Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών
Οπως είδαμε στο πρώτο μέρος του σημειώματός μας, σύσσωμη η κοινωνία του Βόλου παρακολούθησε τη μεγαλοπρεπή και με την πρέπουσα στρατιωτική επισημότητα εκφορά των Αγγλων ναυτών, που έχασαν τη ζωή τους από την έκρηξη της οβίδας στο καταδρομικό Devonshire ανοιχτά της Σκιάθου.
Βρετανικά αγήματα κι ελληνικά στρατιωτικά τμήματα πλαισίωναν τα δεκαπέντε φέρετρα, που είχαν τοποθετηθεί σε αντίστοιχα αυτοκίνητα και την πομπή συνόδευαν βέβαια αξιωματικοί του στόλου και όλες οι τοπικές, πολιτικές και στρατιωτικές αρχές. Συνεχίζουμε σήμερα την παρουσίαση του δημοσιεύματος του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ στις 28/7/1929, που περιγράφονται λεπτομερώς η εκφορά και η ταφή των νεκρών, γεγονός πρωτόγνωρο για τον Βόλο, μιας και ποτέ δεν είχε συμβεί κάτι παρόμοιο, με τόσα πολλά θύματα, στο οποίο επιπλέον προσδίδονταν οι προβλεπόμενες βρετανική τάξη κι επισημότητα:
«Ολίγον προηγουμένως έφθασαν ο αστυνομικός διευθυντής, ο λιμενάρχης και άλλοι αξιωματικοί της ασφαλείας, διαβιβάσαντες διά του Αγγλου προξένου τα συλλυπητήριά των προς τον αγγλικόν στόλον. Απαντες οι Αγγλοι αξιωματικοί έφερον πένθος εις τον αριστερόν βραχίονα. Ηκολούθησαν δε εν σώματι την εκφοράν αποτελούντες τμήμα της παρατάξεως. Την 5 και ημίσειαν ακριβώς εδόθη το σύνθημα της εκκινήσεως και παιανιζούσης πενθίμως της αγγλικής μουσικής προχώρησαν τα νεκροφόρα αυτοκίνητα, πλαισιούμενα από τα αγγλικά οχήματα. Την πομπήν έκλειε η ημετέρα στρατιωτική δύναμις, έχουσα επικεφαλής την μουσικήν του Σώματος Στρατού Λαρίσης. Η πομπή διά της προκυμαίας, της οδού Δημητριάδος, της οδού 2ας Νοεμβρίου κατηυθήνθη προς το νεκροταφείον μέσω μεγάλης κοσμοσυρροής, καθόσον μ’ όλην την υπερβολικήν ζέστην πλήθη εχύθησαν εις τους δρόμους διά να παρακολουθήσουν την κηδείαν, η οποία ομολογουμένως είχεν εξαιρετικήν μεγαλοπρέπειαν. Την εκφοράν δεν ηκολούθησαν απαρχής ο αρχηγός της εις τον λιμένα μας αγγλικής μοίρας και ο αφιχθείς στόλαρχος κ. Κέλλυ. Ούτοι εξήλθον εις την προκυμαίαν στις έξι παρά δέκα μετά των υπασπιστών των, εγένοντο δεκτοί υπό του Αγγλου προξένου και επιβάντες αυτοκινήτου κατηυθύνθησαν εις το νεκροταφείον. Εκεί μετά την νεκρώσιμον ακολουθίαν, ψαλλείσαν υπό δύο Αγγλων κληρικών, εγένετο ο ενταφιασμός, των στρατιωτικών και ναυτικών αγημάτων αποδιδόντων τας κεκανονισμένας τιμάς. Μετά τούτο αι Ελληνικαί αρχαί εχαιρέτησαν τον στόλαρχον και τον αρχηγόν της εδώ μοίρας εκφράσασαι προς αυτούς την λύπην του Ελληνικού Κράτους, όσον και της ελληνικής κοινωνίας, διά το συμβάν πολύνεκρον δυστύχημα.
Οι ναύαρχοι συγκεκινημένα εξέφρασαν τας ζωηροτέρας των ευχαριστίας διά τα συλλυπητήρια και διά την συμμετοχήν εις την κηδείαν τόσον του επισήμου Κράτους, όσον και της κοινωνίας. Ολίγον προ της 8ης εσπερινής εγένετο η επάνοδος των αγγλικών αγημάτων εις την προκυμαίαν και η διά των ατμακάτων επιστροφή αυτών εις τα πλοία. Τα πολεμικά είχαν τας σημαίας μεσιστίους. Επίσης μεσίστιοι εκυμάτιζαν χθες και αι ελληνικαί σημαίαι, υψωθείσαι ούτω προς πένθιμον εκδήλωσιν εις τα δημόσια καταστήματα της πόλεως» (29/7/1929).
***
Η ολοκλήρωση του δράματος οριοθετείται τυπικά με την ταφή των νεκρών, το ζήτημα όμως εξακολουθεί να συγκλονίζει την τοπική κοινωνία, αλλά και τη σχετική ειδησεογραφία. Ο αριθμός των θυμάτων αυξάνεται, καθώς κάποιοι βαριά τραυματισμένοι υποκύπτουν στα τραύματά τους και φθάνει τελικά τα 18.
Τη μεθεπομένη της κηδείας διαβάζουμε ένα ενδιαφέρον δημοσίευμα με πρόσθετες, επίσημες πληροφορίες σχετικά με το οδυνηρό γεγονός:
«Το δυστύχημα του αγγλικού στόλου. Απεβίωσε χθες και έτερος ναύτης.
Εν σχέσει με το επισυμβάν τραγικόν δυστύχημα εις την εν τω όρμω Σκιάθου ναυλοχούσαν αγγλικήν μοίραν μας παρεσχέθησαν αι κατωτέρω συμπληρωματικαί πληροφορίαι:
Την πρωίαν της Παρασκευής το καταδρομικόν Ντεβονσάιρ, δύο καταδρομικά και τινά ελαφρά σκάφη εξήλθον του όρμου Σκιάθου προς εκτέλεσιν γυμνασίων βολής. Τα γυμνάσια εξηκολούθουν κανονικώς, ότε λόγω βλάβης του κλείστρου του πρωραίου τηλεβόλου του καταδρομικού Ντεβονσάιρ εξερράγη η έτοιμη προς εξεσφενδόνισιν οβίς, τα βλήματα της οποίας εσάρωσαν κυριολεκτικώς όλους τους εν τω πυργίσκω συγκεντρωμένους ναύτας, υπαξιωματικούς και αξιωματικούς. Εκ των ευρισκομένων εντός του πυργίσκου επτά εφονεύθησαν αυτοστιγμεί, εννέα ετραυματίσθησαν βαρέως και πέντε ελαφρώς. Τας μεταμεσημβρινάς ώρας της Παρασκευής απεβίωσαν, υποκύψαντες εις τα βαρέα τραύματά των και έτεροι οκτώ, εν όλω 15 ναύται και εις λοχαγός, οίτινες και ετάφησαν προχθές εις το νεκροταφείον μας. Εκ των νοσηλευομένων ετέρων 6, ο εις απεβίωσεν χθες, η κηδεία του δε θα γίνη σήμερον την 6 πρωινήν εις το νεκροταφείον της πόλεώς μας. Η κατάστασις των υπολοίπων τραυματιών δεν παρουσιάζει σημεία ανησυχίας. Τέσσαρες εκ των ταφέντων προχθές διεμελίσθησαν κυριολεκτικώς υπό των βλημάτων. Παρά το πένθος των Αγγλων, η επίσκεψις εις ωρισμένα αγγλικά πολεμικά επετράπη, αρκετοί δε συμπολίται μας επεσκέφθησαν ταύτα. Σήμερον αποπλέουν άπαντα τα εν τω λιμένι μας σκάφη εκτός του πλωτού νοσοκομείου, αντικαθιστάμενα δι’ οκτώ αντιτορπιλικών κι ενός ντρέτνοτ (1), αφικνουμένου αύριον. Τα σκάφη ταύτα θα παραμείνουν μέχρι της 8ης Αυγούστου. Ο ναύαρχος της Μοίρας κ. Φρειδερίκος Φολδ και όχι Κέλυ, ως ανεγράφη, αφιχθείς από προχθές με την καταπλεύσασαν ενταύθα ναυαρχίδαν, διεξάγει ανακρίσεις προς εξακρίβωσιν των αιτίων της εκρήξεως» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 29/7/1929).
Το παραπάνω δημοσίευμα εμπεριέχει προφανώς τα επίσημα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα σχετικά με το πολύνεκρο δυστύχημα, ενώ ακολουθούν και οι απαραίτητες ανακρίσεις για τον εντοπισμό της αιτίας του συμβάντος. Πέρα από αυτά οι Αγγλοι, με τη φλεγματικότητα που τους διακρίνει, δεν απαγόρευσαν, λόγω πένθους, την επίσκεψη του κοινού στα πλοία. Κι όχι μόνο τούτο.
Ακριβώς στη διπλανή στήλη από το προηγούμενο άρθρο υπάρχει άλλο με τίτλο: «Οι χθεσινοί αγγλοελληνικοί σκοπευτικοί αγώνες», στο οποίο πληροφορούμαστε τη διεξαγωγή τους στο σκοπευτήριο του Σκοπευτικού Συλλόγου Βόλου, στις 28 του μήνα, μόλις μια μέρα μετά την πάνδημη κηδεία των θυμάτων. Το βρετανικό φλέγμα δεν άφηνε περιθώρια για παράταση του θλιβερού κλίματος και ό,τι είχε προγραμματιστεί να γίνει πραγματοποιούνταν, επαναφέροντας τη στρατιωτική ζωή και δραστηριότητα στους κανονικούς της ρυθμούς και όλα να διέπονται από ψυχραιμία και αξιοπρέπεια όσο οδυνηρά και αν είναι. Να σημειωθεί ότι οι Βολιώτες σκοπευτές επικράτησαν των Αγγλων ναυτών, που ιπποτικά τους έδωσαν τα συγχαρητήριά τους.
Στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας και παραπλεύρως του άρθρου για τους σκοπευτικούς αγώνες παρατίθεται και το «Ευχαριστήριον του Αγγλου Ναυάρχου» προς όλους εκείνους που συμπαραστάθηκαν στο ναυτικό τους στο βαρύ του πένθος: «Οι αξιωματικοί και άνδρες του Βρετανικού Στόλου επιθυμούν να εκφράσουν τας ειλικρινείς ευχαριστίας των εις όλους όσοι προσωπικώς ή διά στεφάνων εξεδήλωσαν την συμπάθειάν των διά το δυστύχημα, το συμβάν επί του πολεμικού DEVONSHIRE. Αι εκδηλώσεις συμπαθειών υπήρξαν τόσον πολυάριθμοι, ώστε καθίσταται αδύνατος η απάντησις εις ένα έκαστον ιδιαιτέρως» (29/7/1929).
***
Τα τελευταία δημοσιεύματα σχετικά με την παρουσία του αγγλικού στόλου και το τραγικό συμβάν μάς ενημερώνουν για τον απόπλου των πλοίων ή αποτελούν τις καταχωρήσεις των ευχαριστιών των Βρετανών προς τις τοπικές αρχές για τη στάση και τη συμπαράσταση που επέδειξαν.
Διαβάζουμε στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ:
«Ο αγγλικός στόλος
Μέχρι των πρωινών ωρών της σήμερον υπολογίζεται ν’ αποπλεύσουν άπαντα τα εν τω λιμένι μας αγγλικά σκάφη, εκτός του πλωτού νοσοκομείου, αντικαθιστάμενα αμέσως δι’ ετέρων 8 αντιτορπιλικών και ενός ντρέτνοτ» (30/7/1929).
Οπως βλέπουμε, τα γυμνάσια του αγγλικού στόλου συνεχίζονταν με άλλα πλοία και εξακολουθούσε να παραμένει στον Βόλο το πλωτό νοσοκομείο Μέιν, όπου βέβαια νοσηλεύονταν οι τραυματίες του Devonshire.
