Γρ. Καρταπάνης: Θυσίες και απώλειες του Πολεμικού Ναυτικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940-41

γρ-καρταπάνης-θυσίες-και-απώλειες-του-839468

Η συμβολή του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού στον πόλεμο του 1940-41, αλλά και σε ολόκληρη τη διάρκεια της παγκόσμιας σύρραξης, είναι βέβαια γνωστή. Η προσφορά του υπήρξε εξαιρετικά σημαντική, παρά τις περιορισμένες συνήθως υλικές δυνατότητες, χάρη στα ψυχικά αποθέματα των στελεχών του, όλων των βαθμίδων και την ποιοτική τους ανωτερότητα σε θάρρος, μαχητικότητα, και ναυτοσύνη. Από την αναπόφευκτη εμπλοκή της χώρας μας στον πόλεμο στις 28 Οκτωβρίου 1940 και μετά, το Ναυτικό κατάδειξε ότι μπορούσε να υπερασπιστεί επάξια τη βαριά κληρονομιά τόσων αιώνων, καταβάλλοντας βέβαια υψηλό κι επώδυνο τίμημα. Τα διαχρονικά στοιχεία του ηρωισμού και της ναυτικής εμπειρίας ξεδιπλώθηκαν και πάλι καταφανή, γράφοντες νέες σελίδες ένδοξης ναυτικής ιστορίας. Οι απώλειες και θυσίες πληρωμάτων και πλοίων επικυρώνουν με τον πιο τραγικό αλλά και υπερήφανο τρόπο τη συμβολή του Πολεμικού Ναυτικού στον γιγάντιο αγώνα εκείνης της σημαδιακής εποχής. Στο σημερινό σημείωμά μας θα εστιάσουμε την προσοχή μας στο τίμημα που κατέβαλε το Ναυτικό κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου, δηλαδή από την έναρξή του ως τις παραμονές της γερμανικής επίθεσης.

***

Όπως όλοι λίγο-πολύ γνωρίζουμε οι απώλειες πολεμικών πλοίων με θύματα ξεκίνησαν πριν από την κήρυξη του πολέμου (την επίσημη τουλάχιστον αφού σοβούσε μια ακήρυχτη διαμάχη με συνεχείς προκλήσεις από μέρους της Ιταλίας), με τον άνανδρο και ανίερο τορπιλισμό του εύδρομου «Έλλη» ,ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου του 1940 στην Τήνο, όπου το πλοίο παραβρίσκονταν για τον πανηγυρικό εορτασμό της Παναγίας. Το τραγικό περιστατικό δεν προέκυψε εντελώς ξαφνικά αλλά υπήρξε το αποκορύφωμα μιας σειράς προκλητικών επιθετικών ενεργειών της ιταλικής αεροπορίας εναντίων Ελληνικών πολεμικών πλοίων, ευτυχώς χωρίς να προκληθούν απώλειες ή υλικές ζημιές. Στις 12 Ιουλίου το φαρόπλοιο Ωρίων και το αντιτορπιλικό Ύδρα παρενοχλήθηκαν κοντά στη Γραμβούσα της Κρήτης για ν’ ακολουθήσει παρόμοιο περιστατικό, λίγες μέρες αργότερα, εναντίον ελληνικών υποβρυχίων στην περιοχή της Ιτέας. Στα τέλη του ίδιου μήνα καταγράφεται και νέο συμβάν κοντά στη Ναύπακτο με στόχο τα αντιτορπιλικά Βασ. Γεώργιος και Βασ. Όλγα. Όλα ετούτα εύλογα χαρακτηρίστηκαν ως πρόδρομοι μιας σοβαρότερης επίθεσης που πραγματοποιήθηκε με τον πλέον ύπουλο και ασεβή τρόπο, αφού οι, επίσης χριστιανοί, επιδρομείς δεν σεβάστηκαν ούτε την Κοίμηση της Θεοτόκου.

***

Το γεγονός του τορπιλισμού της Έλλης είναι, νομίζω, ευρέως γνωστό. Συνέβη στις 8:30 το πρωί όταν ετοιμάζονταν το άγημα για τη συμμετοχή του στην τιμητική περιφορά της εικόνας, καθώς ήδη τελούνταν η πανηγυρική θεία λειτουργία. Η τορπίλη λάβωσε θανάσιμα το πλοίο κάπου στη μέση στο σημείο του λεβητοστάσιου και οι άμεσες προσπάθειες ρυμούλκησης ,ώστε να μεταφερθεί στα αβαθή δεν απέδωσαν με αποτέλεσμα να βυθιστεί περίπου στο ίδιο σημείο 45 λεπτά αργότερα. Τα εννιά μέλη του πληρώματος που απωλέστηκαν αποτελούν τους πρώτους νεκρούς του πολέμου που ακόμα δεν είχε αρχίσει. Η επίθεση ήταν απολύτως στοχευμένη και σχεδιασμένη για την πρόκληση μεγάλου αριθμού θυμάτων καθώς ρίχτηκαν άλλες δύο τορπίλες κατά των ελλιμενισμένων ατμόπλοιων Έλση και Έσπερος την ώρα που αποβίβαζαν προσκυνητές, αλλά ευτυχώς αστόχησαν προσκρούοντας στον λιμενοβραχίονα. Το αχαρακτήριστο συμβάν, γνωρίζουμε πως αντί να πτοήσει, χαλύβδωσε το φρόνημα του ελληνικού λαού.

***

Με την έναρξη του πολέμου το Ναυτικό ανέλαβε δράση: Διαφύλαξη των ελληνικών χωρικών υδάτων, προσβολή (κυρίως με υποβρύχια) ιταλικών νηοπομπών στην Αδριατική και το στενό του Οτράντο για ματαίωση μεταφοράς στρατού και εφοδίων, πλευροκόπημα του εχθρού στ’ αλβανικά παράλια αλλά και κάλυψη της προέλασης στη συνέχεια των ελληνικών δυνάμεων. Χαρακτηριστικό της απόλυτης κυριαρχίας και επιτυχούς παρουσίας των πολεμικών μας πλοίων, αποτελούν, πέρα από τις βεβαιωμένες επιτυχίες, και οι περιορισμένες απώλειες. Μοναδική, αλλά ιδιαίτερα οδυνηρή, περίπτωση η αύτανδρη καταβύθιση του υποβρυχίου Πρωτεύς στις 29/12/1940 στο στενό του Οτράντο, 40 μίλια ανατολικά του Μπρίντεζι, κατά τη διάρκεια προσβολής ιταλικής νηοπομπής. Η τορπιλική επίθεση υπήρξε επιτυχής καθώς βυθίστηκε το μεταγωγικό – οπλιταγωγό Sardegna11452 τόνων, αλλά το συνοδό τορπιλοβόλο Antaresεμβόλισε τον Πρωτέα στη συνέχεια, με αποτέλεσμα να απολεσθεί αύτανδρος. Χάθηκαν και τα 48 μέλη του πληρώματος και είναι η δεύτερη πιο πολύνεκρη απώλεια ελληνικού πολεμικού πλοίου στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έπειτα από εκείνη του αντιτορπιλικού Βασ. Όλγα στο Λακκί της Λέρου στις 26/9/1943, με 70 νεκρούς.

Τα ονόματα των απολεσθέντων αξιωματικών (του κυβερνήτη Πλωτάρχη Μιχ. Χατζηκωνσταντή και των υποπλοίαρχων Γ. Μαριδάκη, Θ. Κονίδη και Α. Τουρνά δόθηκαν μεταπολεμικά σε πλοία του ναυτικού, όπως και σε όλους τους πεσόντες αξιωματικούς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

***

Εκτός από την τραγική απώλεια του υποβρυχίου Πρωτεύς, επισημαίνεται και μια επιτυχής προσβολή της ιταλικής αεροπορίας κατά ελληνικού πολεμικού πλοίου, στις 22 Μαρτίου 1941, δηλαδή στη διάρκεια της λεγόμενης Εαρινής επίθεσης ,δυο περίπου εβδομάδες πριν τη γερμανική εμπλοκή. Πρόκειται για το ναρκαλιευτικό- ναρκοθετικό Στρυμών που ήταν ελλιμενισμένο στην Κέρκυρα και δέχτηκε αεροπορική επίθεση με αποτέλεσμα να χαθούν εφτά μέλη του πληρώματος, όλοι ναυτοδίοποι. Επίσης υπήρξαν τραυματισμοί, ανάμεσα τους και του κυβερνήτη σημαιοφόρου Π. Ανέστη, ενώ και στο πλοίο προκλήθηκαν αρκετές ζημιές. Μολαταύτα το Στρυμών κατάφερε να πλεύσει μόνο του στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας για τις απαιτούμενες επισκευές, αλλά οι δραματικές εξελίξεις απέτρεψαν κάθε σχετική προσπάθεια. Επειδή ήταν αδύνατη η διαφυγή του με τα υπόλοιπα πλοία του στόλου, μετά τη γερμανική εισβολή, αποφασίστηκε η εκούσια καταστροφή του ώστε να μην περιέλθει στους κατακτητές. Όμως κάτι τέτοιο δεν ολοκληρώθηκε και οι Γερμανοί το επισκεύασαν και το έθεσαν στις υπηρεσίες τους ,εξοπλίζοντάς το ως ανθυποβρυχιακό με στοιχεία UJ 2101. Πρόκειται για το πλοίο που βύθισε τον Κατσώνη στις 14/9/1943, ανοιχτά της Σκιάθου. Αλλά και το ίδιο δεν είχε καλύτερη τύχη όταν προσβλήθηκε και βυθίστηκε από συμμαχικά αεροπλάνα κατά τη διάρκεια νηοπομπής από τον Πειραιά προς την Κρήτη, στις 1/6/1944.

***

Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου εκτός από τις παραπάνω απώλειες πολεμικών πλοίων υπήρξαν και δύο αντίστοιχες περιπτώσεις επίτακτων πλοίων που δυστυχώς συνοδεύτηκαν από αρκετά θύματα. Και τα δύο βυθίστηκαν όχι από παρέμβαση του εχθρού αλλά έπειτα από πρόσκρουση σε νάρκες φίλιων ναρκοπέδιων.

Το επίτακτο φορτηγό ατμόπλοιο Βιβή νηολογίου Πειραιά 968, ολικής χωρητικότητας 968 κόρων, μήκος 50 μέτρων και ναυπήγησης του 1898, πλοιοκτησίας Ν. Βερνίκου, μετέφερε φορτίο σίτου από τον Πειραιά στο Κατάκολο Ηλείας ,όταν στις 9/11/1940, παραπλέοντας την περιοχή Άραξου στον Πατραϊκό κόλπο, προσέκρουσε σε νάρκη από το φράγμα ακρ. Πάπας – Αγ. Σώστης με αποτέλεσμα να βυθιστεί και να απολεσθούν τα δέκα από τα δεκαπέντε μέλη του πληρώματος του. Το συμβάν αποδόθηκε στη μη τήρηση των οδηγιών για ασφαλή πλου, αν και ο κυβερνήτης ισχυρίστηκε ότι ακολουθούσε επακριβώς την οριζόμενη πορεία. Πρόκειται για την πρώτη χρονικά, στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, απώλεια πλοίου του Πολεμικού Ναυτικού (επίτακτου), ναυάγιο που δυστυχώς συνοδεύτηκε με το θάνατο των δύο τρίτων του πληρώματος, κάτι που καταδείκνυε την επικινδυνότητα και τραγικότητα των πολεμικών συνθηκών.

***

Ανάλογη είναι και η περίπτωση του επίτακτου ναυαγοσωστικού ρυμουλκού Μίμης στις 29/3/1941, όταν προσέκρουσε σε νάρκη του φράγματος Αίγινας- Φλεβών στη διάρκεια νυχτερινής περιπολίας. Επρόκειτο για ένα μάλλον παλιό σκαρί, ναυπήγησης του 1888, που ανήκε στην εταιρία Στρίγκου, νηολογίου Πειραιά 805 και μήκος 40 μέτρων που είχε επιταχθεί από την αρχή του πολέμου. Το πλήρωμά του αποτελούνταν από 27 άτομα, 15 του Εμπορικού και 12 του Πολεμικού Ναυτικού. Εκτός από τον εμποροπλοίαρχο κυβερνήτη ως ναυτικός διοικητής του πλοίου επέβαινε ο έφεδρος σημαιοφόρος Ηλ. Ντεγιάννης. Η συνηθισμένη νυχτερινή περιπολία κάτω από ήρεμες καιρικές συνθήκες και με τη λήψη όλων τον προβλεπόμενων μέτρων, εξελίσσονταν ομαλά, όταν απρόσμενα συνέβη το κακό. Προφανώς από κάποιο σφάλμα στην πορεία, το σκάφος εισήλθε στο επιτηρούμενο ναρκοπέδιο και προσέκρουσε σε νάρκη με αποτέλεσμα να τιναχτεί στον αέρα και να βυθιστεί άμεσα συμπαρασύροντας τα 23 από τα 27 μέλη του πληρώματος. Διασώθηκαν δύο άνδρες του Εμπορικού και δύο του Πολεμικού Ναυτικού, ένας εκ των οποίων ήταν ο σημαιοφόρος Ντεγιάννης που αργότερα ανέπτυξε αξιόλογη αντιστασιακή δράση και συνελήφθη από τους Γερμανούς καθώς χρησιμοποιούσε ασύρματο, για να εκτελεστεί στις 19/6/1942 στην Καισαριανή. Το όνομά του δόθηκε σε πυραυλάκατο του στόλου.

Η απώλεια του ναυαγοσωστικού Μίμης περιλαμβάνεται στα πλέον πολύνεκρα ναυάγια του Πολεμικού Ναυτικού σε όλη την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και το συμβάν είναι ιδιαίτερα οδυνηρό αφού χάθηκε το σύνολο σχεδόν των επιβαινόντων. Πρόκειται για το τελευταίο τραγικό περιστατικό του ελληνοϊταλικού πολέμου που ξεκίνησε επίσης με απώλεια επίτακτου πλοίου (Βιβή) και ολοκληρώθηκε με ετούτη του ναυαγοσωστικού Μίμης. Άλλωστε οι απώλειες των επίτακτων στη συνέχεια ,αποτελούν μια ξεχωριστή, ιδιαίτερα τραγική σελίδα του πολέμου.

Όπως είδαμε, στη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου οι απώλειες πλοίων με θύματα, αν και οδυνηρές ,υπήρξαν μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού. Η μεγάλη καταστροφή προέκυψε τον Απρίλιο του 1941 κατά τη γερμανική εισβολή όπου καταστράφηκαν δεκάδες πολεμικών, επίτακτων και, άλλων εμπορικών πλοίων αλλά και κάθε λογής μικρών σκαφών, από τις αεροπορικές κυρίως επιδρομές. Αλλά για ετούτα επιβάλλεται ξεχωριστή αναφορά.

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου