Δημοτικές εκλογές στον Βόλο πριν από 111 χρόνια

δημοτικές-εκλογές-στον-βόλο-πριν-από-111-514959

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών

Oι εκλογές των τελευταίων χρόνων παρουσιάζουν μια σχεδόν ολοκληρωτική διαφοροποίηση από τις αντίστοιχες προηγούμενες, σε ό,τι αφορά στην έντονη προεκλογική αντιπαράθεση, αλλά και τα επινίκια, καθώς οι καταστάσεις παρουσιάζονται πιο ήρεμες και λιγότερο δυναμικές, παρά τις όποιες εξαιρέσεις.

Κι όσο πιο πίσω γυρίζουμε στον χρόνο παρατηρούμε έναν ξεχωριστό γιορταστικό χαρακτήρα, που έπαιρναν αυτές οι καταστάσεις, έστω κι αν κάποιες φορές σημειώνονταν κι ανεπιθύμητες ακρότητες. Υπάρχει πλέον ένα διαφορετικό προεκλογικό και …εκλογικό κλίμα, που σηματοδοτεί μία διαφορετική αντιμετώπιση των γεγονότων, απότοκη των αλλαγών που παρουσιάζει γενικά η πολιτική κατάσταση.

***

Με αφορμή λοιπόν τις ερχόμενες σε δύο εβδομάδες αυτοδιοικητικές εκλογές, ας κάνουμε μια επίκαιρη αναδρομή σε αντίστοιχα γεγονότα στην πόλη του Βόλου 111 χρόνια πρωτύτερα, παραθέτοντας κι ένα χιουμοριστικό εκλογικό στιχούργημα του ζωγράφου Νίκου Χριστόπουλου για τις δημαιρεσίες στις 17/8/1908. Τα τελευταία χρόνια οι εκλογές, όπως είπαμε, δεν διαθέτουν τη ζωντάνια άλλων καιρών, με τις θορυβώδεις εκδηλώσεις, τις έντονες προεκλογικές αντιπαραθέσεις, αλλά και τους ενθουσιώδεις πανηγυρισμούς για τα επινίκια. Το πάθος και η διάθεση έχουν αμβλυνθεί, οι λόγοι εύκολα επισημαίνονται, αλλά ρίχνοντας μια ματιά στο παρελθόν θυμόμαστε τη δυναμική που αποκτούσαν αυτές οι μέρες. Κι όσο πισωγυρίζουμε στον χρόνο το φαινόμενο παρατηρείται διαχρονικό, μάλιστα δε σε εποχές οξυμένων πολιτικών παθών σημειώνονταν έκτροπα και γενικά συμπεριφορές, που καθόλου δεν συνάδουν με το δημοκρατικό πνεύμα.

***

Στο Βόλο, από την απελευθέρωσή του στις 2/11/1881, υπήρχε πάντοτε ένα έντονο προεκλογικό κλίμα με ενθουσιώδεις αντιπαραθέσεις των υποψηφίων και των υποστηρικτών τους, που συχνά έφθαναν και σε ακρότητες. Η παλλαϊκή συμμετοχή σε κείνα τα δρώμενα, είτε επρόκειτο για συνειδητά πολιτικοποιημένα άτομα, είτε για συρόμενο πλήθος, αποδίδει τη σημασία που δινόταν και τότε στις εκλογές από πολιτικούς και ψηφοφόρους, με τις γνωστές αναμεταξύ τους σχέσεις σε όλες τις μορφές. Υπήρχαν τότε δύο οικογενειακά, θα λέγαμε, κόμματα, το Καρταλικό και το Τοπαλικό, που διεκδικούσαν, σε τοπικό επίπεδο, την εξουσία, από την απελευθέρωση ώς και τον Μεσοπόλεμο. Δίχως σαφείς ιδεολογικές θέσεις, συνέπλεαν κατά το δοκούν με τα μεγάλα κόμματα της κεντρικής εξουσίας, για αυτό και παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στις συνεργασίες τους, αν και γενικά χαρακτηρίζονταν από ένα μάλλον συντηρητικό προφίλ.

Σε ό,τι αφορά στις δημοτικές εκλογές στον Δήμο Βόλου, ο δημαρχιακός θώκος σε αυτά τα χρόνια καταλαμβάνεται από πρόσωπα ή υποστηριζόμενους των δύο παραπάνω πολιτικών τζακιών. Δύο τετραετίες στην αρχή διετέλεσε δήμαρχος ο Γεώργιος Καρτάλης (1881 – 1891) κι ακολουθούν ο Αλέξανδρος Τοπάλης (1892 – 1895) και ο Ιωάννης Χατζή – Αργύρης (1895 – 1899).

Τότε στα 1895 παρουσιάζεται για πρώτη φορά ως υποψήφιος δήμαρχος ο δικηγόρος Γεώργιος Λαναράς, υποστηρικτής των λαϊκών στρωμάτων, με δυναμική που προβλημάτισε τον οικογενειακό δικομματισμό της εποχής, ενώ ίσαμε τότε οι υποψηφιότητες τρίτων είχαν μάλλον συμβολικό χαρακτήρα.

Αρχικά, ούτε στον Λαναρά έδωσαν σημασία, αλλά το ποσοστό του θορύβησε το κατεστημένο. Οι προοπτικές επιτυχίας του ενδυναμώθηκαν στις επόμενες δημαιρεσίες του 1899, οπότε τα δύο μεγάλα κόμματα κατέβασαν κοινό υποψήφιο, τον γιατρό Νικόλαο Γεωργιάδη και έτσι νίκησαν, κάτι που επαναλήφθηκε και στις εκλογές του 1903. Ο Γεωργιάδης υπήρξε κατά κοινή ομολογία ο δημιουργικότερος κι αξιολογότερος δήμαρχος των πρώτων δεκαετιών του ελεύθερου Βόλου, ανάμεσα σε επίσης άξιους δημοτικούς άρχοντες.

***

Την 1/10/1907 εκλέγεται δήμαρχος ο Ιωάννης Καρτάλης, αδελφός του Γεωργίου, σημαντική προσωπικότητα με παρουσία στα κοινά ως βουλευτής, αλλά και συμμετοχή σε παλιότερα επαναστατικά κινήματα. Δυστυχώς απεβίωσε τον Ιούνιο του 1908, προτού καλά – καλά συμπληρώσει χρόνο στην ηγεσία του Δήμου, οπότε, σύμφωνα με τα ισχύοντα τότε, έπρεπε να διεξαχθούν εκλογές. Παρατηρώντας τα γεγονότα εκείνης της περιόδου μέσα από τα δημοσιεύματα του Τύπου, τοπικού και αθηναϊκού, όπως αυτά παρατίθενται στο βιβλίο του Γεωργίου Κοντομήτρου

«Η πόλι της γκαρντένιας» (σελ. 144 – 201), με την κατά ημέρα πληροφόρηση των προεκλογικών δρώμενων, τα δύο κόμματα μάλλον βρίσκονται απροετοίμαστα, με την αιφνίδια τροπή των πραγμάτων. Ο Κωστής Τοπάλης, βουλευτής Βόλου και πρώην υπουργός, ευφυώς προτείνει και στηρίζει την υποψηφιότητα του βιομήχανου Κων/νου Γκλαβάνη, πρόσωπου αποδεκτού σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας του Βόλου, ενώ αρχικά και ο Λαναράς τάσσεται στο πλευρό του.

Αντίθετα το Καρταλικό κόμμα, σοκαρισμένο, αδυνατεί να κατεβάσει υποψήφιο, κάτι που το ανήγγειλε κι επίσημα. Υπήρξαν βέβαια διαβουλεύσεις και προτάσεις, που δεν τελεσφόρησαν, αφού ο Αριστείδης Καρτάλης, αδελφός του αποθανόντα Ιωάννη, αδυνατούσε για λόγους υγείας να ηγηθεί, η πρόταση δε προς τον Γ. Χρυσοβελώνη τελικά δεν ευοδώθηκε. Αλλωστε ο Γκλαβάνης ως προσωπικότητα ήταν αποδεκτός και από τους Καρταλικούς, που σιωπηλά συναινούσαν στην υποψηφιότητά του.

Ετσι η νίκη του, κάτω από τις υπάρχουσες συνθήκες, φαινόταν βέβαιη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και αντιπαράθεση των εφημερίδων του Βόλου τις μέρες εκείνες. Και καθώς η προεκλογική περίοδος οδεύει προς την τελική ευθεία, ο Λαναράς αλλάζει ρότα και κατέρχεται αυτόνομα με την υποστήριξη του Καρταλικού κόμματος, ανατρέποντας τις ισορροπίες (28/7). Το κλίμα αρχίζει να οξύνεται, ειδικά την τελευταία εβδομάδα, κάτι συνηθισμένο άλλωστε, με την εκατέρωθεν πόλωση. Οι δύο παρατάξεις δεν συνεννοούνται και συμπίπτουν οι συγκεντρώσεις τους στην παραλία του Βόλου, με αποτέλεσμα σοβαρές συμπλοκές (12/8). Υπήρξαν πολλοί τραυματισμοί, πιθανόν κι ένας πνιγμός κάποιου που έπεσε στη θάλασσα και προκλήθηκαν αρκετές ζημιές στα τραπεζοκαθίσματα των παραλιακών κέντρων. Χρειάστηκε επέμβαση Αστυνομίας κι ευζώνων για να αποκατασταθεί η τάξη.

Ετούτο οδήγησε τους επικεφαλής υποψήφιους να συνεννοηθούν για τις επόμενες «διαδηλώσεις», ώστε να μην προκληθούν ανάλογα φαινόμενα. Οι σφυγμομετρήσεις της εποχής έδιναν μικρό προβάδισμα στον Γκλαβάνη.

Οι εκλογές διεξήχθησαν χωρίς προβλήματα με τον Κ. Γκλαβάνη να υπερτερεί καθαρά του Λαναρά με 2.670 ψήφους έναντι 2.077, γιατί πολλοί Καρταλικοί στήριζαν τον πρώτο, θεωρώντας ξένο σώμα, για την παράταξή τους, τον δεύτερο. Ο Γκλαβάνης διετέλεσε δήμαρχος ώς τα 1925 σε μια ταραγμένη περίοδο, που διασαλεύτηκε η ομαλή διεξαγωγή των δημαιρεσιών, ενώ κατά διαστήματα παύτηκε και αναπληρωνόταν από συμβούλους του.

Αξιόλογα ποσοστά συγκέντρωσαν και οι υπόλοιποι υποψήφιοι, Χαρισιάδης, Αξελός και Δούρας, αρκετά πίσω βέβαια από τους δύο κύριους υποψήφιους, μιας και ο τοπικός δικομματισμός επικρατούσε τότε. Για τον Λαναρά ετούτη υπήρξε η τελευταία φορά που διεκδίκησε ανεπιτυχώς τον Δήμο Βόλου. Εξελέγη όμως δύο φορές βουλευτής Βόλου στις 20/2/1905 και 26/3/1906. Αν και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στα φτωχότερα στρώματα κι απείλησε την κυριαρχία των παραδοσιακών πολιτικών τζακιών, δεν διέθετε σπουδαία προσόντα πολιτικού άνδρα. Δεινός ρήτορας, δημαγωγούσε, δίνοντας ανερμάτιστες υποσχέσεις με όμορφα λόγια, που ξεσήκωναν τα πλήθη. Αλλωστε και ο αριστερός Γιάννης Κορδάτος την ίδια άποψη διατυπώνει (Ιστορία της Επαρχίας Βόλου και Αγιάς σελ. 991 -993).

***

Ο ζωγράφος Νίκος Χριστόπουλος στα απομνημονεύματά του μνημονεύει δύο τρία περιστατικά προεκλογικής θεματολογίας. Ενθερμος υποστηρικτής του Κ. Τοπάλη, αφού συνδέονταν με μακρόχρονη οικογενειακή φιλία, περιγράφει με τον απλό του λόγο το κλίμα που επικρατούσε στις συγκεντρώσεις, αλλά και στα πολιτικά γραφεία.

Τα κείμενα ετούτα τα παρουσιάσαμε πιο παλιά την Κυριακή των εκλογών το 2007, γιατί αφορούν σε βουλευτικές εκλογές. Εκτός όμως από αυτά, έγραψε κι ένα στιχούργημα, διέθετε, όπως έχουμε αναφέρει, ικανότητα στιχοπλόκου, για τις εκλογές της 17/8/08, στο οποίο λοιδορεί κι ευτελίζει τον ηττημένο Λαναρά. Προφανώς ανάλογα στιχάκια είχε συνθέσει και παλιότερα, κάτι που συνηθιζόταν κατά κόρο τότε ανάμεσα στους υποψήφιους από διάφορους αυτόκλητους ή …έμμισθους στιχοπλόκους.

Μάλιστα σε κάποιο σημείο των αφηγήσεων που αναφέραμε πιο πάνω, ο Χριστόπουλος σημειώνει πως είχε γράψει ποίημα για τον Λαναρά, μνημονεύοντας κι ένα δίστιχο, που εμπεριέχεται και στο παρακάτω στιχούργημα. Το στιχούργημα αποτελείται από 11 ομοιοκατάληκτα δεκαπεντασύλλαβα δίστιχα, στοχεύοντας περιπαιχτικά στο πρόσωπο του χαμένου των εκλογών και των υποστηρικτών του, σαν μια έμμετρη εκδοχή του συνηθισμένου, εκείνη την εποχή, μετεκλογικού …vaevictis.

Το παραθέτουμε τηρώντας την αν-ορθογραφία του στιχοπλόκου – ζωγράφου:

Δεν έχο πένα κε χαρτί κε χέρια για να γράψο τι σιμερνί τιν εκλογι για να σας περιγράψο. Δεκαεπτά εχ΄ ο Αύγουστος κε Κιργιακί ιμέρα που έκανε το Λαναρά να φιγ΄ από δό πέρα. Αχού καϊμένε Λαναρά κε ίτανε γραφτό σου ι σιμερνί ι εκλογί ναϊν ο θάνατος σου. Σίκο καϊμένε Λαναρά κε σίμανε ι όρα κε τίμασε τα ναύλα σου να φίγις από τόρα. Πάρε μαζί κε τον Παλιά, τον εργολάβο Γγούνι γιατ΄ ο Γκλαβάνις του ΄κανε του νούτου σαν κουδούνι.

Αυτί ι πράσινι ελιά σας έκαν΄άνο-κάτο σας μαύρισε σας έζβισε από τις γις τον πάτο. Κι απ΄τι μαυρίλα τι μπολί έζβισαν τα φανάρια εχάθικε κι ο Λαναράς με τα χρισά λανάργια. Ο Λαναράς (δυσανάγνωστο) με όλα τα λανάρια κι ας τον εβαλ΄ ο Δίμαρχος ν΄ανάβι τα φανάργια.

Εβγε Γκλαβάνι δίμαρχε κι αρχιγέ Τοπάλι που ζβίσατε του Λαναρά τη δόξα κε τα κάλι. Τοπάλις είταν αρχιγός κε δίμαρχος Γκλαβάνις που στίλανε το Λαναρά να γίνι μπεχλιβάνις. Ζίτο λιπόν, αναφονό, ο τιμιμένος Βόλος που σίσομος εζίτοσε κε ο λαός του όλος. Αυτά τα ολίγα εκλογικά, πριν από 111 χρόνια, που φανερώνουν το δυναμικό κλίμα εκείνων των ημερών.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου