Οι πρώτοι δήμαρχοι του Βόλου (1881 – 1908)

οι-πρώτοι-δήμαρχοι-του-βόλου-1881-1908-505197

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών

Oι εκλογικής θεματολογίας γραφές του λαϊκού ζωγράφου Νίκου Χριστόπουλου, έμμετρες και πεζές, που μνημονεύσαμε και στο προηγούμενο άρθρο, μας μεταφέρουν με παραστατικότητα το κλίμα που επικρατούσε εκείνες τις ημέρες, εκατό και πλέον χρόνια πρωτύτερα.

Τότε που οι εκλογές χαρακτηρίζονταν από αφκιασίδωτη ζωντάνια κι ένα αυθόρμητο, συνήθως, πάθος, μιας και εκλαμβάνονταν, πέρα από τον σκοπό τους αυτόν καθεαυτόν και ως εκδηλώσεις διασκέδασης κι εκτόνωσης. Εκτός όμως από τις επίκαιρες βιωματικές του καταθέσεις και τα σχετικά ευτράπελα στιχουργήματα, ο Χριστόπουλος μάς άφησε κι ένα κείμενο, στα χειρόγραφά του, με μικρά πορτρέτα των πρώτων δημάρχων του Βόλου (τότε Δήμου Παγασών) από το 1881 έως περίπου το 1908. Σημειώνει στιγμές και μαρτυρίες από τη θητεία καθενός από εκείνους συνοπτικά, μαζί με κάποια γνώμη ή κριτική. Με τη ματιά ενός ενεργού, στα προεκλογικά δρώμενα, πολίτη, όντας πολιτικοποιημένο άτομο με δηλωμένη κομματική υποστήριξη ή έστω από τη σκοπιά ενός απλού, σκεπτόμενου δημότη με άποψη κι ενδιαφέρον για τα κοινά, παραθέτει την εικόνα των προσώπων εκείνων, που διαχειρίστηκαν με επιτυχία τις τύχες της μικρής, αλλά γρήγορα αναπτυσσόμενης πόλης του Βόλου στις πρώτες δεκαετίες του ελεύθερου βίου της. Μια επιγραμματική αναφορά στο έργο τους, κάποιο χαρακτηριστικό περιστατικό από τη θητεία τους, μαζί με εύστοχες κρίσεις και χαρακτηρισμούς, συνθέτουν το μικρό κείμενο που ακολουθεί πιο κάτω. Η άποψη του απομνημονευματογράφου κατατίθεται αβίαστα και καλοπροαίρετα με την επισήμανση της θετικής συμβολής όλων των παλαιών δημάρχων, που διακρίνονταν για την ανιδιοτέλειά τους και την άνευ ανταλλάγματος διάθεση προσφοράς. Η χρονική απόσταση της καταγραφής από τα ίδια τα γεγονότα και τα πρόσωπα, τουλάχιστον 50 έως 75 χρόνια, συμβάλλει στη διατύπωση μιας αντικειμενικής, ώριμης και κατασταλαγμένης άποψης. Ταυτόχρονα όμως παρουσιάζεται κι ευνοϊκή για κάποια, όπως θα δούμε, μνημονικά λάθη. Με τον απλό κι ανεπιτήδευτο λόγο του ο ολιγογράμματος Χριστόπουλος μνημονεύει τους πέντε πρώτους δημάρχους Παγασών (Βόλου) δίχως χρονολογική σειρά κι έναν βουλευτή, που τον αναφέρει λαθεμένα ως δήμαρχο. Αναφέρονται συγκεκριμένα οι Γεώργιος Καρτάλης, Αλέξανδρος Τοπάλης, Ιωάννης Καρτάλης, Νικόλαος Γεωργιάδης, Ιωάννης Χατζή – Αργύρης και ο βουλευτής και υπουργός Αντώνιος Καρτάλης.

Οπως επισημάναμε και στο προηγούμενο άρθρο μας, ο Χριστόπουλος υπήρξε υποστηρικτής του Τοπαλικού κόμματος, αφού με τον ηγέτη του, τον σημαντικό πολιτικό της εποχής και υπουργό Δικαιοσύνης στα 1899, Κωστή Τοπάλη συνδέονταν με στενή φιλία. Είναι γνωστή η παρέα τους και τα κοινά τους ψαρέματα με τρίτο πρόσωπο στη συντροφιά τον ποιητή Γεώργιο Δροσίνη για περισσότερο από μια δεκαετία (1899 – 1911). Υπήρχαν οικογενειακές φιλικές σχέσεις από τον καιρό που η ορφανή μητέρα του Χριστόπουλου διέμενε ως «ψυχοκόρη» της οικογένειας Τοπάλη στο αρχοντικό τους στη Μακρινίτσα. Αλλά παρά τη δηλωμένη πολιτική του τοποθέτηση ο συντάκτης του παρακάτω κειμένου κρίνει αντικειμενικά, υπερθεματίζοντας και την αξιόλογη προσφορά των «αντιπάλων» Καρτάληδων ως δίκαιος παρατηρητής – κριτής στο πέρασμα του χρόνου, όταν πια έχει αποτιμηθεί το έργο του καθενός. Αλλωστε τα δύο οικογενειακά κόμματα στον Βόλο δεν είχαν σαφείς ιδεολογικές θέσεις και οι πολιτικές τους διαφορές ήταν μάλλον ανύπαρκτες, πέρα από τη διεκδίκηση της εξουσίας.

Η κατάκτηση της τελευταίας, σε τοπικό επίπεδο, είτε στον Δήμο, είτε με βουλευτική εκλογή, συνοδευόταν πάντοτε από διάθεση προσφοράς για τον τόπο. Ας δούμε το κείμενο του Χριστόπουλου, που καλύπτει δύο περίπου σελίδες (13 – 14) στο έκτο τετράδιο των απομνημονευμάτων του, συμπληρώνοντας από τη μεριά μας κάποια πρόσθετα, διευκρινιστικά στοιχεία στο τέλος:

«Τόρα θα γράψο για τους διμάρχους του Βόλου.

Πρότος δίμαρχος του Βόλου ήταν ο Γεώργιος Καρτάλης που γίριζε όλη την ημέρα καβάλα στο γάιδαρο και κίταζε τη χριάζετε ο Βόλος μαζή με τον αχόριστο φίλο του, τον Πανταζόπουλο και όταν πίγενε στη διμαρχία καβάλα στο γάιδαρο, έλεγε αστιεβόμενος: μορέ και το γάιδαρό μου αν θέλο τον βγάζο δίμαρχο.

Ο Αλέξανδρος ο Τοπάλης όταν βγίκε δίμαρχος έκανε πολλά πράματα, έκανε το διμοτικό θέατρο, έκανε το αερόφοτο και πολλά άλα πράματα. Δεν περίμενε από τη διμαρχία αλά ξόδεβε δικά του χρίματα για τους φτοχούς. Λεβεντάνθροπος.

Ο Γιάννης ο Καρτάλης που γιρνούσε όλη την ημέρα μαζή με τον αχόριστο φίλο του τον Γεώργιο Θεταλομάγνη από δρόμο σε δρόμο και κίταζε τη χριάζετε ο Βόλος, όπου έπεσε μες΄ στο δρόμο και πρόλαβε μονάχα και ήπε: Αχ Γιώργο παν τα ιδανικά μου.

Ο Νικόλαος Γεωργιάδης την ημέρα του Εβαγγελισμού έβγαζε λόγο απάνο στο μπαλκόνι της διμαρχίας, έπαθε από την καρδιά του και ήσα – ήσα που πρόλαβε ο Δημοσθένης ο Ρίζος και τον πίραν μέσα στη διμαρχία.

Ο Χατζή – Αργύρης, ο πιο ήσιχος δίμαρχος του Βόλου, την ημέρα που γίνονταν η εκλογή ηπερτερούσε ο Λαναράς, αλά ενοθίκαν τα δίο μεγάλα κόματα μαζή και τον φάγαν. Φόναζε ο Αρσένος: Τον παρά και Λαναρά. Και έλεγε ο καϊμένος ο Λαναράς γιατί ο κόσμος γίρεβε παράδες: Δεν έχο βρε παιδιά, να πάρτε το καπέλο μου και πουλήστε το. Αυτά γίνονταν εκίνα τα χρόνια, γίνονταν η εκλογές με σφερίδιο και έβλεπες και το φίλο και τον εχθρό. Μερική φανατική τον δάγγοναν τον ψίφο και λέγαν μαύρο και δαγγομένο.

Ο Αντόνης ο Καρτάλης, ο πιο ευγενικός δίμαρχος του Βόλου, άμα σου έλεγε πος θα γίνη μια δουλιά θα γινόνταν, δεν ήχε ψέματα, γιατή αυτές η οικογένιες φτόχιναν απ΄ την πολιτική, ήταν η πιο αρχοντικές οικογένιες του Βόλου. Αυτά γίνονταν μέχρη την κατοχή. Από κή και δό αλάξαν τα πράματα, άλα ήνε να γίνουν και άλα γίνοντε. Ο Θεός ας τα ξεδιαλίνη».

***

Ο Γεώργιος Καρτάλης ήταν ο πρώτος δήμαρχος του Βόλου από τις 2/11/1881 έως 30/9/1891. Το έργο του κρίνεται επιτυχημένο σε μια δύσκολη εποχή, όταν η πόλη έκανε τα πρώτα της βήματα μετά την προσάρτηση στο ελληνικό κράτος, ενώ ήταν και επί τουρκοκρατίας δήμαρχος. Μετά την υπερδεκαετή θητεία του στον δημαρχιακό θώκο, διετέλεσε και βουλευτής από το 1892 έως το 1895. Ο Γιάνης Κορδάτος τον κατακρίνει ως «τουρκόφιλο» τόσο το 1878, όσο και το 1897 για τη στάση του απέναντι στους Τούρκους (Ιστορία της Επαρχίας Βόλου και Αγιάς σελ. 908 έως 924 και 979 έως 988). Η πλατιά αποδοχή στο πρόσωπό του όμως φαίνεται πως τον οδηγούσε σε έπαρση, αν κρίνουμε από τη φράση που έλεγε αστειευόμενος.

Δεύτερος δήμαρχος υπήρξε ο Αλέξανδρος Τοπάλης, αδερφός του Κωστή, (1/10/1891 – 30/11/1895) με δημιουργική θητεία. Πράγματι επί δημαρχίας του έγιναν, μεταξύ των άλλων, δυο σπουδαία έργα στην πόλη, το Δημοτικό Θέατρο και το εργοστάσιο Φωταερίου ώστε να φωταγωγηθεί ο Βόλος. Το πρώτο θεμελιώθηκε το 1894 και εγκαινιάστηκε τον Φεβρουάριο του 1897, λίγο πριν την εισβολή των Τούρκων, για να κατεδαφιστεί το 1955, όταν κατέστη ετοιμόρροπο από τους σεισμούς. Το εργοστάσιο φωταερίου, έργο πρωτοποριακό για την εποχή, σε μια επαρχιακή πόλη, εξασφάλισε τον φωτισμό της ώς τα 1911 οπότε έγινε η ηλεκτροδότηση.

Στη συνέχεια ο απομνημονευματογράφος πραγματοποιεί άλμα 12 χρόνων και φθάνει στα 1907, στον δήμαρχο Ιωάννη Καρτάλη, ετεροθαλή αδερφό του Γεωργίου, που διετέλεσε δήμαρχος από τις 1/10/1907 ώς τον αιφνίδιο θάνατό του στις 20/6/1908. Μνημονεύεται στο παραπάνω κείμενο το περιστατικό του θανάτου του, όπως και το ενδιαφέρον του για τα προβλήματα της πόλης. Προτού αναλάβει δήμαρχος χρημάτισε βουλευτής τέσσερις φορές από τα 1891 έως το 1906. Νωρίτερα συμμετείχε στο επαναστατικό κίνημα του 1878 με δικό του ένοπλο σώμα. Πολέμησε επίσης και το 1897 στις μάχες του Βελεστίνου. Ο φίλος του Γεώργιος Θεταλομάγνης – Σακκελλαρίδης ήταν δημοσιογράφος – λόγιος από τον Αγ. Λαυρέντιο.

Ο γιατρός από την Πορταριά Νικόλαος Γεωργιάδης θεωρείται ως ο πλέον επιτυχημένος δήμαρχος εκείνων των χρόνων. Εκλέχτηκε δύο φορές το 1899 και το 1903 ως κοινός υποψήφιος των δύο μεγάλων κομμάτων, προκειμένου να αντιμετωπιστεί με επιτυχία η επικίνδυνη άνοδος του Λαναρά, που ξεσήκωνε τα πλατιά λαϊκά στρώματα.

Το καρδιακό επεισόδιο που αναφέρει ο Χριστόπουλος μάλλον προήλθε σε στιγμή προεκλογικής έντασης. Ο Ν. Γεωργιάδης διετέλεσε βουλευτής τα 1881 – 1885, 1810 – 1892 και 1910 – 1911. Ο Δημοσθένης Ρίζος, δημοσιογράφος από τον Αγιο Λαυρέντιο, υπήρξε ιδρυτής της εφ. «Η Θεσσαλία» και διετέλεσε διευθυντής της ώς το 1914. Κατά τη δημαρχία του Γεωργιάδη ήταν γενικός γραμματέας του Δήμου Παγασών (Βόλου).

Ως τον πιο ήσυχο δήμαρχο χαρακτηρίζει τον Ιω. Χατζηαργύρη ο Χριστόπουλος. Λίγα στοιχεία είναι γνωστά για αυτόν. Γιατρός από την Πορταριά, είχε την ατυχία η δημαρχία του να συμπέσει με την τουρκική κατοχή των 1897 – 1898, που χειρίστηκε την κατάσταση με σύνεση και ψυχραιμία. Βέβαια ο οξύς στις απόψεις του Κορδάτος τον χαρακτηρίζει «τουρκόφιλο ώς το κόκκαλο», προφανώς λόγω της συγκαταβατικής στάσης που επέδειξε προκειμένου οι Τούρκοι να μην προκαλέσουν αγριότητες. Στο κείμενό του ο Χριστόπουλος κάνει ένα λάθος, γιατί η συνεργασία των δύο μεγάλων κομμάτων έγινε το 1899 με κοινό υποψήφιο τον Ν. Γεωργιάδη. Το 1895, που εξελέγη ο Χατζηαργύρης, χρονολογείται η πρώτη εμφάνιση του Γ. Λαναρά, που ξάφνιασε πράγματι με το ανέλπιστα υψηλό ποσοστό του το υπάρχον πολιτικό κατεστημένο. Δίνονται όμως στη συνέχεια της γραφής ενδιαφέροντα στοιχεία για τον τρόπο της ψηφοφορίας με σφαιρίδια μαύρα και λευκά. Ο Αρσένος, που επίσης αναφέρεται, ήταν γνωστός τύπος του Βόλου, που συμμετείχε σκαρώνοντας ευτράπελα στιχουργήματα (με το αζημίωτο) και πρωταγωνιστούσε στις προεκλογικές «διαδηλώσεις». Η έκφραση «τον παρά και Λαναρά» παραπέμπει φανερά σε εξαγορά ψήφων.

Ως δήμαρχος μνημονεύεται λαθεμένα ο βουλευτής και υπουργός Αντώνιος Καρτάλης, γιος του Γεωργίου Καρτάλη. Δήμαρχος διετέλεσε ο αδερφός του Κωνσταντίνος (1929 – 1933), ο οποίος επίσης απεβίωσε κατά τη διάρκεια της θητείας του. Ο Αντώνιος Καρτάλης αναφέρεται ως ευγενική φυσιογνωμία και εξελέγη βουλευτής έξι φορές από το 1899 έως το 1922, ενώ για ένα διάστημα διετέλεσε υπουργός Περιθάλψεως και Εσωτερικών στην κυβέρνηση Δημ. Γούναρη το 1921 – ΄22. Φανατικός βασιλόφρονας στην πρώτη περίοδο του Εθνικού Διχασμού διατέλεσε ιδρυτής και πρόεδρος της «Ελληνικής Ενώσεως» στην Ελβετία, όπου διέμενε και όταν επέστρεψε στην Ελλάδα μετά και την επαναφορά του βασιλιά Κωνσταντίνου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό για την προσφορά του.

Επιλογικά ο Χριστόπουλος υπερθεματίζει την ανιδιοτελή προσφορά εκείνων των παλιών δημάρχων, που νοιάζονταν πραγματικά για το καλό της πόλης, σε αντίθεση με πολλούς μεταγενέστερους πολιτικούς, που επιλέγουν άλλες προτεραιότητες.

Οπως και να ΄χει το ζήτημα οι πρώτοι δήμαρχοι του Βόλου πορεύτηκαν με αξιοπρέπεια κι εξασφάλισαν την καλή μαρτυρία και την υστεροφημία τους. Ζητούμενο είναι να πράττουν το ίδιο και οι τωρινοί τοπικοί άρχοντες, δήμαρχοι και περιφερειάρχες, με γνώμονα πάντοτε το καλό του τόπου.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου