ζαγορά στα 1964. Τον υποδέχτηκε ο Κωνσταντινίδης στο αρχοντικό του και κάποια στιγμή κατά τη συζήτηση ο ποιητής περιέφερε τη ματιά του στο χώρο του δωματίου παρατηρώντας τον διάκοσμο και είπε: «Τι ευτυχία να κατοικεί κανείς σ’ αυτό το σπίτι». Μας έλεγε επίσης ο Θωμάς και για τις δύο εμμονικές αντιπάθειες του ζαγοριανού λόγιου προς τον ιστορικό Γιάννη Κορδάτο και τον ποιητή Κων. Καβάφη. Μάλιστα για τον δεύτερο φρόντιζε να διηγείται ιστορίες από την Αλεξάνδρεια, απαξιωτικές για το πρόσωπό του αναφερόμενος διακριτικά και στις ιδιαίτερες ερωτικές προτιμήσεις του. Ακόμη αναφέρονταν διεξοδικά και στο χιούμορ του Κωσταντινίδη και στα πιπεράτα, που με εύσχημο πάντοτε τρόπο, αφηγούνταν, όπως για τον καλόγερο μοναστηριού της περιοχής που δήθεν αναζητούσε το χαμένο κλειδί της εκκλησίας, ανάμεσα στις κοιμώμενες στρωματσάδα προσκυνήτριες, λέγοντας με τη χαρακτηριστική τρεμουλιαστή του ομιλία και κουνώντας το χέρι του: «πούντο μωρέ πούντο και τας επασπάτευε». Κι άλλα πολλά που βέβαια δεν μπορούμε ν’ αναφέρουμε!

Τραυματική υπήρξε για το Γιώργο Θωμά η μη γνωριμία του με τον ζαγοριανό ιστορικό Γιάννη Κορδάτο στη μία και μοναδική συνάντηση τους, το Σεπτέμβριο του 1960 στην κεντρική πλατεία του Αγ. Γεωργίου, την τελευταία φορά που είχε επισκεφθεί το γενέθλιο τόπο, αφού τον Απρίλιο του 1961 απεβίωσε. Μας έλεγε ο Γιώργος – υπάρχει και σχετικό δημοσίευμα – πως αντίκρισε τον Κορδάτο κατάμονο στη μέση της πλατείας ν’ ατενίζει στοχαστικά και μελαγχολικά το πλήθος που περιφέρονταν χωρίς, όμως να τον πλησιάζει κανείς. Τότε ο Θωμάς σηκώθηκε να πάει να τον χαιρετήσει, να γνωρίσει τον μεγάλο ιστορικό και διανοητή, αλλά δεν μπόρεσε. Ένας συνάδελφος του σχεδόν άμεσα τον ακινητοποίησε προειδοποιώντας τον για τον ατόπημα που επιχειρούσε: – Που πας μωρέ, αυτός είναι κομμουνιστής! Και φυσικά ο νεαρός δάσκαλος δείλιασε και δεν αποτόλμησε την επαφή, κάτι για το οποίο όπως έλεγε δεν συγχώρησε τον εαυτό του. Όμως ήταν εκείνα τα χρόνια περίεργα, υπήρχε παρακολούθηση για τα πολιτικά φρονήματα των δημοσίων υπαλλήλων και ελέγχονταν κάθε τους κίνηση. Γι’ αυτό και ο Γιώργος μας έλεγε πως όταν αγόραζε από το περίπτερο τις εφημερίδες ΒΗΜΑ και ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ έβαζε απ’ έξω τη δεύτερη ώστε να φαίνεται ο τίτλος για ευνόητους λόγους.

