Ο κατάπλους του Αβέρωφ που δεν έγινε και άλλα γεγονότα

ο-κατάπλους-του-αβέρωφ-που-δεν-έγινε-κα-540095

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών

Aρκετά ενδιαφέροντα δημοσιεύματα, ποικίλης θεματολογίας, σχετικά με τις δραστηριότητες του ελληνικού στόλου κατά την περίοδο 1911 – ΄12, επισημάνθηκαν στην εφ. Πρωία. Η σχετική ειδησεογραφία περιλαμβάνει ένα ποικίλο σύνολο δημοσιευμάτων για τα πλοία του στόλου και άλλα γεγονότα.

Το θωρηκτό Αβέρωφ, που δεν κατάπλευσε τον Μάρτιο του 1911, περιστατικά με άλλα πλοία, όπως και διάφορες ειδήσεις, συνθέτουν μια συχνή και ενδιαφέρουσα πληροφόρηση από τη δράση του Ναυτικού, καταγράφοντας άγνωστες θετικές ή άτυχες στιγμές.

***

Από τις αρχές του 1911 η εφ. Πρωία παραθέτει συχνά ειδήσεις για τις τελευταίες δοκιμές του νεότευκτου θωρηκτού Αβέρωφ, το οποίο σύντομα επρόκειτο να παραληφθεί και να ενταχθεί επίσημα στον στόλο, κάτι που έγινε τελικά τον Μάιο του ίδιου χρόνου. Οι ενημερωτικές ανταποκρίσεις αναφέρονται στις ταχύτητες που ανέπτυσσε το σύγχρονο πλοίο, στον εξοπλισμό του και γενικότερα στις μαχητικές δυνατότητες που πιστοποιούνταν έμπρακτα. Τα τελευταία κρίσιμα τεστ που εκτελούνταν κατέδειχναν την αποδοτικότητά του, καθιστώντας το ως αιχμή του δόρατος στον ελληνικό στόλο, που ανέτρεπε τις ισορροπίες στο Αιγαίο. Κάτι που αποδείχτηκε περίτρανα στη συνέχεια.

Στις 5/1/1911 καταχωρείται μια ενδιαφέρουσα είδηση σχετικά με τον επικείμενο παρθενικό κατάπλου του θωρακισμένου καταδρομικού στην Ελλάδα, ο οποίος πιθανότατα να γινόταν στον Βόλο. Οι λόγοι θεωρούνταν προφανείς, αν συνυπολογιστεί η στρατηγικής σημασίας θέση της περιοχής της Μαγνησίας σε ενδεχόμενη πολεμική εμπλοκή, αφού διέθετε το βορειότερο λιμάνι της χώρας τότε, κοντά στο μελλοντικό θέατρο των επιχειρήσεων.

Η έλευση του πλοίου προσδιοριζόταν κατά τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου με την τιμητική παρουσία του στους αγώνες «Ελευθέρια», που πραγματοποιούνταν εκείνα τα χρόνια: «Το Αβέρωφ καταπλέει πιθανώς εις Βόλον – ενίσχυσις εορτής Ελευθερίων».

Ο τίτλος του δημοσιεύματος πιθανολογεί τον κατάπλου και στη συνέχεια βεβαιώνεται από τις επίσημες ανακοινώσεις του Υπουργείου Ναυτικών πως το θωρηκτό θα ήταν έτοιμο για παραλαβή τον Μάρτιο, ώστε να καταπλεύσει στα ελληνικά λιμάνια. Και συνεχίζει: «Λέγεται ότι η πρώτη εμφάνισις του θωρηκτού εις τα ελληνικά ύδατα θα γείνη εν τω λιμένι Βόλου, όπως λαμπρυνθή η κατά την 25ην Μαρτίου τελουμένη αυτόθι εορτή των σκοπευτικών αγώνων τα Ελευθέρια» (5/11/1911).

