Τα χρόνια του παροπλισμού του θ/κ Αβέρωφ (1948 – Σήμερα)

τα-χρόνια-του-παροπλισμού-του-θ-κ-αβέρω-524961

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών

Στα μέσα της δεκαετίας του ‘50, όπως είδαμε στο πρώτο μέρος του σημειώματός μας, το θ/κ Γ. Αβέρωφ διαφεύγει οριστικά τον κίνδυνο για διάλυση και με προοπτική μάλιστα συντήρησης και αναπαλαίωσής του, ώστε να μεταφερθεί σε κάποιο κεντρικό σημείο του Πειραιά και να λειτουργήσει ως πλωτό μουσείο.

Το 1957 μεθορμίζεται στον Πόρο, μπροστά στη Σχολή Ναυτοπαίδων, χωρίς να πραγματοποιηθεί καμία σοβαρή παρέμβαση για την αναβάθμιση του παλιού πολεμικού. Σημειώνει χαρακτηριστικά ο Γ. Κρέμος:

«… Από εκεί (σ.σ. Σαλαμίνα) ρυμουλκήθηκε στον Πόρο, όπου πρυμνοδέτησε μπροστά από το Προγυμναστήριο και τη Σχολή Ναυτοπαίδων. Μια στοιχειώδης, εξωτερική μόνο συντήρηση κράτησε το θωρηκτό σε εμφανίσιμη τουλάχιστον κατάσταση για άλλα είκοσι χρόνια» (1).

Πραγματικά η περιποίηση του πλοίου περιοριζόταν σε ένα εξωτερικό βάψιμο – φρεσκάρισμα, για να καλύπτονται τα όποια σημάδια εγκατάλειψης εμφανίζονταν, μιας και αποτελούσε πόλο έλξης τουριστών και επισκεπτών του νησιού, χάρη στη στιβαρή θωριά και την ένδοξη ιστορία του.

Με την πάροδο του χρόνου εκλαμβάνεται πλέον ως αναπόσπαστο μέρος του τόπου, όπως απεικονίζεται σε σχετικές καρτ ποστάλ της εποχής, τουριστικούς οδηγούς, αλλά και σε πλάνα ταινιών, όπως στο έργο «Καπετάν φάντης μπαστούνι» με τον Λ. Κωνσταντάρα. Το πλοίο αποτελεί με τον καιρό σημείο αναφοράς του Πόρου. Γράφει σχετικά ο Νίκος Α. Σταθάκης:

«Εκεί μπροστά στο Προγυμναστήριο του Ναυτικού, μένει για πολλά χρόνια και για τους νεότερους έχει δεθεί με το τοπίο…» (2). Ομως σε όλα αυτά τα χρόνια της παραμονής του Αβέρωφ εκεί δεν πραγματοποιείται καμιά από τις προηγούμενες εξαγγελίες για την εκτέλεση εργασιών γενικής συντήρησης και αποκατάστασής του, πέρα από τις επιφανειακές παρεμβάσεις με βάψιμο.

Αντίθετα μάλιστα ασυνείδητοι επισκέπτες και άλλοι άρπαγες αφαιρούν ό,τι είναι δυνατόν να αποσπαστεί, με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται μια δυσάρεστη εικόνα λεηλασίας της ιστορίας του πλοίου (3). Η κατάσταση παραμένει η ίδια και στα 26 συνολικά χρόνια που βρισκόταν στον Πόρο.

***

Η απόφαση του 1955 για την αναπαλαίωση του πλοίου ως ιστορικού μνημείου παρέμεινε ανεφάρμοστη για 18 χρόνια, πιθανότατα για οικονομικούς λόγους, όταν το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου έδειξε στις αρχές του 1973 μια έμπρακτη διάθεση για συντονισμένες ουσιαστικές παρεμβάσεις προκειμένου ν’ αναδειχθεί το θρυλικό σκαρί. Οι λόγοι βέβαια ήταν προφανείς και αφορούσαν στο πρεστίζ του καθεστώτος.

Από το ταμείο του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού διατέθηκε ένα σημαντικό ποσό, ενώ πραγματοποιήθηκαν αυτοψίες από πολυμελή ομάδα ειδικών για την εκπόνηση μελετών και την υλοποίησή τους (4).

Ομως οι εξελίξεις πρόλαβαν τη χούντα. Το κίνημα του Ναυτικού τον Μάιο και τα γεγονότα του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου ματαίωσαν κάθε προοπτική εκτέλεσης εργασιών μιας και υπήρχαν πλέον… άλλες προτεραιότητες, που αφορούσαν στην επιβίωση του καθεστώτος.