***

Αλλά υπάρχει και μια μικρή συνέχεια όπου ο Γ. Θωμάς δραστηριοποιήθηκε υπέρ του Κορδάτου, ως αντιστάθμισμα εκείνης της μη πραγματοποιηθείσας συνάντησης. Μετά το θάνατο του ιστορικού, με την πρωτοβουλία φίλων του στήθηκε η προτομή του στον αύλειο χώρο της βιβλιοθήκης της Ζαγοράς. Κάτι που δυσαρέστησε σφόδρα τον Κωνσταντινίδη, ο οποίος επιθυμούσε διακαώς την απομάκρυνσή της, επαναλαμβάνοντας χαρακτηριστικά: «Η θέσις της προτομής του Ιωάννη Κορδάτου ευρίσκεται εις την αυλήν της οικίας του». Μάλιστα δε έφερε το θέμα σε ψηφοφορία στον πολιτιστικό σύλλογο που προήδρευε, παρά τις προσπάθειες των υπόλοιπων μελών να μην βρεθούν σε τέτοιο δίλημμα. Τότε ο Θωμάς αν και νεότερος πήρε την πρωτοβουλία και έπεισε άλλους τρείς συμβούλους, που επίσης προσανατολίζονταν υπέρ της παραμονής της προτομής, αλλά δίσταζαν να αντιπαρατεθούν στο σεβαστό λόγιο, να το ψηφίσουν και ο Κορδάτος παρέμεινε στη θέση του, ξοφλώντας το χρέος του προς τον ιστορικό για εκείνη την ατολμία του λίγα χρόνια νωρίτερα!

***

Ενα άλλο κεφάλαιο από τις ζαγοριανές ενθυμίσεις του Θωμά είναι εκείνες που αφορούν την παρουσία του ποιητή Γεώργιου Δροσίνη στις αρχές του 20ου αιώνα στο Χορευτό, όντας σύζυγος της αρχοντοπούλας Μαίρης Δημ. Κασσαβέτη. Είχε την τύχη ο Γιώργος να γνωρίσει ανθρώπους που είχαν συναναστραφεί με τον ποιητή και του μετέφεραν τα βιώματά τους. Αυτές οι ενδιαφέρουσες μαρτυρίες αποτέλεσαν πολύτιμο πρωτογενές υλικό για την συγγραφή αρκετών άρθρων που πραγματεύονται τις σχέσεις του Δροσίνη με το Πήλιο. Εξίσου ενδιαφέρουσες και οι σχετικές αφηγήσεις του Θωμά στα γραφεία της ΕΘΕ.

***

Και ας ολοκληρώσουμε αυτό το βιωματικό κείμενο που δυστυχώς δημοσιεύεται με αφορμή την αποδημία του Γιώργου Θωμά, με την παρακάτω ενθύμηση: όταν τον προσκαλούσαν σε κάποια εκδήλωση και δεν μπορούσε να παραβρεθεί, επειδή επρόκειτο να μεταβεί στο ησυχαστήριό του στον Κατηγιώργη ή για κάποιους άλλους λόγους έλεγε χαρακτηριστικά: «Δυστυχώς δεν μπορώ να ‘ρθω αλλά νοερά είμαι μαζί σας». Αυτό λοιπόν συμβαίνει, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, τώρα. Ο Γιώργος Θωμάς, που σίγουρα μας βλέπει από εκεί ψηλά που βρίσκεται, νοερά είναι μαζί μας, όπως κι εμείς θα τον θυμόμαστε για πάντα

Η ένσταση, για το πόσο μπορεί να ενδιαφέρουν τον αναγνώστη οι διάφορες προσωπικές αναμνήσεις, αντισταθμίζεται πιστεύω από την άποψη πως οι διάφορες στιγμές της καθημερινότητας με τις αντίστοιχες συμπεριφορές, καταδείχνουν την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου. Τις αρχές του, τις θέσεις του, τη σκέψη του, την ψυχή του. Έτσι κάτω από αυτή την οπτική θα καταθέσω από καρδιάς για τον Γιώργο Θωμά κάποιες ενθυμίσεις, τώρα που πορεύτηκε το μεγάλο ταξίδι, με επιπλέον αναφορά στις απολαυστικές, ενδιαφέρουσες διηγήσεις του από την πολύχρονη θητεία του στα πολιτιστικά δρώμενα.

***

Θυμάμαι ολοζώντανα ακόμη, έστω κι αν έχουν περάσει πάνω από τρεισήμισι δεκαετίες, την πρώτη φορά που επισκέφτηκα τα γραφεία της ΕΘΕ και γνώρισα από κοντά τον Γ. Θωμά, έπειτα από τη συνδρομή του φίλου, γνωστού ηθοποιού, Σταμάτη Παγασαίου. Ήταν λίγες βδομάδες προτού αναχωρήσω για τη θητεία μου στο Πολεμικό Ναυτικό. Τον Γιώργο ως τότε τον γνώριζα από τα γραφτά του στην Θεσσαλία κι από μια φωτογραφία που είχε βγάλει με το λαϊκό ζωγράφο Νίκο Χριστόπουλο, στα 1964. Οι επαφές στην ΕΘΕ συνεχίστηκαν αραιές κατά την διάρκεια κάποιων αδειών κι αφότου απολύθηκα, λίγους μήνες μετά, είπα να γραφτώ κι εγώ μέλος της, ομολογώ με κάποιο δισταγμό, που διαλύθηκε πάραυτα χάρις στην ενθουσιώδη κι εγκάρδια αποδοχή της επιθυμίας μου από τον Γιώργο Θωμά που ενέκρινε την εγγραφή μου. Πράγματι ενθουσιάζονταν ειλικρινά όταν έβλεπε νέους ανθρώπους να ενδιαφέρονται για κάθε είδος πνευματικής δημιουργίας και τους προέτρεπε να συνεχίσουν αυτή τους την προτίμηση. Εκείνη την εποχή – μέσα της δεκαετίας του 80 – είχαν γραφτεί κάμποσα νέα παιδιά μέλη στην ΕΘΕ. Και η παρουσία νέων ήταν για τον Γιώργο ευχαρίστηση, αφού υπήρχε ελπιδοφόρο μέλλον.

***

Ο Γιώργος Θωμάς ήταν από τα ιδρυτικά μέλη (1971) της ΕΘΕ και Γενικός Γραμματέας της για 30 περίπου χρόνια από το 1979 έως το 2008 που αποσύρθηκε από το Δ.Σ. Υπήρξε όμως κάτι πολύ περισσότερο: αποτελούσε την ψυχή της ΕΘΕ, καθώς σε καθημερινή βάση αυτός άνοιγε τα γραφεία ώστε να είναι δυνατή η έλευση μελετητών, ερευνητών και άλλων επισκεπτών που ήθελαν να γνωρίσουν την Εταιρεία και τις δραστηριότητές της.

***

Πολύτιμος δάσκαλος και σύμβουλος υπήρξε ο Γ. Θωμάς στις πρώτες μου συγγραφικές αποτολμήσεις. Με πολλή χαρά επίσης δέχτηκε να προλογίσει την πρώτη μου προσπάθεια – ένα μικρό βιβλίο ποιημάτων – και πράγματι έγραψε ένα μεστό και ζεστό πρόλογο που έδινε μια επιπρόσθετη αξία σε εκείνα τα ίσως αδύναμα, πρωτόλεια στιχουργήματα. Κι ακόμη φρόντισε τις διορθώσεις των δοκιμίων από το τυπογραφείο, όπου με υπομονή και προσοχή, με κόκκινο μολύβι, σημείωνε το χαρακτηριστικά σύμβολα των διορθώσεων. Διορθώσεις αναλάμβανε πρόθυμα ο Θωμάς και σε άλλα βιβλία φίλων του – μια επίπονη και προσεχτική δουλειά – και θυμάμαι που έλεγε χαρακτηριστικά όταν υπήρχαν πολλές διορθώσεις – κοκκινάδια: «Θα επιστρέψουμε στο τυπογραφείο ένα αιμοσταγές κείμενο».

***

Με προθυμία χάριζε πάντοτε ο Γιώργος Θωμάς, τα βιβλία του, όπως κι εκείνα της ΕΘΕ, αρνούμενος πεισματικά να πάρει χρήματα. Επεσήμαινε μετ’ επιτάσεως ότι το πνεύμα δεν εμπορευματοποιείται. Κι όταν προσπαθούσαμε να του εξηγήσουμε πως για να φτάσει ένα βιβλίο στις προθήκες των βιβλιοπωλείων ή στα χέρια του αναγνώστη, μεσολαβούν κάποιες εργασίες (εκτύπωση, βιβλιοδεσία, εμπορικό κέρδος κ.α), απαιτούνται υλικά που πρέπει να πληρωθούν κι ότι αυτό το «τεχνικό» μέρος πληρώνουμε, αυτός αρνιόταν να το κατανοήσει επαναλαμβάνοντας το λόγο του ότι το πνεύμα δεν είναι εμπόριο. Για να προσθέσει αξιωματικά: «Άφησε τα αυτά. Τα οικονομικά μεγέθη με απωθούν».

***

Όλοι όσοι γνώρισαν τον Γ. Θωμά είχαν αντιληφθεί πως είναι θελκτικός ομιλητής και δεινός αφηγητής μ’ εκείνον τον καθαρό, αργό και μεστό λόγο του, που αποπνέει βάθος και ειλικρίνεια. Ακόμη ήταν ιδιαίτερα ικανός στο να αναπαριστά πρόσωπα και καταστάσεις, συχνά με ιλαρή διάθεση, καθώς διέθετε κι ένα λεπτό, διακριτικό χιούμορ. Θυμάμαι που μας περιέγραφε, με λόγο και κίνηση, στιγμές από τα ευθυμογραφήματά του «Ευτράπελα Ιστορήματα του Πηλίου» που δημοσιεύονταν στο περ. Ώρες κι αργότερα εκδόθηκαν σε αυτόνομο βιβλίο, αναπαριστώντας εξαιρετικά, αστεία πρόσωπα και καταστάσεις – αυτές που περιέγραφε στα γραπτά του. Αφότου τελείωσαν τα Ευτράπελα Ιστορήματα ακολούθησε στο περ. Ώρες πάλι, νέα σειρά αφηγημάτων με τίτλο «Τύποι του Πηλίου», όπου ο συγγραφέας αποτύπωνε χαρακτηριστικές, ιδιόρρυθμες και αστείες συχνά μορφές του βουνού των Κενταύρων, όπως τις γνώρισε κατά τις λαογραφικές ή άλλες αναζητήσεις του. Και αυτούς ο Θωμάς τους απέδιδε απολαυστικά συμπληρώνοντας με αναπαράσταση το κείμενο. Θυμάμαι ανάμεσα τους τον «Ρ’ μαγκήσιο» της Συκής που έστριβε τα μουστάκια του σαν … Καραϊσκάκης, τον Σασαγιώργο στο Τρίκερι που ξεπετάχτηκε από την κρύπτη του, τρομάζοντας τα σχολιαρόπαιδα και τον παμπόνηρο καλόγερο που έψαχνε δήθεν το κλειδί της εκκλησίας, θωπεύοντας τις κοιμώμενες προσκυνήτριες.

***

Η οκταετής θητεία του Γ. Θωμά ως δάσκαλος στη Ζαγορά (1958-1966) αποτέλεσε πηγή πολύτιμων πληροφοριών και στοιχείων για την τοπική ιστορία και παράδοση. Αναρίθμητες ώρες μας αφηγούνταν και μας περιέγραφε ο ίδιος, ιστορίες και πρόσωπα εκείνης της εποχής. Περισσότερο δε αναφέρονταν στον σπουδαίο λόγιο της Ζαγοράς Απ. Κωνσταντινίδη του οποίου απέδιδε καταπληκτικά το λόγο (πάντοτε στην καθαρεύουσα) και τις κινήσεις του, καθώς συναναστρέφονταν διαρκώς μαζί του κυρίως στο πλαίσιο της συνεργασίας τους στον τοπικό πολιτιστικό φορέα που δραστηριοποιούνταν εκείνα τα χρόνια (πρόεδρος ο Κωνσταντινίδης και μέλος του Δ.Σ ο Θωμάς). Διηγούνταν διάφορες ιστορίες με τον Κωνσταντινίδη, φανατικό υπερασπιστή της καθαρεύουσας, όπου συχνά διασταύρωναν τα ξίφη τους για το γλωσσικό ζήτημα. Φιλόξενος ο γηραιός λόγιος προσκαλούσε τους φίλους του για πνευματικές βραδιές στο αρχοντικό του, με ιδιόγραφες προσκλήσεις πάντοτε σε άψογη καθαρεύουσα. Κάποια φορά σε μια απ’ αυτές τις συγκεντρώσεις ο ποιητής Γιάννης Φάτσης ευχαριστημένος αναφώνησε: «Τι όμορφη η αποψινή μας μάζωξη», για να επισύρει την επίπληξη του Κωνσταντινίδη πως η σωστή λέξη είναι: σύναξις. Εκεί είχε την τύχη ο Θωμάς να συναντηθεί και με το νομπελίστα ποιητή Γιώργο Σεφέρη όταν επισκέφτηκε τη Ζαγορά στα 1964. Τον υποδέχτηκε ο Κωνσταντινίδης στο αρχοντικό του και κάποια στιγμή κατά τη συζήτηση ο ποιητής περιέφερε τη ματιά του στο χώρο του δωματίου παρατηρώντας τον διάκοσμο και είπε: «Τι ευτυχία να κατοικεί κανείς σ’ αυτό το σπίτι». Μας έλεγε επίσης ο Θωμάς και για τις δύο εμμονικές αντιπάθειες του ζαγοριανού λόγιου προς τον ιστορικό Γιάννη Κορδάτο και τον ποιητή Κων. Καβάφη. Μάλιστα για τον δεύτερο φρόντιζε να διηγείται ιστορίες από την Αλεξάνδρεια, απαξιωτικές για το πρόσωπό του αναφερόμενος διακριτικά και στις ιδιαίτερες ερωτικές προτιμήσεις του. Ακόμη αναφέρονταν διεξοδικά και στο χιούμορ του Κωσταντινίδη και στα πιπεράτα, που με εύσχημο πάντοτε τρόπο, αφηγούνταν, όπως για τον καλόγερο μοναστηριού της περιοχής που δήθεν αναζητούσε το χαμένο κλειδί της εκκλησίας, ανάμεσα στις κοιμώμενες στρωματσάδα προσκυνήτριες, λέγοντας με τη χαρακτηριστική τρεμουλιαστή του ομιλία και κουνώντας το χέρι του: «πούντο μωρέ πούντο και τας επασπάτευε». Κι άλλα πολλά που βέβαια δεν μπορούμε ν’ αναφέρουμε! Τραυματική υπήρξε για το Γιώργο Θωμά η μη γνωριμία του με τον ζαγοριανό ιστορικό Γιάννη Κορδάτο στη μία και μοναδική συνάντηση τους, το Σεπτέμβριο του 1960 στην κεντρική πλατεία του Αγ. Γεωργίου, την τελευταία φορά που είχε επισκεφθεί το γενέθλιο τόπο, αφού τον Απρίλιο του 1961 απεβίωσε. Μας έλεγε ο Γιώργος – υπάρχει και σχετικό δημοσίευμα – πως αντίκρισε τον Κορδάτο κατάμονο στη μέση της πλατείας ν’ ατενίζει στοχαστικά και μελαγχολικά το πλήθος που περιφέρονταν χωρίς, όμως να τον πλησιάζει κανείς. Τότε ο Θωμάς σηκώθηκε να πάει να τον χαιρετήσει, να γνωρίσει τον μεγάλο ιστορικό και διανοητή, αλλά δεν μπόρεσε. Ένας συνάδελφος του σχεδόν άμεσα τον ακινητοποίησε προειδοποιώντας τον για τον ατόπημα που επιχειρούσε: – Που πας μωρέ, αυτός είναι κομμουνιστής! Και φυσικά ο νεαρός δάσκαλος δείλιασε και δεν αποτόλμησε την επαφή, κάτι για το οποίο όπως έλεγε δεν συγχώρησε τον εαυτό του. Όμως ήταν εκείνα τα χρόνια περίεργα, υπήρχε παρακολούθηση για τα πολιτικά φρονήματα των δημοσίων υπαλλήλων και ελέγχονταν κάθε τους κίνηση. Γι’ αυτό και ο Γιώργος μας έλεγε πως όταν αγόραζε από το περίπτερο τις εφημερίδες ΒΗΜΑ και ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ έβαζε απ’ έξω τη δεύτερη ώστε να φαίνεται ο τίτλος για ευνόητους λόγους.

***

Αλλά υπάρχει και μια μικρή συνέχεια όπου ο Γ. Θωμάς δραστηριοποιήθηκε υπέρ του Κορδάτου, ως αντιστάθμισμα εκείνης της μη πραγματοποιηθείσας συνάντησης. Μετά το θάνατο του ιστορικού, με την πρωτοβουλία φίλων του στήθηκε η προτομή του στον αύλειο χώρο της βιβλιοθήκης της Ζαγοράς. Κάτι που δυσαρέστησε σφόδρα τον Κωνσταντινίδη, ο οποίος επιθυμούσε διακαώς την απομάκρυνσή της, επαναλαμβάνοντας χαρακτηριστικά: «Η θέσις της προτομής του Ιωάννη Κορδάτου ευρίσκεται εις την αυλήν της οικίας του». Μάλιστα δε έφερε το θέμα σε ψηφοφορία στον πολιτιστικό σύλλογο που προήδρευε, παρά τις προσπάθειες των υπόλοιπων μελών να μην βρεθούν σε τέτοιο δίλημμα. Τότε ο Θωμάς αν και νεότερος πήρε την πρωτοβουλία και έπεισε άλλους τρείς συμβούλους, που επίσης προσανατολίζονταν υπέρ της παραμονής της προτομής, αλλά δίσταζαν να αντιπαρατεθούν στο σεβαστό λόγιο, να το ψηφίσουν και ο Κορδάτος παρέμεινε στη θέση του, ξοφλώντας το χρέος του προς τον ιστορικό για εκείνη την ατολμία του λίγα χρόνια νωρίτερα!

***

Ενα άλλο κεφάλαιο από τις ζαγοριανές ενθυμίσεις του Θωμά είναι εκείνες που αφορούν την παρουσία του ποιητή Γεώργιου Δροσίνη στις αρχές του 20ου αιώνα στο Χορευτό, όντας σύζυγος της αρχοντοπούλας Μαίρης Δημ. Κασσαβέτη. Είχε την τύχη ο Γιώργος να γνωρίσει ανθρώπους που είχαν συναναστραφεί με τον ποιητή και του μετέφεραν τα βιώματά τους. Αυτές οι ενδιαφέρουσες μαρτυρίες αποτέλεσαν πολύτιμο πρωτογενές υλικό για την συγγραφή αρκετών άρθρων που πραγματεύονται τις σχέσεις του Δροσίνη με το Πήλιο. Εξίσου ενδιαφέρουσες και οι σχετικές αφηγήσεις του Θωμά στα γραφεία της ΕΘΕ.

***

Και ας ολοκληρώσουμε αυτό το βιωματικό κείμενο που δυστυχώς δημοσιεύεται με αφορμή την αποδημία του Γιώργου Θωμά, με την παρακάτω ενθύμηση: όταν τον προσκαλούσαν σε κάποια εκδήλωση και δεν μπορούσε να παραβρεθεί, επειδή επρόκειτο να μεταβεί στο ησυχαστήριό του στον Κατηγιώργη ή για κάποιους άλλους λόγους έλεγε χαρακτηριστικά: «Δυστυχώς δεν μπορώ να ‘ρθω αλλά νοερά είμαι μαζί σας». Αυτό λοιπόν συμβαίνει, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, τώρα. Ο Γιώργος Θωμάς, που σίγουρα μας βλέπει από εκεί ψηλά που βρίσκεται, νοερά είναι μαζί μας, όπως κι εμείς θα τον θυμόμαστε για πάντα

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου