Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών
Στο προηγούμενο μέρος του σημειώματός μας παρακολουθήσαμε τους έξι κατάπλους, που πραγματοποίησε στον Βόλο και τον Παγασητικό το ένδοξο θωρηκτό Γ. Αβέρωφ, από τα 1911 ώς τα 1929. Από αυτούς, τις τέσσερις πρώτες φορές (1911, δύο το 1912 και 1923) κατάπλευσε για πολεμικές προετοιμασίες λόγω επικείμενης πολεμικής εμπλοκής, ενώ τις υπόλοιπες για την εκτέλεση προγραμματισμένων γυμνασίων επικεφαλής μοίρας του στόλου.
Στη δεκαετία του ’30 το πλοίο θα επισκεφθεί άλλες έξι φορές τον Βόλο, όπως θα δούμε πιο κάτω.
1930
Ακριβώς έναν χρόνο μετά τον κατάπλου του 1929, το Μάρτιο του 1930, βρίσκουμε και πάλι το Αβέρωφ στα νερά του Βόλου επικεφαλής μοίρας πλοίων του στόλου, καταπλέοντας κατευθείαν από το αγκυροβόλιο του Φαλήρου, με σκοπό βέβαια την εκτέλεση προκαθορισμένων γυμνασίων. Στη διαδρομή προς Βόλο εφαρμόστηκε «πολεμικός πλους» με ρίψη διαφόρων βολών και η άφιξη πραγματοποιήθηκε το πρωί της 9ης Μαρτίου. Τα γυμνάσια γίνονται με τη συμμετοχή υποβρυχίων και υδροπλάνων μέσα στον Παγασητικό και προσεγγίσεις σε διάφορα σημεία του Κόλπου.
Οι καθιερωμένες ανταλλαγές επισκέψεων, συνήθως με γεύματα και δείπνα, ανάμεσα στις τοπικές αρχές και την ηγεσία της μοίρας δεν είναι δυνατόν να απουσιάζουν στις ανάπαυλες των ασκήσεων, όπως και οι επισκέψεις του κοινού στα πλοία. Επιπλέον πραγματοποιούνται, όπως και την προηγούμενη χρονιά, λαμπρές εκδηλώσεις λόγω της εορτής της 25ης Μαρτίου, που δίνουν ένα διαφορετικό χρώμα στην καθημερινότητα της πόλης. Ακόμη, στο πλαίσιο των διαφόρων εορτασμών, πραγματοποιούνται και ποδοσφαιρικοί αγώνες μεταξύ των ομάδων του στόλου και των τοπικών σωματείων, κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά σε τόσο ευρεία κλίμακα, μιας και γίνονται συνολικά οκτώ συναντήσεις. Για την ιστορία ας αναφέρουμε το πιο ενδιαφέρον ματς: Πηλεύς- Αβέρωφ 1-1. Ο τοπικός Τύπος παρακολουθεί σχεδόν καθημερινά τις δραστηριότητες του Αβέρωφ και των άλλων πλοίων, καταγράφοντας τα πιο ενδιαφέροντα γεγονότα τόσο σε ….στρατιωτικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Ανάμεσα στα ποικίλα δημοσιεύματα υπάρχει και κάποιο για αρνητικές συμπεριφορές μεθυσμένων ναυτών, που έσπασαν βιτρίνες στο κέντρο της πόλης. Το Αβέρωφ με τα άλλα πλοία παρέμειναν στον Βόλο για 19 ημέρες, ώς τις 26/3 που σαλπάρισε, ενώ πληροφορούμαστε πως τα γυμνάσια παρακολούθησε ως συνήθως και ο αρχηγός στόλου.
Να σημειώσουμε πως το Αβέρωφ από τον Βόλο μετέβη στη Θεσσαλονίκη και επιστρέφοντας για τον Πειραιά πέρασε και από τη Σκιάθο (10 – 11/4). Επίσης σε άλλο ταξίδι, τον ίδιο χρόνο, αναφέρεται και προσωρινή αγκυροβολία στον Πλατανιά (24/9/1930).
1931
Φαίνεται πως ο Μάρτιος αποτελούσε τον αποκλειστικό μήνα κατάπλου του Αβέρωφ στον Βόλο εκείνη την περίοδο. Καταπλέει, συνοδευόμενο από αρκετά πλοία και τρία υποβρύχια, στις 11/3 για να παραμείνει 22 ημέρες ώς την 1η Απριλίου. Πραγματοποιούνται πάλι πολλά και σημαντικά γυμνάσια με τη συμμετοχή υποβρυχίων και υδροπλάνων, όπως και βολές των διαφόρων όπλων του πλοίου. Οπως αυτές που έγιναν «επισκοποσήμου» λίγο έξω από το λιμάνι του Βόλου, στην ευθεία Αναύρου – Πευκακίων, με την προαναγγελία απαγόρευσης πλόων, προκειμένου να μη συμβεί κάτι δυσάρεστο. Δημοσιεύεται στον τοπικό Τύπο και μια είδηση, σύμφωνα με διάδοση, πως στο Αβέρωφ σημειώθηκε κάποια έκρηξη, αλλά η διάψευση προκύπτει άμεση και κατηγορηματική. Σε ό,τι αφορά στα διαλείμματα των γυμνασίων έχουμε και πάλι εορταστικές εκδηλώσεις για την επέτειο της 25ης Μαρτίου, με τη μουσική του Αβέρωφ να παιανίζει στην παραλία του Βόλου «εκλεκτά τεμάχια» προς τέρψη των πολυάριθμων Βολιωτών, που παρακολούθησαν το μουσικό πρόγραμμα. Υπήρξαν όμως και πάλι παραβατικά φαινόμενα από μεθυσμένους ναύτες, που γρονθοκόπησαν προσπαθώντας να ληστέψουν κάποιον περαστικό κοντά στα ψαράδικα.
Τα γυμνάσια, που τα παρακολούθησε ο υπουργός Ναυτικών, εκείνη τη χρονιά δεν διεξήχθησαν ακώλυτα, μιας και ο Μάρτης συνοδευόταν από συχνές κακοκαιρίες, που οδήγησαν σε αρκετές αναβολές ή ακόμη και ματαιώσεις ασκήσεων. Να αναφέρουμε επίσης πως το 1931 το Αβέρωφ πραγματοποίησε και δύο σύντομες επισκέψεις στη Σκιάθο, στις 27/9 και 25/10 σε ταξίδια του από και προς Θεσσαλονίκη.
1932
Για τέταρτη συνεχή χρονιά καταπλέει το Αβέρωφ στον Βόλο, μόνο που τώρα έρχεται τον Σεπτέμβριο και η παραμονή του υπήρξε από τις πλέον ολιγοήμερες, μόνον οκτώ ημέρες από τις 13 έως τις 20 του μήνα. Οπως πάντοτε ακολουθεί τη ναυαρχίδα του στόλου σημαντικός αριθμός πλοίων, ως μοίρα γυμνασίων, προκειμένου να εκτελεστούν προκαθορισμένες ασκήσεις σύμφωνα με τον σχεδιασμό του αρχηγείου στόλου. Ετούτη τη φορά όμως φαίνεται πως είναι λιγοστές, όπως και οι μέρες παραμονής, και η τοπική ειδησεογραφία εμφανίζεται ανάλογα περιορισμένη με σύντομες αναφορές στα κυριότερα σημεία, χωρίς εκτενή πληροφόρηση. Πιθανόν τούτο να οφείλεται στο γεγονός των επικείμενων κρίσιμων εκλογών, που διεξήχθησαν στις 25 Σεπτεμβρίου, και στην τεταμένη προεκλογική περίοδο, με ταυτόχρονη ολοκλήρωση των γυμνασίων και την έγκαιρη, για την ημέρα των εκλογών, επιστροφή των πλοίων στον ναύσταθμο.
1936
Η ετήσια «καθιερωμένη» έλευση του Αβέρωφ στον Βόλο, που κράτησε από το 1929 έως το 1932, διακόπτεται και το δοξασμένο πλοίο επαναπλέει στον Βόλο έπειτα από τέσσερα χρόνια, στις 22 Σεπτεμβρίου του 1936, με ολιγοήμερη παραμονή ώς τις 27 του μήνα, τη συντομότερη όλων, μόλις έξι μέρες. Ενάμισι μήνα μετά την επιβολή του μεταξικού δικτατορικού καθεστώτος η τοπική ειδησεογραφία εστιάζεται κυρίως στην παρουσία του διαδόχου Παύλου, που επιβαίνει στο Αβέρωφ. Στην εφ. «Νέα Ελλάς» διαβάζουμε ένα εκτενές άρθρο, έπειτα από τη συνέντευξη Τύπου του αρχηγού του στόλου υποναύαρχου Σακελλαρίου πάνω στο Αβέρωφ προς τους δημοσιογράφους του Βόλου, το οποίο είναι καταφανώς υμνητικό του καθεστώτος, προϊόν της δικτατορικής προπαγάνδας. Πέρα από τα αμιγώς «ναυτικά» θέματα και την πορεία των γυμνασίων, η συζήτηση εκτείνεται στις ελπιδοφόρες προοπτικές, που ανοίγονται με τη νέα κατάσταση, μακριά από πολιτικές σκοπιμότητες! Ο θεσμός της βασιλείας αποτελούσε τον έτερο πυλώνα της ευημερίας. Τα γυμνάσια διεξάγονται κανονικά, με ιδιαίτερη μνεία στις βολές ταχυβόλων «εν τω Παγασητικώ, επισκοποσήμου». Ανταλλαγές εθιμοτυπικών επισκέψεων και τιμητικές εκδηλώσεις με παράθεση γευμάτων εξακολουθούν όπως συνήθως, αλλά και ακροάσεις διαφόρων επιτροπών από τον διάδοχο, που συνήθιζε να μεταβαίνει για το καθημερινό του μπάνιο με την άκατο του πλοίου στο Αγκίστρι.
1938
Ετούτος ο κατάπλους ξεχωρίζει, γιατί έχει καθαρά εορταστικό χαρακτήρα, με ελάχιστα μόνο γυμνάσια που εκτελούνταν κυρίως κατά το ταξίδι του ερχομού και της επιστροφής στον ναύσταθμο. Οι διάφορες εκδηλώσεις εντάσσονται στο πλαίσιο εορτασμών για τη Ναυτική Εβδομάδα και καλύπτουν την ολιγοήμερη, μόλις εφτά ημέρες, παραμονή (6 έως 13/7/1938). Η τοπική επικαιρότητα περιστρέφεται στις φανταχτερές δεξιώσεις στο Αβέρωφ ή σε κέντρα του Βόλου, όπου παρευρίσκονται οι αξιωματικοί των πλοίων και όλη η λεγόμενη «υψηλή» κοινωνία του Βόλου. Η παρουσία και πάλι του διαδόχου Παύλου δίνει αφορμές για στοχευμένη πληροφόρηση με παρακολούθηση όλων των κινήσεων του ίδιου και της ηγεσίας του Ναυτικού και μάλιστα στις 7/7 πήγαν εκδρομή στην Πορταριά και τη Μακρινίτσα. Στην παραλία στήθηκαν διάφορες επιγραφές υπέρ του καθεστώτος, που οσονούπω συμπλήρωνε δύο χρόνια στην εξουσία, ενώ δεν έλειπαν στον τοπικό Τύπο ανάλογες υμνητικές αναφορές. Κολυμβητικοί και ποδοσφαιρικοί αγώνες συμπλήρωναν το πανόραμα των ποικίλων εκδηλώσεων ώς την αναχώρηση του Αβέρωφ και των συνοδών πλοίων, που θα εκτελούσαν γυμνάσια στη συνέχεια εν πλω. Η εβδομαδιαία παραμονή στον Βόλο εκλαμβάνεται και ως ανάπαυλα των ασκήσεων.
1939
Για τελευταία φορά το ένδοξο σκαρί κατάπλευσε στον Βόλο το καλοκαίρι του 1939 με δωδεκαήμερη παραμονή από τις 6 έως τις 18 Αυγούστου. Το Αβέρωφ συνόδευαν πάλι οι ισχυρότερες μονάδες, αλλά και βοηθητικά πλοία του στόλου για την εκτέλεση βέβαια προγραμματισμένων γυμνασίων. Τα δημοσιεύματα του τοπικού Τύπου ετούτη τη φορά είναι φειδωλά και δεν επεκτείνονται σε λεπτομερείς περιγραφές, όπως εκείνα των δύο προηγούμενων επισκέψεων στα 1936 και 1938. Δεν παραλείπουν όμως οι συντάκτες της εποχής να καταθέσουν και κάποιες πομπώδεις αποστροφές με εθνικές εξάρσεις για καθαρά προπαγανδιστικούς λόγους. Τα γυμνάσια, όπως πάντοτε, διακόπτονται από διάφορες εορταστικές ή αθλητικές εκδηλώσεις, με τις καθιερωμένες ανταλλαγές επισκέψεων ανάμεσα στις τοπικές αρχές και την ηγεσία των πλοίων, αλλά και τη διεξαγωγή ποδοσφαιρικού αγώνα μεταξύ της μικτής του στόλου και της ομάδας της Εθνικής Νεολαίας του Μεταξά (Ε.Ο.Ν.). Η λιτή αναφορά περί απόπλου του στόλου στις 18/8 ολοκληρώνει τις επισκέψεις του δοξασμένου πλοίου στον Βόλο, με την τελευταία να πραγματοποιείται πριν από 80 χρόνια.
*** Το 2017 πραγματοποιήθηκε μεταφορά του Αβέρωφ στη Θεσσαλονίκη, όπου παρέμεινε αρκετά προσελκύοντας πολλές χιλιάδες επισκεπτών, 72 χρόνια μετά τον τελευταίο αυτόνομο κατάπλου του πλοίου το 1945, σε ένα από τα τελευταία του ταξίδια, με καθαρά συμβολικό χαρακτήρα, λίγες μήνες μετά την απελευθέρωση. Με αφορμή τα παραπάνω εύκολα αναλογίζεται ο καθένας πόσο σπουδαία συμβολή στην τοπική ιστορική μνήμη θα αποτελούσε μια επίσκεψη του Θ/Κ Γ. Αβέρωφ το ερχόμενο καλοκαίρι στον Βόλο, 80 ακριβώς χρόνια από τον τελευταίο του κατάπλου!
ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΟΙ ΚΑΤΑΠΛΟΙ ΤΟΥ Θ/Κ Γ. ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΟ ΒΟΛΟ
1. 15/9 έως 21/9/1911 6 ημέρες
2. 3/5 έως 12/5/1912 10 ημέρες
3. 22/5 έως 9/7/1912 49 ημέρες
4. 31/3 έως 3/6/1923 64 ημέρες
5. 13/8 έως 31/8/1927 19 ημέρες
6. 13/3 έως 27/3/1929 15 ημέρες
7. 8/3 έως 26/3/1930 19 ημέρες
8. 11/3 έως 1/4/1931 22 ημέρες
9. 13/9 έως 20/9/1932 8 ημέρες
10. 22/9 έως 27/9/1936 6 ημέρες
11. 6/7 έως 13/7/1938 7 ημέρες
12. 6/8 έως 18/8/1939 12 ημέρες.