Ετσι και πάλι το Αβέρωφ αφέθηκε στην εγκατάλειψη για μια ακόμη δεκαετία, με τις παρεμβάσεις να περιορίζονται σε επιφανειακές χρωματικές επικαλύψεις και μόνο, ενώ δεν έλειψαν και οι παλιότερες απόψεις για διάλυση, αφού δεν υπήρχε προοπτική γενικής αποκατάστασης.

Επρεπε το δοξασμένο σκαρί να περάσει ακόμη μια περίοδο αβεβαιότητας, δεμένο στο Προγυμναστήριο του Πόρου ίσαμε να παρθεί επιτέλους η πολυπόθητη απόφαση για τη μετατροπή του σε πλωτό μουσείο και να τελειώσουν οι πολύχρονες περιπέτειες της εγκατάλειψης με τη συνεχή φθορά.

***

Το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού το 1983 με αρχηγό τότε τον αντιναύαρχο Νίκο Παππά, γνωστό από τη συμμετοχή του στο κίνημα του Ναυτικού του 1973 και τη διαφυγή του με το αντιτορπιλικό Βέλος ως κυβερνήτης του, πήρε την καίρια απόφαση για τη γενική αποκατάσταση – αναπαλαίωση του πλοίου, ξεκινώντας μάλιστα άμεσα τις απαιτούμενες εργασίες, που στο σύνολό τους προβλέπονταν εξαιρετικά σοβαρές και χρονοβόρες.

Αρχικά το Αβέρωφ ρυμουλκήθηκε από τον Πόρο στον ναύσταθμο Σαλαμίνας και προσδέθηκε σε κάποια προβλήτα του.

Ηταν, αν θυμάμαι καλά, καλοκαίρι του 1983 όταν πρωτοαντίκρισα το ένδοξο πολεμικό διά ζώσης, με την επιβλητική του παρουσία παρά τα εμφανή σημάδια της ανεπαρκούς συντήρησης. Υπηρετούσα τότε τη θητεία μου στο Πολεμικό Ναυτικό, ας μου επιτραπεί η βιωματική κατάθεση, όταν σε κάποιο από τα καθημερινά μας δρομολόγια με τα ΒΒ μεταφοράς τορπιλών από την Αμφιάλη στον ναύσταθμο περάσαμε ακριβώς δίπλα του θαυμάζοντας από κοντά το πλοίο – σύμβολο της νίκης και της ελληνικής ναυτοσύνης, που ώς τότε γνώριζα μόνο από φωτογραφίες του.

Σε σύντομο χρονικό διάστημα το Αβέρωφ δεξαμενίστηκε στα ναυπηγεία Σκαραμαγκά για να ελεγχθούν πρωτίστως τα ύφαλά του, αφού το σκαρί παρέμενε στη θάλασσα για κάποιες δεκαετίες, κάτι που μπορεί να είχε προκαλέσει σοβαρές φθορές, αλλά όμως αποδείχτηκαν ιδιαίτερα ανθεκτικά.

Θυμάμαι πάλι, όταν επιστρέφοντας τα πρωινά από «εξόδου» στην Αμφιάλη, μέσω της Λεωφόρου Σχιστού αντικρίζαμε στη δεξαμενή το Αβέρωφ αποκαλύπτοντας ολόκληρο το στιβαρό σκαρί του με βαθιά του ύφαλα.

Το ελληνικό κράτος είχε αποφασίσει οριστικά να δώσει στο δοξασμένο πολεμικό τη θέση που του άξιζε. Αναφέρει σχετικά ο Γ. Κρέμος:

«Σε όλο αυτό το διάστημα άρχιζαν κατά καιρούς διάφορες διαπραγματεύσεις για τη διάλυση του πλοίου και την πώληση των σιδερικών του, οι οποίες όμως ποτέ δεν τελεσφορούσαν. Ο «Μπάρμπα Γιώργης» πεισματικά επέμενε να ζήσει ακόμη.

Ωσπου το 1983 το Ναυτικό πήρε τη γενναία απόφαση να επισκευάσει το Αβέρωφ και να το κρατήσει ως εθνικό κειμήλιο, παρ’ όλα τα φανταστικά έξοδα που απαιτούσε αυτή η απόφαση, δεδομένου ότι επί 32 χρόνια το πλοίο είχε εγκαταλειφθεί τελείως, οι εσωτερικοί του δε χώροι ευρίσκοντο σε απογοητευτική κατάσταση.

Ο έρανος που προκήρυξε το Ναυτικό για να στηρίξει τον προϋπολογισμό του έφερε αναπάντεχα αποτελέσματα.

Οι πρώτες εργασίες αποκαταστάσεως έγιναν από τα συνεργεία του ναυστάθμου και στη Ναυτική Εβδομάδα τον Ιούλιο του 1984 το Αβέρωφ ρυμουλκήθηκε στο λιμάνι της Ζέας για να εκτεθεί στο κοινό για πρώτη φορά» (5).