Στη διπλανή στήλη παρατίθεται η συνάντηση των τοπικών αρχών με τον Αγγλο ναύαρχο διοικητή του στόλου, που ευχαρίστησε προσωπικά έναν προς έναν τους παρευρισκόμενους αμέσως μετά το τέλος της εξοδίου ακολουθίας:
«Ευχαριστίαι προς τας αρχάς
Σχετικώς με την κηδείαν των θυμάτων του δυστυχήματος επί του αγγλικού πλοίου προχθές, παρελείψαμεν να σημειώσωμεν, ότι μετά το πέρας της νεκρώσιμου ακολουθίας κατά ρητήν επιθυμίαν του αρχηγού του Στόλου, Ναύαρχου Σερ Φρέδερικ Φηλδ παρουσιάσθησαν εις αυτόν υπό του Αγγλου Προξένου, ο κ. Νομάρχης μετά του α’ γραμματέως του και αι διάφοραι αρχαί της πόλεως, ο κ. εισαγγελεύς, οι κ.κ. Δήμαρχος μετά του συμβουλίου του, οι κ.κ. λιμενάρχης, φρούραρχος, διοικητής χωροφυλακής, το προξενικόν σώμα, ο γερουσιαστής κ. Π. Χατζηκωνσταντίνου, ο κ. Αλ. Π. Αποστολίδης, οι κ.κ. πρόεδροι Ισραηλιτικής Κοινότητας και Σιωνιστών κ.τ.λ. άπαντας τους οποίους ευχαρίστησε θερμώς ο κ. ναύαρχος διά τα συλληπητήριά των και ιδιαιτέρως τον κ. νομάρχην κατελθόντα επί τούτω εκ Λαρίσης» (30/7/1929).
Εκτός από τις προσωπικές και διά ζώσης ευχαριστίες του Αγγλου ναυάρχου προς τους εκπροσώπους των τοπικών αρχών για τη συμπαράστασή τους και τη στάση που επέδειξαν γενικότερα, ακολούθησε και η επίσημη ευχαριστήρια επιστολή του αρχηγού της μοίρας γυμνασίων προς τον λιμενάρχη Βόλου και μέσω αυτού στον υπουργό των Ναυτικών, σύμφωνα με την εθιμοτυπική τάξη και το αυστηρό βρετανικό πρωτόκολλο: «Ευχαριστήριον προς τας ναυτικάς αρχάς Υπό του αρχηγού της αγγλικής μοίρας, ήτις εκήδευσε τα θύματα του γνωστού δυστυχήματος, απεστάλη προς τον ενταύθα λιμενάρχην η κάτωθι επιστολή: Εκφράζω υμίν εκ μέρους όλων των αξιωματικών και ανδρών του αγγλικού στόλου τα ευγνώμονα ευχαριστήρια διά την φιλικήν έκφρασιν των συλληπητηρίων σας μετά το λυπηρόν δυστύχημα του Α.Μ.Σ Ντέβον Σάιρ. Ευαρεστηθήτε να διαβιβάσητε τας απείρους ευχαριστίας εκ μέρους όλων εις τον Υπουργόν των Ναυτικών και τας ναυτικάς αρχάς ας εκπροσωπείτε. Η προσωπική σας μέριμνα κατά την κηδείαν μεγάλως εξετιμήθη. Πάρκερ» (31/7/1929).
Και με αυτή την ευχαριστήρια επιστολή ολοκληρώνονται τον Ιούλιο του 1929 τα δημοσιεύματα σχετικά με το τραγικό δυστύχημα στο καταδρομικό Devonshire.
Σημείωση:
(1) Τα ντρέτνοτ ήταν τύπος θωρηκτού της περιόδου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και θεωρούνταν πρωτοποριακά για την εποχή τους. Πήραν το όνομά τους από το πρώτο πλοίο που ναυπηγήθηκε (Ντρέτνοτ). Υπήρξε και βελτιωμένος τύπος, με ισχυρότερη θωράκιση και οπλισμό, τα «υπερντρέτνοτ».