Βέβαια ο κατάπλους αυτός δεν έγινε ποτέ, ούτε στον Βόλο, ούτε σε άλλο ελληνικό λιμάνι, αφού το πλοίο αμέσως μόλις δόθηκε στον στόλο με καθυστέρηση, τον Μάιο του ίδιου χρόνου έπλευσε στην Αγγλία για να συμμετάσχει στις εορταστικές εκδηλώσεις της στέψης του βασιλιά Γεωργίου του Ε΄. Τότε συνέβη και το άτυχο γεγονός της προσάραξης σε αβαθή της περιοχής του Σπίτχεντ. Αφού δεξαμενίστηκε για επισκευή των ευτυχώς επιπόλαιων ζημιών, κατέπλευσε στο αγκυροβόλιο του Φαλήρου πανηγυρικά τον Σεπτέμβριο του 1911. Πάντως νωρίτερα παρατηρείται στον Τύπο μια έντονη φημολογία και για άλλες περιοχές του παρθενικού κατάπλου του θωρηκτού στην Ελλάδα.

Στην ίδια εφημερίδα γίνεται αναφορά για την έλευση του πλοίου στα Ιόνια Νησιά και τελικά στην Πάτρα, όπου θα γίνονταν επίσημη υποδοχή και εγκαίνια με την παρουσία ολόκληρης της ηγεσίας του Ελληνικού Κράτους, δίχως βέβαια να συμβεί κάτι τέτοιο. Προτιμήθηκε μια πιο «επίσημη» εμφάνιση, με τη διεθνή προβολή του νέου αποκτήματος του ελληνικού στόλου στους βρετανικούς εορτασμούς. Ισως υπήρχαν και σκέψεις για κατάπλου σε ελληνικά λιμάνια, που τελικά δεν προτιμήθηκαν. Τελικά, όπως γνωρίζουμε στον Βόλο κατέπλευσε για πρώτη φορά λίγο μετά τον ερχομό του στην Ελλάδα στα μέσα Σεπτεμβρίου για την εκτέλεση προγραμματισμένων ασκήσεων του στόλου.

***

Είναι προφανές ότι κατά την εκτέλεση γυμνασίων πάντοτε υπάρχει κίνδυνος ατυχήματος λιγότερο ή περισσότερο σοβαρού. Οι συνδυασμένες ασκήσεις και η χρήση οπλισμού αυξάνουν την επικινδυνότητα και απαιτούν μεγάλη προσοχή κι ετοιμότητα. Αλλά πέρα από το ανθρώπινο λάθος και κάποια βλάβη μπορεί να προκαλέσει ατύχημα. Αρκετά σοβαρό φαίνεται πως ήταν το συμβάν στις 26/4/1911 με τη σύγκρουση δύο αντιτορπιλικών κατά τη διεξαγωγή ασκήσεων ταχύτητας κι ελιγμών στη θαλάσσια περιοχή του Φαλήρου: «Σπουδαία βλάβη εις το αντιτορπιλλικόν Νίκη.

Θα εβυθίζετο εάν δεν ερυμουλκείτο». Ο τίτλος του δημοσιεύματος (Πρωία 27/4/1911) αποτυπώνει τη σοβαρότητα του περιστατικού και πιο κάτω δίνονται οι σχετικές λεπτομέρειες: «Αίφνης, ενώ η Νίκη έπλεε με ταχύτητα 22 μιλίων καθ’ ώραν, υφίσταται βλάβην το ατμοκίνητον αυτής πηδάλιον και το σκάφος άνευ πλέον πηδαλίου καθίσταται αδύνατον να μετατρέψη τον ευθύγραμμον αυτού πλουν, όστις διηύθυνεν αυτό εναντίον της Δόξης. Διετάχθη οπίσω ολοταχώς, αλλ’ η κεκτημένη ταχύτης υπερενίκησε και η Νίκη συνεκρούσθη με την Δόξαν.

Αι ζημίαι, τας οποίας η Δόξα υπέστη, δεν είναι σπουδαίαι, αλλ’ εκείναι, τας οποίας υπέστη η Νίκη, είνε σοβαραί.

Ολόκληρα τα πρωραία αυτού ελάσματα κατεστράφησαν μέχρι του πυργίσκου της μάχης. Τα ύδατα ευθύς εισώρμησαν εις το σκάφος και η πρώρα ήρχισε να βυθίζεται. Εν τω μέσω όμως της ταραχής έσπευσεν η Ασπίς ταχέως και προσδέσασα στερεώς την Νίκην την ερυμούλκησεν εις τον Ναύσταθμον».

Η άμεση αντίδραση στο απρόσμενο ατύχημα, αλλά και η ταχύτατη συνδρομή άλλων πλοίων, απότοκες της εμπειρίας των πληρωμάτων, απέτρεψαν τα χειρότερα και το σπουδαιότερο δεν υπήρξαν θύματα.

***

Ερχόμαστε πάλι στην περίοδο Μάιου – Ιουλίου του 1912, τότε που εκτελούνταν τα γυμνάσια της μοίρας γυμνασίων του στόλου στον Παγασητικό. Ενα πρωτοφανές περιστατικό ήρθε να διαταράξει την ομαλή διεξαγωγή τους. Ο υπεύθυνος οικονομικός αξιωματικός του αντιτορπιλικού Θύελλα εξαφανίστηκε παίρνοντας μαζί του τα χρήματα από το ταμείο του καραβιού: «Θρασυτάτη κατάχρησις εις το αντιτορπιλλικόν Θύελλα. Απόδρασις οικονομικού αξιωματικού» (Πρωία 12/6/12). Οπως πληροφορούμαστε στο σχετικό ρεπορτάζ, ο συγκεκριμένος αξιωματικός ζήτησε άδεια 24ωρη από τον κυβερνήτη του πλοίου, προκειμένου να μεταβεί στο χωριό Γκερλί (το σημερινό Αρμένιο, στα όρια των νομών Λάρισας – Μαγνησίας) για να επισκεφτεί άρρωστο συγγενικό του πρόσωπο, η οποία και του δόθηκε άμεσα. Και συνεχίζει ο συντάκτης της εποχής:

«Παρήλθεν όμως η προθεσμία αυτής και ο Προκοπίου δεν επέστρεψεν. Ο κ. Βλαχόπουλος θα υπέθεσε φυσικά ότι ημποδίσθη εξ ανωτέρας βίας. Παρήλθεν όμως και τρίτη και τέταρτη ημέρα και αφού ούτος δεν επέστρεψεν, υπώπτευσε κατάχρησιν.

Εσπευσε λοιπόν να θραύση το ταμείον της Θυέλλης και να ανοίξη αυτό, ίσως δε εκ τούτου οδηγηθείς ανεκάλυψεν ότι ο εξαφανισθείς αξιωματικός πλαστογραφήσας την υπογραφήν αυτού, του κ. Βλαχοπούλου δηλαδή, και του υπάρχου του αντιτορπιλλικού, έλαβεν εκ του ταμείου διά την μισθοτροφοδοσίαν του πληρώματος του αντιτορπιλλικού 7.000 δραχ. και ώχετο απιών.

Υποτίθεται ότι ο δράστης ανεχώρησε διά το εξωτερικόν, ίσως δι’ Αμερικήν».

Σύμφωνα όμως με κάποια άλλη εκδοχή ο «αποδράσας» αξιωματικός δεν πήρε τα χρήματα, αλλά εξαφανίστηκε λόγω σοβαρού ταμειακού ελλείμματος, το οποίο γνώριζε και διαπιστώθηκε μετά τη φυγή του.

Διαχρονικά τα φαινόμενα κατάχρησης δημοσίου χρήματος!

***

Για τη στρατηγική σημασία του λιμανιού του Βόλου, του Παγασητικού και της ευρύτερης περιοχής (Σκιάθος, Β.Εύβοια) τα πράγματα είναι λίγο πολύ γνωστά.

Η οργάνωση ενός προκεχωρημένου πολεμικού ναύσταθμου κοντά στο πιο βόρειο λιμάνι της χώρας τότε για τον άμεσο ανεφοδιασμό του στρατού και του στόλου στον διαφαινόμενο πόλεμο κρινόταν απαραίτητη. Αυτή η προοπτική ερμηνευόταν με την εκτέλεση των γενικών ναυτικών – στρατιωτικών γυμνασίων στη Μαγνησία επί ένα δίμηνο. Ορμητήριο του στόλου επιλέχτηκε να είναι η περιοχή των Ωρεών στη Β. Εύβοια, μιας κι ο τόπος εξυπηρετούσε, σύμφωνα με τους ειδικούς, τις ανάγκες των πλοίων κατά τον καλύτερο τρόπο. Επρεπε πρώτα να υπάρξουν οι απαραίτητες παρεμβάσεις, ώστε στην παραλία του παραθαλάσσιου χωριού να εξυπηρετούνται όλες οι απαιτούμενες ανάγκες. Ο τίτλος του δημοσιεύματος λιτός: «Ναύσταθμος εις τους Ωρεούς». Ακολουθεί η ενδιαφέρουσα πληροφόρηση: «Πληροφορούμεθα από τον εν Ξηροχωρίω ανταποκριτήν μας ότι η ίδρυσης Ναυστάθμου εις τους Ωρεούς θεωρείται γεγονός τετελεσμένον, καθ’ ότι ήρξαντο προκαταρκτικαί εργασίαι προς τούτο.