Ανάλογη είναι και η τοποθέτηση του Νίκου Α. Σταθάκη:

«… Ο ανελέητος κατήφορος της φθοράς είχε σημάνει για το γερασμένο πολεμικό… Ομως την τελευταία στιγμή η συνείδηση του έθνους με φορέα το Π.Ν. αντέδρασε. Ο κοιμισμένος γκρίζος κολοσσός σηκώθηκε από τη νάρκη και σαν τον μυθικό φοίνικα πετάχτηκε από τη στάχτη! Ενα μεγαλόπνοο έργο συντήρησης κι αναπαλαίωσης μπήκε μπροστά…» (6)

***

Το Αβέρωφ μετά την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης των εργασιών πλαγιοδέτησε στον εξωτερικό λιμενοβραχίονα της μαρίνας Ζέας και ήταν εξωτερικά επισκέψιμο το καλοκαίρι του 1984, συμμετέχοντας στις εκδηλώσεις της Ναυτικής Εβδομάδας, προσελκύοντας ιδιαίτερα υψηλούς αριθμούς επισκεπτών.

Στους τελευταίους μήνες της θητείας μου, τέλη καλοκαιριού του 1984, επισκέφτηκα το πλοίο παρέα με τον φίλο, φοιτητή τότε, Σωκράτη Σαβελίδη σημερινό προϊστάμενο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Μαγνησίας, ο οποίος μάλιστα τράβηξε από την πλατεία Αλεξάνδρας μια ωραία νυχτερινή φωτογραφία με το πλοίο φωτισμένο, αυτή που δημοσιεύουμε εδώ.

Ετούτο ήταν το πρώτο βήμα για την πλήρη αποκατάσταση του ένδοξου πολεμικού, καθώς ακολούθησαν και άλλες ευρείας έκτασης παρεμβάσεις το 1985, ίσαμε να προσδεθεί, προσβάσιμο στο κοινό, στο σημερινό του αγκυροβόλιο, ενώ οι εργασίες στο εσωτερικό συνεχίστηκαν για κάμποσα χρόνια.

***

Σήμερα το Αβέρωφ αποτελεί ένα ολοκληρωμένο πλωτό μουσείο στο μόνιμο αγκυροβόλιο στη θέση Τροκαντερό της μαρίνας Φλοίσβου στο Παλαιό Φάληρο, αν και έχει χαρακτηριστεί με απόφαση του ΓΕΝ ως «πλοίο εν ενεργεία», δηλαδή μάχιμη μονάδα του στόλου.

Στο σημείο εκείνο έχει διαμορφωθεί ένας χώρος πλωτών μουσειακών εκθεμάτων, το Πάρκο Ναυτικής Παράδοσης, όπου στο χερσαίο τμήμα του υπάρχει και ο χάλκινος ανδριάντας του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, στον οποίο ελλιμενίζονται, παρέα με το Αβέρωφ, κι άλλα ξεχωριστά σκαριά, που το καθένα έχει τη δική του ιστορία.

Το αντιτορπιλικό Βέλος ως σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα, η αρχαία αθηναϊκή τριήρης Ολυμπιάς, το ιστιοφόρο Ευγένιος Ευγενίδης, το πλοίο πόντισης καλωδίων Θαλής ο Μιλήσιος και το παραδοσιακό πέραμα Ευαγγελίστρια.

Το θ/κ Γ. Αβέρωφ αποτελεί πόλο ιδιαίτερης επισκεψιμότητας από σχολεία, φορείς, οργανωμένες εκδρομές ή μεμονωμένους επισκέπτες, αν και κάποιες φορές δεν έλειψαν ορισμένες αμφιλεγόμενες δεξιώσεις, που δεν ταίριαζαν με τον χαρακτήρα του χώρου. Το θρυλικό πλοίο θα συνεχίσει να μας υπενθυμίζει με τον πλέον πειστικό τρόπο κορυφαίες στιγμές της ναυτικής μας ιστορίας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1) Γ. Κρέμος – Ρ. Α. Μπέικερ: «Αβέρωφ – το πλοίο που άλλαξε την πορεία της ιστορίας» εκδ. Ακρίτας, 1990, σελ. 72.

2) Νίκος Α. Σταθάκης: «Γ. Αβέρωφ – χρονικό του θωρηκτού της νίκης» Εκδοση Πολεμικού Ναυτικού, 1987, σελ. 377.

3) Βλ. John C. Carr: «Θωρηκτό Αβέρωφ – Κεραυνός στο Αιγαίο» εκδ. Ψυχογιός, 2015, σελ. 174.

4) Βλ. John C. Carr οπ.π. σελ. 175.

5) Γ. Κρέμος – Ρ. Α. Μπέικερ οπ.π. σελ. 72- 73. 6) Νίκος Α. Σταθάκης, οπ.π. σελ. 395.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου