Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών
Tο 1987 το Πολεμικό Ναυτικό εξέδωσε το βιβλίο του υποναυάρχου ε.α. και δόκιμου συγγραφέα Νίκου Α. Σταθάκη: «Θ/Κ Γ. Αβέρωφ – Χρονικό του θωρηκτού της νίκης». Το μεγαλύτερο μέρος των περιεχόμενων καλύπτεται από τα ημερολόγια του πλοίου (σελ. 64 έως 269), μέσα στα οποία καταγράφονται επιγραμματικά οι καθημερινές δραστηριότητες και υπηρεσίες εν πλω και εν όρμω, παρέχοντας ακριβείς και σημαντικές πληροφορίες, δοσμένες έστω και με τον συνοπτικό, τυπικό και πολλές φορές άχαρο τρόπο ενός υπηρεσιακού βιβλίου.
Βέβαια στις καταγραφές ετούτες συμπεριλαμβάνονται και οι διάφορες κινήσεις του πλοίου με τα ταξίδια και τους κατάπλους σε λιμάνια της Ελλάδας και του εξωτερικού. Γι’ αυτό και δόθηκε στον γράφοντα η αφορμή για τον εντοπισμό, στις γραφές του ημερολογίου, των κατάπλων που πραγματοποίησε το ένδοξο πολεμικό στον Βόλο και την ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας.
Η πρώτη διερεύνηση κατέδειξε πως το θ/κ Γ. Αβέρωφ κατάπλευσε και παρέμεινε για κάποιες μέρες, ενίοτε αρκετές, στον Βόλο 5 φορές, στα 1923, 1929, 1930, 1936 και 1938. Ομως τα ημερολόγια του πλοίου παρουσιάζουν αρκετά και σημαντικά κενά, που ενδεχομένως να «έκρυβαν» και άλλες επισκέψεις του καραβιού.
Οι ελλείψεις αυτές καλύπτονται ώς ένα σημείο από ένα άλλο έγγραφο του πλοίου, το «Μητρώον» το οποίο περιλαμβάνει, ανάμεσα στ’ άλλα αξιόλογα στοιχεία, και τις κινήσεις του, με αναγραφή των λιμένων που κατέπλευσε, την ημερομηνία κατάπλου και την παραμονή του τόσο εν όρμω, όσο και εν πλω, από το 1911 ώς το 1937.
Η έρευνα στο «Μητρώον» αποκάλυψε άλλες τρεις περιπτώσεις κατάπλου του θωρηκτού στα 1929, 1931 και 1932. Και πάλι απέμεναν αρκετά αδιερεύνητα κενά, αφού και οι καταγραφές στο «Μητρώον» παρουσιάζουν αρκετές ελλείψεις. Από άλλες πηγές επισημάνθηκαν άλλοι δύο κατάπλοι, οι πρώτοι, στα 1911 και 1912 δύο φορές, που συνδέονταν άμεσα με την επερχόμενη πολεμική εμπλοκή με την Τουρκία. Τέλος, η διερεύνηση στις τοπικές εφημερίδες για τη συλλογή σχετικών δημοσιευμάτων από όλες τις παραπάνω επισκέψεις, ώστε να υπάρχει ένα πλήρες χρονικό τους, απέφερε άλλη μια, την τελευταία που έγινε, στα 1939, ακριβώς πριν από 90 χρόνια. Η δεύτερη φάση της έρευνας υπήρξε σαφώς πιο χρονοβόρα και κοπιώδης με την έρευνα των τοπικών εφημερίδων και την επισήμανση των πληροφοριών που παρουσίαζαν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, μέσα από ποικίλα δημοσιεύματα που αναφέρονταν στους κατάπλους του θ/κ Γ. Αβέρωφ στον Βόλο.
1911
Από τις αρχές του 1911 κι ενώ συνεχίζονταν προς την ολοκλήρωσή τους οι εργασίες, ώστε να παραδοθεί το πλοίο και να ενταχθεί επίσημα στον ελληνικό στόλο, δημοσιεύεται στον τοπικό Τύπο η πληροφορία πως το νέο πολεμικό κατά την άφιξή του στην Ελλάδα θα κατέπλεε πανηγυρικά σε διάφορα λιμάνια για να το δει από κοντά και να θαυμάσει ο κόσμος το καινούργιο απόκτημα του στόλου.
Επισημαίνεται μάλιστα πως «η πρώτη εμφάνισις του θωρηκτού εις τα ελληνικά ύδατα θα γείνη εν τω λιμένι Βόλου» κατά τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου. Η καθυστέρηση της παράδοσης του πλοίου από τα ιταλικά ναυπηγεία, που τελικά έγινε στις 16/5/1911, οδήγησε στη ματαίωση αυτών των επισκέψεων, όπως και άλλων στα Ιόνια Νησιά και την Πάτρα, για να πραγματοποιηθεί το ωκεάνιο ταξίδι του νέου πολεμικού στην Αγγλία, όπου θα συμμετείχε στις εκδηλώσεις ενθρόνισης του βασιλιά Γεωργίου του Ε’. Εκεί υπήρξε και το γνωστό ατύχημα της προσάραξης σε αβαθή, που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και διοικητικές ανακατατάξεις στο πλοίο.
Το θ/κ Γ. Αβέρωφ κατάπλευσε πανηγυρικά στο Φάληρο την 1η Σεπτεμβρίου του 1911 κι αμέσως άρχισαν τα γυμνάσια για την εξοικείωση του πληρώματος στο νέο, σύγχρονο πλοίο, καθώς γι’ αυτόν τον σκοπό είχε κληθεί βρετανική εκπαιδευτική, ναυτική αποστολή υπό τον ναύαρχο Τόφνελ.
Στις 16/9, μόλις δύο εβδομάδες μετά τον κατάπλου στην Ελλάδα, το καράβι καταφθάνει για πρώτη φορά στο Βόλο, μαζί με άλλα πλοία προκειμένου να εκτελεστούν προγραμματισμένα γυμνάσια.
Πέρα από τις καθαρά στρατιωτικές δράσεις, υπήρξε και η αθρόα επίσκεψη του κοινού στο Αβέρωφ, μιας και κατέφθαναν επισκέπτες από ολόκληρη τη Μαγνησία και τη Θεσσαλία για να θαυμάσουν το καινούργιο πλοίο, που παρέμεινε μόνο έξι μέρες, ώς τις 21/9.
Πάντως τα γυμνάσια που εκτελέστηκαν και θα συνεχίζονταν βέβαια αλλού, θεωρούνταν ευρείας έκτασης και εξέχουσας σοβαρότητας, πραγματικά προοίμια πολέμου, αφού εκείνη την εποχή παραλίγο να ξεσπάσει μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας πόλεμος, κάτι που ως γνωστόν «μετατέθηκε» για …τον επόμενο χρόνο. Τελικά έστω και με κάποια καθυστέρηση το λιμάνι του Βόλου αποτέλεσε έναν από τους πρώτους προορισμούς του θ/κ Γ. Αβέρωφ, αφότου ήρθε στην Ελλάδα.
1912
Το Μάιο του 1912 βρίσκονταν σε εξέλιξη οι πολεμικές προπαρασκευές ενόψει της επικείμενης εμπλοκής με την Τουρκία. Τα πλοία του στόλου με επικεφαλής το Αβέρωφ καταπλέουν στον Βόλο στις 3 του μήνα για την εκτέλεση ασκήσεων ευρείας κλίμακας στην ευρύτερη περιοχή του Παγασητικού, με διάρκεια 10 ημερών.
Ετούτη υπήρξε η πρώτη φάση των γυμνασίων, καθώς ο στόλος μετά τον απόπλου του στις 12 του μήνα επανέπλευσε στον Βόλο στις 22 για τη συνέχιση των προγραμματισμένων ασκήσεων, που χαρακτηρίζονται πάλι από ιδιαίτερη σοβαρότητα.
Ανάμεσα στις διάφορες κινήσεις πραγματοποιήθηκε απόβαση στρατευμάτων από επιταγμένα επιβατηγά πλοία και η μετάβασή τους με τρένο στη Λάρισα, ώστε να προσδιοριστεί ο χρόνος εκτέλεσης μιας τέτοιας προώθησης σε περίπτωση πολέμου. Το λιμάνι του Βόλου εκείνη την εποχή ήταν ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας, όντας το βορειότερο της χώρας και το πλησιέστερο στα σύνορα, για τη μεταφορά στρατού κι εφοδίων στο μέτωπο.
Η σοβαρότητα αυτών των πολεμικών προετοιμασιών, που διήρκεσαν συνολικά ώς τις αρχές του Ιουλίου, αποδεικνύεται και από το γεγονός πως τις παρακολούθησε σύσσωμη η ηγεσία του κράτους (βασιλιάς Γεώργιος, Ελ. Βενιζέλος, υπουργός Ναυτικών κ.ά.). Πραγματοποιήθηκαν ασκήσεις όλων των ειδών, ενώ στις ανάπαυλες υπήρξαν οι καθιερωμένες επισκέψεις του κόσμου στα πλοία και η ανταλλαγή προσκλήσεων σε εκδηλώσεις ανάμεσα στις τοπικές αρχές και την ηγεσία των πλοίων.
1923
Και πάλι καταπλέει για πολεμικές προπαρασκευές στον Βόλο το Αβέρωφ μαζί με σημαντικό αριθμό πλοίων στα τέλη Μαρτίου του 1923. Στους σχεδιασμούς των τότε επαναστατικών κυβερνήσεων προκρινόταν το ενδεχόμενο επίθεσης στην Τουρκία, ώστε «ν’ αποπλυθή» η ντροπή της Μικρασιατικής Καταστροφής, με «βίαιο είσπλου» του στόλου στα Δαρδανέλια και ταυτόχρονη εισβολή του στρατού, που αναδιοργανωνόταν, στην Αν. Θράκη.
Ετούτες οι ευρείας έκτασης και πολεμικού χαρακτήρα ασκήσεις διήρκεσαν ώς το τέλος Μαΐου, με τον στόλο ν’ αναχωρεί στη 1/6, αφού παρέμεινε στα νερά του Βόλου για 64 ημέρες. Πρόκειται για τη διαρκέστερη παραμονή του Αβέρωφ στην περιοχή μας.
Η τοπική ειδησεογραφία κάλυπτε τις σχετικές δραστηριότητες, καθώς εκτός από τα γυμνάσια υπήρξαν και περίοδοι ανάπαυλας με ανταλλαγές επισκέψεων, άνοδο του κοινού στα πλοία και ποικίλες εορταστικές εκδηλώσεις με τη μουσική του Αβέρωφ να παιανίζει στην παραλία. Τελικά οι πολεμικές προετοιμασίες του 1923 δεν μετουσιώθηκαν σε πόλεμο, αφού η Συνθήκη της Λωζάννης, λίγο αργότερα τον Ιούλιο, διευθέτησε τις σοβαρές διαφορές μεταξύ των δύο κρατών. Πάντως η επιθετική τακτική της Ελλάδας με την απειλή πολέμου λειτούργησε θετικά σαν μοχλός πίεσης στις διαπραγματεύσεις και με υποχώρηση των αρχικών απαιτήσεων της Τουρκίας.
1927
Στα 1925 – ΄27 γίνεται στον ναύσταθμο της Τουλόν στη Γαλλία εκσυγχρονισμός στους ατμολέβητες, τη διεύθυνση βολής και άλλα οπλικά συστήματα του πλοίου ,ώστε ν’ ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις. Λίγο καιρό μετά την επιστροφή στην Ελλάδα, τον Ιούνιο του 1927, το δοξασμένο σκαρί πλέει πάλι στον Βόλο (13/8) για την εκτέλεση ως συνήθως προγραμματισμένων γυμνασίων, που αποκτούσαν ιδιαίτερη σοβαρότητα μιας και στόχευαν στην εξοικείωση με τα νέα συστήματα του πλοίου.
Εκτός των ασκήσεων συναντούμε πάλι και τις διάφορες επισκέψεις, τις εκδηλώσεις στην παραλία, αλλά και τη διοργάνωση ναυταθλητικών αγώνων στο λιμάνι του Βόλου. Το Αβέρωφ παρέμεινε στην περιοχή ώς τις 31/8 οπότε και αναχώρησε. Στις καταγραφές του «Μητρώου» στο τμήμα κινήσεων εκτός από τον Βόλο σημειώνονται ο Αλμυρός (22/8) και η Αγριά (30/8), όπου το πλοίο κατάπλευσε στη διάρκεια των γυμνασίων.
1929
Στις 12/3/1929 το Αβέρωφ επαναπλέει στον Βόλο με τη μοίρα γυμνασίων του στόλου για τις προγραμματισμένες, όπως πάντα, ασκήσεις. Η παραμονή του διήρκεσε 15 μέρες κι εκτελέστηκαν γυμνάσια όχι μόνο με συμμετοχή πλοίων, αλλά και υδροπλάνων που επιχειρούσαν από τις βάσεις τους στην Αιδηψό και το Βαλτούδι της Μηλίνας.
Η παραμονή των πλοίων συμπίπτει με τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου κι έχουμε λαμπρές εκδηλώσεις με συμμετοχή του στόλου και βέβαια του Αβέρωφ.
Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου τελέστηκε πανηγυρική Θεία Λειτουργία, που παραβρέθηκαν η ηγεσία και οι αξιωματικοί των πλοίων, ενώ άγημα συμμετείχε στην περιφορά της εικόνας. Τη μεθεπόμενη της εορτής πραγματοποιήθηκε ο απόπλους με προορισμό τη Θεσσαλονίκη και συνέχιση των γυμνασίων στον Θερμαϊκό.
Μετά την ολοκλήρωση των ασκήσεων εκεί, επιστρέφοντας για τον ναύσταθμο, το Αβέρωφ προσέγγισε αρχικά στους Ωρεούς, όπου έγιναν επισκέψεις σχολείων και κατόπιν για ένα βράδυ (6 – 7/4/29) φουντάρισε πάλι στον Βόλο, αναχωρώντας την επομένη για τη Σύρο, όπου έφθασε την ίδια μέρα.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
