Το δυστύχημα στο Α/Π Αντώνιος

το-δυστύχημα-στο-α-π-αντώνιος-679399

Του Γρηγόρη Καρταπάνη

Αρκετές φορές καταγράφονται στον τοπικό Τύπο οδυνηρά περιστατικά που σημειώθηκαν στο λιμάνι του Βόλου, τόσο στον χερσαίο, όσο και στον θαλάσσιο χώρο του ή ακόμη σε ελλιμενισμένα πλοία κατά τη διάρκεια διάφορων εργασιών ή άλλων δραστηριοτήτων. Ναυάγια σκαφών και άλλα δυστυχήματα σε καράβια ή στην προκυμαία και τις προβλήτες που βέβαια συγκλόνισαν την εντόπια κοινωνία, απασχόλησαν την κοινή γνώμη και τη σχετική ειδησεογραφία. Ενα ιδιαίτερα τραγικό συμβάν – ίσως το σοβαρότερο στη διάρκεια του 20ού αιώνα, τουλάχιστον μέσα από την έως τώρα έρευνά μας – είναι κι αυτό που θα μνημονεύσουμε πιο κάτω. Σημειώθηκε στις 23/12/1919 – ακριβώς πριν 99 χρόνια – στο φορτηγό ατμόπλοιο Αντώνιος, που είχε καταπλεύσει στον Βόλο με φορτίο γαιανθράκων, όταν κατά την εκτέλεση εργασιών στους λέβητες της μηχανής εξερράγη ένας απ’ αυτούς με αποτέλεσμα να βρουν φρικτό θάνατο και οι πέντε εργαζόμενοι, δύο μέλη του πληρώματος και τρεις τεχνίτες του βολιώτικου εργοστασίου – μηχανουργείου Σταματόπουλου, το οποίο είχε αναλάβει τη σχετική επισκευή.

***

Ας δώσουμε τον λόγο στον συντάκτη της εφ. Ταχυδρόμος, που στο σχετικό ρεπορτάζ (παραμονή Χριστουγέννων) παρουσιάζει με όλες τις τραγικές λεπτομέρειες το απροσδόκητο γεγονός. Τίτλος του: «Το χθεσινόν τραγικόν δυστύχημα. Εκρηξις εν ατμοπλοίω. 5 νεκροί». Στο πρώτο μέρος του δημοσιεύματος περιγράφεται το τραγικό συμβάν:

«Εν εκ των πλέον τραγικωτέρων δυστυχημάτων έλαβε χώραν χθες επί του εις τον λιμένα μας ηγκυροβολημένου φορτηγού ατμοπλοίου «Αντώνιος» υπό τας ακολούθους συνθήκας. Προ δύο ημερών είχε καταπλεύση προερχόμενον εξ Αγγλίας με φορτίον γαιανθράκων το, διά λογαρισμόν των κ.κ. Χρηστοζήση και Ζωσιμά, φορτηγόν ατμόπλοιον της Ελληνικής Ατμοπλοϊκής Εταιρείας Γαλανού. Ο μηχανικός του ατμοπλοίου παρατηρήσας ότι αι προφυλακτικαί βαλβίδες των λεβήτων δεν ήσαν εν καλή καταστάσει, διέταξε την επισκευήν τούτων ήτις και ήρχισε να γίνεται υπό των δύο τεχνιτών του ατμοπλοίου, προσληφθέντων και εκ του μηχανοεργοστασίου Σταματοπούλου, ως βοηθών, δύο εφαρμοστών και δύο μαθητευομένων εφαρμοστών. Την 4ηναπογευματινήν της χθες, καθ’ ην στιγμή οι τεχνίται ησχολούντο εις την επιδιόρθωσιν του δεύτερου λέβητος, εν εκ των πωμάτων (μπελ – βιλ) του μεγάλου λέβητος, όστις ευρίσκετο εν λειτουργία, ένεκα της φθοράς ην είχε υποστή, ήνοιξεν αποτόμως και οι εγκεκλεισμένοι υδρατμοί διεχύθησαν εις τον μικρόν θάλαμον των θερμαστών. Οι δυστυχείς τεχνίται καέντες υπό των ζεόντων υδρατμών, εξέπνευσαν εν μέσω φρικτών αλγηδόνων. Το λοιπό πλήρωμα του ατμοπλοίου, μετά παρέλευσιν μικρού τινός χρονικού διαστήματος, αντιληφθέν το τραγικόν δυστύχημα, έσπευσεν εις το μηχανοστάσιον και έσβυσεν το πυρ του λέβητος, προς αποφυγήν εκρήξεως αυτού και μετέφερε τα πτώματα των δυστυχών υπάρξεων επί του καταστρώματος…». (Ταχυδρόμος 24/12/1919).

Ακολούθως ο δημοσιογράφος της εποχής αναφέρεται στα τραγικά θύματα του δυστυχήματος. Τα δύο μέλη του πληρώματος ήταν από τη Χιλή και οι άλλοι τρεις ανήκαν στο προσωπικό του εργοστασίου Σταματόπουλου, άνθρωποι βιοπαλαιστές του μεροκάματου:

«… Τα θύματα

Οι δύο θερμασταί του ατμοπλοίου εκ των τόσον οικτρόν θάνατον λαβόντων πέντε εργατών είναι ξένοι, ονομάζονται δε Μον Ρεπό ετών 18, ο δ’ έτερος Αντώνιος Ναράχα ετών 27 και κατήγοντο εκ της Χιλής της Νοτίου Αμερικής. Οι λοιποί τρεις, κάτοικοι Βόλου ηργάζοντο εις το μηχανουργείον του κ. Σταματοπούλου και ονομάζονται Νικολ. Καρολίνας ετών 40 νυμφευμένος με πολυμελή οικογένειαν, Κωνστ. Εμμανουήλ, ετών 17 και Αλ. Γκουντίνας ετών 18, αμφότεροι συντηρούντες τας οικογένειάς των διά του ημερομισθίου…».

Παρακάτω το δημοσίευμα αναφέρεται στις συντονισμένες ανακρίσεις που άρχισε να διενεργεί το Λιμεναρχείο Βόλου με προσωπική εποπτεία του ίδιου του λιμενάρχη κ. Μουτσούλα που κάλεσε για κατάθεση τον πλοίαρχο, τους μηχανικούς, αλλά και όλο το πλήρωμα του α/π Αντώνιος προκειμένου να διερευνηθούν τα αίτια του τραγικού, πολύνεκρου δυστυχήματος. Παράλληλα κλήθηκαν γιατροί να εξετάσουν τις σορούς των θυμάτων και να «υποβάλωσι ιατρικήν γνωμάτευσιν», όπως και έγινε, πιστοποιώντας πως ο θάνατος προήλθε «εξ ασφυξίας».

Το δημοσίευμα ολοκληρώνεται με το ψήφισμα που εξέδωσε η Πανεργατική Ενωσις Βόλου. (σ.σ. δευτεροβάθμιο συνδικαλιστικό όργανο με καθαρά σοσιαλιστικό προσανατολισμό που διέθετε τότε μεγάλη επιρροή στα εργατικά σωματεία): «Η Διοίκησις της Πανεργατικής παρισταμένων των εκπροσώπων των σωματείων (σ.σ. αναφέρονται τα συμμετέχοντα εργατικά σωματεία)… συνελθούσα εκτάκτως επί τω θλιβερώ αγγελμάτι του τραγικού θανάτου 5 εργατών, επισυμβάντος επί του ατμοπλοίου Αντώνιος περί ώραν 4 μ.μ. ψηφίζει: α) Να πενθήση η Πανεργατική και υψωθή το λάβαρον αυτής πενθίμως επί τριήμερον. β) Να κατατεθή στέφανος εκ μέρους της Πανεργατικής εις την σορόν των θυμάτων. γ) Να αποσταλούν συλλυπητήρια γράμματα εις τας οικογενείας των θυμάτων. δ) Να παρακολουθήση σύσσωμος η εργατική τάξις της πόλεως Βόλου την κηδείαν. Εκλέγεται τετραμελής επιτροπή όπως κανονίση τα της κηδείας. Κατ εντολήν: Κ.Α. Μωραΐτης».

Η Πανεργατική Ενωσις κινητοποιήθηκε άμεσα και ανέλαβε η ίδια τα διαδικαστικά, αλλά και τις δαπάνες της κηδείας των θυμάτων. Επίσης, δείχνοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον, συνέδραμε με κάθε δυνατό τρόπο, όπως θα δούμε πιο κάτω, τις οικογένειες των θυμάτων, ενώ δεν παρέλειψε να αναδείξει και να καταγγείλει τις αιτίες που οδήγησαν στο τραγικό δυστύχημα.

***

Η κηδεία των 5 θυμάτων τελέστηκε τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων και περιγράφεται εκτενώς στο σχετικό δημοσίευμα της εφ. Ταχυδρόμος στις 27/12. Η νεκρώσιμη ακολουθία των δύο Χιλιανών ψάλθηκε στην καθολική εκκλησία του Βόλου και των τριών τεχνιτών του Σταματόπουλου στη Μεταμόρφωση, για ν’ ακολουθήσει κοινή πομπή, με πλήθος κόσμου, στο νεκροταφείο, προσδίνοντας ένα ιδιαίτερο νόημα στην τελική πράξη του δράματος. Ας δώσουμε πάλι τον λόγο στον συντάκτη της εποχής:

«Ασυνήθιστον γεγονός διά την πόλιν μας υπήρξεν η χθεσινή κηδεία των πέντε ομού εργατών, των προχθεσινών θυμάτων της εκρήξεως εν τω ατμοπλοίω Αντώνιος. Σύμπασα η κοινωνία συνεκινήθη, δεν υπήρξε δε μάτι που δεν εδάκρυσε προ του θλιβερωτάτου θεάματος της εκφοράς των νεκρών. Την κηδείαν είχεν ως γνωστόν αναλάβει η Πανεργατική. Επίσης δε και ο Δήμος εψήφισε δι’ αυτήν 1.000 δρ. Την εκφοράν συνόδευσεν όλος ο εργατικός κόσμος της πόλεώς μας και αρκετοί πολλοί άλλοι. Τα πτώματα των τριών οι οποίοι κατήγοντο επί εδώ, μετεφέρθησαν εις τας οικίας των από της προχθές, των δε δύο Ισπανών εις την καθολικήν εκκλησίαν. Από τις 3 ½ μ.μ. οι σοροί των τριών νεκρών μετεφέρθησαν εκ των οικιών των εις τον ναόν της Μεταμορφώσεως όπου εψάλη η νεκρώσιμος ακολουθία, μεθ’ ην ο ενταύθα επόπτης της εργασίας κ. Μαρινάκης εξεφώνησεν επικήδειον λόγον…».

Ακολουθεί ο λόγος του αρμόδιου κρατικού λειτουργού, έμπλεος συγκινητικών αναφορών για τα θύματα, μαζί με λόγια παρηγοριάς για τους οικείους τους, αλλά και υποσχέσεις για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας σε όλους τους τομείς, προκειμένου να εκλείψουν τέτοια τραγικά περιστατικά.

Στη συνέχεια περιγράφονται λεπτομερώς η εκφορά των 5 θυμάτων και η πομπή προς το νεκροταφείο. Κοινή η μοίρα και η καταληκτική πορεία, πέρα από θρησκείες και δόγματα: «Εν τω μεταξύ εις το προαύλιον του ναού είχον μεταφερθή και τα πτώματα των δύο Ισπανών εκ της εκκλησίας των καθολικών όπου είχε ψαλή η νεκρώσιμος ακολουθία υπό τον αιδ. Δον Μέκα αποχαιρετήσαντος δι’ ολίγων τα ατυχή θύματα. Συγκινητικωτάτη υπήρξεν η στιγμή καθ’ ην εξηγόντο του ναού οι νεκροί με τας σπαρακτικάς κραυγάς των οικείων των. Αρχεται η εκφορά προηγουμένων των στεφάνων και της μουσικής του Ορφανοτροφείου, παιανιζούσης πενθίμως, είποντο οι καθολικοί ιερείς με τους νεκρούς των δύο Ισπανών και αμέσως κατόπιν επροχώρουν οι κρατούντες τα φέρετρα των τριών Ελλήνων νεκρών. Η νεκρική πομπή διά της οδού Ερμού, έκαμψεν την οδόν Κουμουνδούρου και εισήλθεν εις την οδόν Δημητριάδος, παρακολουθούντος απείρου κόσμου. Καθ’ ην στιγμήν είχε φθάση προ των γραφείων της Πανεργατικής, της οποίας ο εξώστης είχε διακοσμηθή πενθίμως, απεχαιρέτησαν τους νεκρούς οι κ.κ. Μωραΐτης, αντιπρόσωπος των σιγαροποιών, Οικονόμου των μηχανοσιδηρουργών και Γεωργίου των υποδηματεργατών εκ μέρους της Πανεργατικής οι οποίοι τόνισαν ότι οι κηδευόμενοι υπήρξαν θύματα της αμεριμνησίας του Κράτους και της απληστίας του κεφαλαίου το οποίον υποστηριζόμενον υπ’ αυτού τούτου του Κράτους, οργιάζει εις βάρος της εργατικής τάξεως, μη προσνοούν, ως έδει, περί της ζωής του εργάτου. Υπέμνησαν προσέτι τας κακουχίας τας οποίας υφίσταται ο εργάτης και εξέφρασαν τη βεβαιότητα, ότι θάττον η βράδυον θα δημιουργηθεί νέος κόσμος επί τη βάσει του νόμου της δικαιοσύνης…».

Από τα παραπάνω τεκμαίρεται η δημιουργία και η ανάπτυξη ενός στιβαρού εργατικού κινήματος στον Βόλο με πρωτοπόρες για την εποχή ιδέες. Στη συνέχεια αναφέρονται οι φορείς που κατέθεσαν στεφάνια, ενώ δεν παραλείπει ο συντάκτης, στο τελευταίο μέρος του δημοσιεύματος, να αναφερθεί και στην πορεία των ανακρίσεων για τις αιτίες του δυστυχήματος που διενεργούνται από το Λιμεναρχείο Βόλου. Ο λιμενάρχης κάλεσε επιτροπή πραγματογνωμόνων, για επιτόπια έρευνα ώστε να προκύψουν ασφαλή συμπεράσματα και πράγματι διαπιστώθηκε ότι το συμβάν «προήλθεν ένεκα της ελαττωματικής κατασκευής και εφαρμογής του πώματος του λέβητος», γι’ αυτό και μάλλον αποδίδονταν ευθύνες στον μηχανικό του πλοίου.

***

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ενέργειες της Πανεργατικής Ενώσεως που καταγγέλλει το τραγικό συμβάν με επιστολή της προς την κυβέρνηση και τη Γενική Εργατική Συνομοσπονδία, χαρακτηρίζοντας εγκληματική τη συμπεριφορά των ναυτιλιακών εταιρειών που με γνώμονα μόνο το κέρδος αγόραζαν φτηνά και σε κακή κατάσταση πλοία και μ’ αυτό τον τρόπο θέτουν σε προφανή κίνδυνο τη ζωή των ναυτικών. Ακόμη κατέθεσε αίτημα στο Λιμεναρχείο «όπως επιτραπή εις επιτροπήν προσδιορισθησομένης υπό της Πανεργατικής να προβή εις έρευναν επί των αιτιών του δυστυχήματος…» το οποίο έγινε αποδεκτό από τον λιμενάρχη (Ταχυδρόμος 28/12/1919). Το έμπρακτο ενδιαφέρον της Πανεργατικής για το συμβάν προεκτείνεται και στο ζήτημα της στήριξης των οικογενειών των θυμάτων με την απόφαση για πραγματοποίηση θεατρικής παράστασης, τα έσοδα της οποίας θα διατεθούν σε αυτές. Ακόμη, λίγο αργότερα στις 18 Ιανουαρίου του 1920, αναγγέλλεται η διεξαγωγή εράνου από επιτροπή της Πανεργατικής που θα διερχόταν απ’ όλα τα καταστήματα της πόλης, για τον ίδιο σκοπό. Οι πρωτοβουλίες αυτές τυγχάνουν της απόλυτης αποδοχής, με το πλήρωμα του α/π Αντώνιος να προσέρχεται στα γραφεία της Πανεργατικής Ενωσης εκφράζοντας τις θερμές του ευχαριστίες για την έμπρακτη συμπαράσταση.

***

Εκτός όμως από τις παραπάνω προσπάθειες αρωγής, συνεχίζονται και οι ανακρίσεις για τα αίτια του δυστυχήματος. Αυτοψία θα πραγματοποιούνταν και από ειδικό κλιμάκιο πραγματογνωμόνων αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού που κλήθηκε από τον λιμενάρχη ώστε να υπάρχει πιο εμπεριστατωμένο πόρισμα. Η υπόθεση στις αρχές του 1920 παίρνει τον δρόμο της Δικαιοσύνης με τον ανακριτή ν’ αναλαμβάνει την περαιτέρω διερεύνηση και να αποδίδει τις κατηγορίες στους υπεύθυνους του τραγικού συμβάντος. Αν και όλα δείχνουν πως θ’ απαγγελθούν κατηγορίες στον μηχανικό του πλοίου η «εκδοθείσα απόφασις» του προέδρου Πρωτοδικών Βόλου καθιστά υπεύθυνους για το δυστύχημα τους τεχνίτες του εργοστασίου Σταματόπουλου με το σκεπτικό ότι η έκρηξη προήλθε όχι κατά τη διάρκεια του πλου με την κανονική λειτουργία των μηχανών, αλλά κατά την εκτέλεση εργασιών από το συγκεκριμένο συνεργείο. Με αυτόν τον τρόπο η πλοιοκτήτρια εταιρεία Γαλανού απαλλασσόταν από κάθε ευθύνη αφού το συμβάν προήλθε από κάποια πιθανή αβλεψία των εργαζόμενων στην επισκευή, δηλαδή των τραγικών θυμάτων! Επομένως οι αιτήσεις των οικογενειών των νεκρών που ζητούσαν αποζημιώσεις από τους πλοιοκτήτες, ακόμη και με κατάσχεση του πλοίου, απορρίφθηκαν κι έπρεπε πλέον οι διεκδικήσεις τους να στραφούν κατά του εργοστασίου Σταματόπουλου. Υπήρχε όμως και το πόρισμα των εμπειρογνώμων του Πολεμικού Ναυτικού που έκρινε το γεγονός «όλως τυχαίον, ουδενός θεωρουμένου υπευθύνου»! (Ταχυδρόμος 14/1/1919).

Το α/π Αντώνιος ήδη είχε αποπλεύσει «κατόπιν χορηγηθείσης άδειας…» από την προηγούμενη μέρα (13/1/19), με πολλά ερωτήματα να μένουν αναπάντητα.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου