Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών
Το επόμενο καλοκαίρι (1930) κατάπλευσε πάλι στον Βόλο το καταδρομικό Ντεβονσάιρ για την τέλεση του ετήσιου μνημόσυνου των μελών του πληρώματός του, που τόσο απροσδόκητα είχαν χαθεί ακριβώς έναν χρόνο πρωτύτερα. Οι τοπικές εφημερίδες μάς ενημερώνουν για το γεγονός, επαναφέροντας οδυνηρές μνήμες στη βολιώτικη κοινωνία, αν και το τραγικό συμβάν παρέμενε ακόμη νωπό, όντας πρωτόγνωρο στην περιοχή της Μαγνησίας.
Διαβάζουμε στην εφ. Σημαία:
«Κατάπλους Αγγλικού Καταδρομικού
Κατέπλευσεν χθες εις τον λιμένα μας προερχόμενον εκ Σκιάθου το Ντεβονσάιρ, αγγλικόν καταδρομικόν επί του οποίου ως γνωστόν συνέβη πέρυσι το δυστύχημα της εκρήξεως οβίδος εκ της οποίας εφονεύθησαν 16 άνδρες του πληρώματος και οι οποίοι ετάφησαν ενταύθα. Σήμερον το πλήρωμα του καταδρομικού θα μεταβή εις το νεκροταφείον, ένθα θα καταθέση στεφάνους επί των τάφων των φονευθέντων» (20/7/1930).
Τελικά το μνημόσυνο τελέστηκε την επομένη, όπως μας πληροφορεί πάλι η εφ. Σημαία:
«Μνημόσυνον των Αγγλων ναυτών
Επικρατησάσης νεωτέρας σκέψεως το μνημόσυνον των 16 Αγγλων ναυτών θα τελεσθή σήμερον 9 ½ π.μ. εις το νεκροταφείον. Εις το μνημόσυνον θα μεταβή ολόκληρον το πλήρωμα του ναυλοχούντος εν τω λιμένι μας καταδρομικού Ντεβονσάιρ όπου θα καταθέση στεφάνους εις τους τάφους των φονευθέντων» (21/7/1930).
Η τέλεση μνημόσυνου για τα θύματα του Ντεβονσάιρ συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια, όταν κατέπλεε στον Βόλο αγγλικό πολεμικό, έστω κι αν η ημερομηνία δεν συνέπιπτε με εκείνη του τραγικού συμβάντος. Στα 1936, τον Οκτώβριο, ο κατάπλους του καταδρομικού Ρέπουλς, στο πλαίσιο εκτέλεσης γυμνασίων, υπήρξε μια καλή ευκαιρία για να τιμηθεί η μνήμη των θυμάτων.
Σε δημοσίευμα της εφημερίδας ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, εκτός από τις πληροφορίες για το μεγάλο καταπλεύσαν πολεμικό, τις καθιερωμένες ανταλλαγές επισκέψεων ανάμεσα στις τοπικές αρχές και τη διοίκηση του πλοίου και τις αεροναυτικές ασκήσεις που διεξάγονταν, σημειώνονται και τα εξής:
«… Το καταδρομικόν ανήκον εις την αγγλικήν μοίραν της Μεσογείου, θα παραμείνη εις τα ύδατα του λιμένος μας επί μίαν εβδομάδαν, τελουμένου κατ’ αυτήν και μνημοσύνου υπό των Αγγλων αξιωματικών και ναυτών, υπέρ αναπαύσεως της ψυχής των φονευθέντων το 1929 και ενταφιασμένων ενταύθα 18 Αγγλων ναυτών κατά την επί του ευδρόμου Ντεβονσάιρ σημειωθείσαν, τότε παρά την Σκιάθον έκρηξιν…» (7/10/1936).
Να επισημάνουμε ότι ο τελικός αριθμός των θυμάτων ήταν 18, αν και παραπάνω, όπως είδαμε, αναφέρονται 16. Προφανώς πρόκειται για τραυματίες που υπέκυψαν κάποιες μέρες ή εβδομάδες αργότερα στα βαρύτατα τραύματά τους, που νοσηλεύονταν τότε στο πλωτό νοσοκομείο Mέιν το οποίο ναυλοχούσε στο λιμάνι του Βόλου.
Δύο μέρες αργότερα σημειώνεται και η ορισθείσα τέλεση της επιμνημόσυνης δέησης που θα γινόταν με κάθε επισημότητα:
«Το σημερινόν μνημόσυνον των Αγγλων ναυτών
Ως ανηγγέλθη χθες, σήμερον την 10 π.μ. εις το νεκροταφείον της πόλεώς μας θα τελεσθή υπό των αξιωματικών και ναυτών του ορμούντος εις τα ύδατα του λιμένος μας αγγλικού πολεμικού Ρέπουλς μνημόσυνον υπέρ αναπαύσεως της ψυχής των φονευθέντων και ενταφιασθέντων ενταύθα 18 Αγγλων ναυτών κατά την συμβάσαν το 1929 παρά την Σκιάθον επί του ευδρόμου Ντεβονσάιρ, έκρηξιν. Εκ του αγγλικού πολεμικού θα εξέλθη ένοπλον άγημα ναυτών ως και η μουσική του πλοίου διά να παραστούν εις το μνημόσυνον. Εις το μνημόσυνον θα παραστούν και άπασαι αι αρχαί της πόλεώς μας» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 9/10/1936).
Και ώς τις μέρες μας τελείται, συνήθως κάθε χρόνο, τρισάγιο στους τάφους των θυμάτων του Ντεβονσάιρ, με πρωτοβουλία της βρετανικής πρεσβείας ή άλλων αρμόδιων φορέων.
***
Τα θύματα του τραγικού δυστυχήματος ενταφιάστηκαν, όπως είδαμε, σε ειδικά διαμορφωμένο και οριοθετημένο χώρο, στο βόρειο τμήμα του, παλαιού σήμερα, κοιμητηρίου Βόλου που ακουμπά στον περίβολό του. Εκεί βρίσκονται δεκαπέντε λιτοί τάφοι με απλό ξύλινο σταυρό, που ανήκουν στους υπαξιωματικούς και τους ναύτες που χάθηκαν και δύο μαρμάρινες στήλες που στη μία, τη μεγαλύτερη, καταγράφονται όλα τα ονόματα των θυμάτων με σύντομη αναφορά στο συμβάν, ενώ η δεύτερη ανήκει στον επικεφαλής της ομοχειρίας του πυροβόλου που εξερράγη, λοχαγό John A. Bath.
Στη γενική επιτύμβια στήλη αναγράφονται, βεβαίως στα αγγλικά, τα εξής:
«Στη μνήμη των αλησμόνητων αξιωματικών και ανδρών του H.M.S. DEVONSHIRE, οι οποίοι σκοτώθηκαν κατά την έκρηξη ενός όπλου στο πλοίο στις 26 Ιουλίου 1929. Λοχαγός J. A. BATH, D.S.C.R.M. Λοχίας W. E. SNELL Δεκανέας E. BACON “F. BARBER “J. LEVINS “ E. WICKENDEN Πεζοναύτης J. W. BLACKMAN “J. J. BRINDLE “E. G. HARRIS “W. E. HELLYER “W. G. HOLE “A. A. MACDONALD “J. T. OLD “L. R. TAYLOR “F. WILLIAMS Τεχνίτης πυροβόλου A. E. EDWARDS
Το όνομα του επικεφαλής αξιωματικού είναι γραμμένο ακριβώς κάτω από το μικρό επιτύμβιο κείμενο και με ίδια γράμματα, ενώ των υπολοίπων νεκρών με μικρότερα και κατανεμημένα σε δύο στήλες.
Η επιτύμβια στήλη του αξιωματικού γράφει:
«Στην ιερή μνήμη του JOHN ARTHUR BATH, DS.C, Cde. G. Λοχαγού των βασιλικών πεζοναυτών ο οποίος πέθανε στις 26 Ιουλίου 1929 σε ηλικία 35 ετών και όλων εκείνων που πέθαναν μαζί του. Εσύ πιστός ώς τον θάνατο κι εγώ θα απονείμω σε αυτόν ένα στεφάνι της ζωής REV.11,10».
Χρειάζεται νομίζω να γίνει κάποια επεξήγηση. Τα θύματα ανήκαν στο σώμα των πεζοναυτών (marines) γι’ αυτό και φέρουν βαθμούς του στρατού ξηράς. Οπως με είχε πληροφορήσει παλιότερα ο ναύαρχος – συγγραφέας Νίκος Α. Σταθάκης, στα βρετανικά πλοία οι ομοχειρίες των πυροβόλων επανδρώνονταν από πεζοναύτες οι οποίοι επιπλέον αποτελούσαν τη φρουρά των πλοίων εν όρμω. Γι’ αυτό και ο απωλεσθείς captain John Bath ήταν λοχαγός και όχι πλοίαρχος.
Ακόμη κατά την επιτόπια επίσκεψή μας στο αγγλικό νεκροταφείο μετρήσαμε 15 τάφους συν του λοχαγόυ 16. Απουσίαζαν, άγνωστο για ποιο λόγο, εκείνοι του λοχία Snell και του δεκανέα Wickenden, τα ονόματα των οποίων αναγράφονται στο γενικό τύμβο.
Να σημειώσουμε επίσης πως το καταδρομικό Ντεβονσάιρ ήταν τότε από τα νεότερα και πλέον σύγχρονα πολεμικά (της κλάσης London) γι’ αυτό και προκάλεσε σοβαρά ερωτήματα το τραγικό δυστύχημα με πιθανότερη εκδοχή πρόκλησης το ανθρώπινο λάθος και όχι την αστοχία υλικού. Το Ντεβονσάιρ συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις σε όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σημαντική επιτυχία του υπήρξε η καταβύθιση του γερμανικού επιδρομικού Ατλαντίς (22/11/41), το οποίο είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των συμμαχικών φορτηγών, αφού από τις 3/5/1940 έως τις 10/9/1941 είχε συλλάβει ή βυθίσει 22 πλοία, συνολικού εκτοπίσματος 144.384 τόνων.
***
Το γεγονός που συγκλόνισε την τοπική κοινωνία πριν από ακριβώς 90 χρόνια είχε επανέλθει στην επικαιρότητα στα 2003, όταν η αρμόδια για τα κοιμητήρια υπηρεσία του Δήμου Βόλου προχώρησε σε μια εντελώς άστοχη κίνηση. Ζήτησε από το βρετανικό κράτος αναδρομικά για 74 χρόνια τα ετήσια τέλη ταφής και κόντεψε να προκληθεί διπλωματικό επεισόδιο, καθώς στο ζήτημα ενεπλάκησαν η βρετανική πρεσβεία και το Ελληνικό Υπουργείο Εθνικής Αμύνης. Αν και από νομικής πλευράς το αίτημα πληρωμής δικαιολογούνταν, εν τούτοις για λόγους ηθικούς και ιστορικούς, αν θέλετε, θεωρούνταν απαράδεκτο και έπρεπε να υπάρξει μια διαφορετική αντιμετώπιση. Επρόκειτο άλλωστε για ένα τραγικό πολύνεκρο δυστύχημα, που κάποιοι άτυχοι στρατιωτικοί άφησαν τα κόκκαλά τους πριν από 7,5 δεκαετίες χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την πατρίδα τους. Επιπλέον αφού είχε φουντώσει η αντιπαράθεση, η αγγλική πλευρά διαβεβαίωνε πως ο χώρος ενταφιασμού είχε αγοραστεί τότε από το κράτος της και προφανώς ίσχυε το καθεστώς των οικογενειακών τάφων. Τελικά το ζήτημα μετά από παρέλευση κάποιων μηνών διευθετήθηκε, οι οικονομικές απαιτήσεις αποσύρθηκαν και οι τάφοι παρέμειναν στον χώρο τους, γιατί είχε τεθεί και θέμα απομάκρυνσής τους, καθώς αποτελούν διατηρητέο ιστορικό μνημείο.
***
Το τραγικό δυστύχημα στο καταδρομικό Ντεβονσάιρ αποτελεί νομίζω ένα αξιοπρόσεχτο, όσο και οδυνηρό, συμβάν στην ιστορική διαδρομή του τόπου μας