Η αγορά μετεφέρθη από της νυν θέσεως περί τα 250 μέτρα μακρύτερα, ίνα η ανέργεσις γίνη εις τον χώρον όπου ήτο η αγορά πρότερον. Ο υπουργός των Ναυτικών κ. Στράτος διά τηλεγραφήματός του προς τον εν Ξηροχωρίω κ. Ν. Αναστασίου εγνωστοποίησεν ότι πολύ ταχέως θέλει μεταβή αυτόθι και Επιτροπή ήτις θα διακανονίση την περαιτέρω εξακολούθησιν των εργασιών του Ναυστάθμου. Δεν δυνάμεθα παρά να χαιρετήσωμεν ενθουσιωδώς την απόφασιν ταύτην, διότι οι Ωρεοί και λόγω της θέσεως υπό στρατιωτικήν έποψιν και λόγω της μικράς από της πόλεώς μας αποστάσεως είναι το μόνον ενδεδειγμένον μέρος εις το οποίον από καιρού έπρεπε να έχη γίνη» (Πρωία 2/8/1912).

***

Το λιμάνι του Βόλου αποτελούσε την αποκλειστική οδό ανεφοδιασμού στρατού και στόλου γι’ αυτό και παρατηρείται κατά τις παραμονές του πολέμου το 1912 ανάμεσα στ’ άλλα και μια συντονισμένη μεταφορά πυρομαχικών. Ετούτα αποθηκεύονταν στις δύο καινούργιες αποθήκες που είχαν κατασκευαστεί, προφανώς για τον επικείμενο πόλεμο, στα Πευκάκια του Βόλου. Βρίσκονταν εκατέρωθεν του σημερινού δρόμου προς τις Αλυκές λίγο πριν φτάσουμε στον φάρο Σέσκλο. Η αριστερή, προς την πλευρά της θάλασσας, ανατινάχτηκε κατά τη διάρκεια της Κατοχής (19/7/44) από ανάφλεξη λόγω κακού εξαερισμού και υπερθέρμανσης, όπως ειπώθηκε τότε, ή πιθανότατα από κάποιο λάθος των φυλάκων. Από το άλλο οίκημα διακρίνονται ακόμη ελάχιστα τμήματα του δαπέδου του ανάμεσα στη θαμνώδη βλάστηση.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έπαψαν να χρησιμοποιούνται για να κατεδαφιστούν τελικά μαζί με τα διπλανά οικήματα ως καταρρέοντα, επικίνδυνα ερείπια το 1962. Ας δούμε το σχετικό δημοσίευμα για τον εφοδιασμό πυρομαχικών στα τέλη Αυγούστου του 1912.

«Μεταφορά φυσιγγίων διά τας αποθήκας των Αλυκών. Ολην την ημέραν χθες εγένετο μεταφορά πολεμοφοδίων και φυσιγγίων, ιδία υπό του θεσσαλικού σιδηροδρόμου εκ Λαρίσης ενταύθα. Μέχρι της εσπέρας μετεφέρθησαν 900 κιβώτια φυσιγγίων, άτινα ετοποθετούντο εντός φορτηγίδων και μεταφέροντο εις τας εν Αλυκαίς νέας αποθήκας» (29/8/1912).

Και τούτα τα σκόρπια δημοσιεύματα καταδείχνουν ενδιαφέρουσες πτυχές από τη δραστηριότητα του Ναυτικού εκείνη την εποχή, με τα μηνύματα του επερχόμενου πολέμου.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου