Σε παλιότερα άρθρα μας (9/7/2017) είχαμε παρουσιάσει τον «Κανονισμό Λιμένος Βόλου» που συντάχθηκε από την τότε λιμενική αρχή και τέθηκε σε εφαρμογή στις 14/4/1923, έπειτα από τη σχετική υπουργική έγκρισή του. Με τον όρο «Κανονισμός Λιμένος» ονομάζουμε το σύνολο των διατάξεων που καθορίζουν την ομαλή και εύρυθμη λειτουργία των λιμανιών σε όλους τους τομείς και σήμερα διακρίνονται σε γενικούς (που αφορούν σε όλα τα λιμάνια) και ειδικούς (που έχουν τοπικό χαρακτήρα). Ο «Κανονισμός Λιμένος Βόλου» είναι μάλλον ο πρώτος που εγκρίθηκε και εφαρμόστηκε στην Ελλάδα, αφού προηγείται ακόμη κι εκείνου του Πειραιά. Τυπώθηκε την ίδια χρονιά (1923) σε φυλλάδιο 16 σελίδων διαστ. 19,5χ15 από το βιβλιοπωλείο Παρασκευοπούλου και περιέχει 12 άρθρα με μια επιπλέον συμπληρωματική διάταξη κι ένα σχεδιάγραμμα του λιμανιού με τις θέσεις αγκυροβολίας, προσέγγισης κ.λπ. Εκείνη την εποχή σε κάθε λιμάνι με σημαντική ναυτιλιακή κίνηση επιβάλλονταν να συντάσσουν οι Αρχές ένα πλήρες σύνολο διατάξεων για την εύρυθμη διεξαγωγή κάθε δραστηριότητας στον χερσαίο και θαλάσσιο χώρο του. Η ίδρυση του Λιμενικού Σώματος, το 1919 ως ειδικού, αστυνομικού χαρακτήρα, φορέα για την διοίκηση των λιμανιών και όχι μόνο, συνοδεύτηκε από την εφαρμογή συγκροτημένων κανονισμών, στο πλαίσιο του γενικού εκσυγχρονισμού και της νέας οργανωτικής προσπάθειας.
***
Νωρίτερα, προτού συγκροτηθούν και τεθούν σε ισχύ οι Κανονισμοί Λιμένος, οι κατά τόπους Λιμενικές Αρχές εξέδιδαν κατά καιρούς τις απαραίτητες διατάξεις προκειμένου να καλυφθούν ζητήματα σχετικά με την ομαλή λειτουργία των λιμανιών, βάσει της υπάρχουσας νομοθεσίας που τους έδινε αυτό το δικαίωμα. Να σημειώσουμε ότι πριν από την ίδρυση του Λιμενικού Σώματος οι Λιμενικές Αρχές στελεχώνονταν από άνδρες κυρίως του Πολεμικού, αλλά και του Εμπορικού Ναυτικού ή και από ιδιώτες ως πολιτικό προσωπικό. Διοικητικά ανήκαν στη Διεύθυνση Εμπορικής Ναυτιλίας, η οποία άλλοτε υπαγόταν στο Υπουργείο Ναυτικών και άλλοτε στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας προτού ιδρυθεί το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας. Ακόμη οι κατά τόπους Λιμενικές Αρχές είχαν ολιγάριθμη δύναμη και συνεπικουρούνταν από τις Τελωνιακές ή Αστυνομικές Αρχές στην προσπάθειά τους για την τήρηση της ευνομίας ή την πάταξη κάθε παράνομης δραστηριότητας. Για παράδειγμα το 1887 στο λιμάνι του Βόλου, το Κεντρικό, τότε, Λιμεναρχείο στελεχωνόταν από οκτώ άτομα, λιμενάρχη, γραμματέα, υποφροντιστή, αρχιλιμενοφύλακα και 4 λιμενοφύλακες ναύτες. Αλλά και στον «Οδηγό Βόλου – Νομού Μαγνησίας» το 1901, έκδοση του Εμπορικού Συλλόγου Βόλου, υπάρχει στο Λιμεναρχείο η ίδια περίπου δύναμη, λιμενάρχης ο Εμμ. Καθήκουρας, υποφροντιστής (υποπλοίαρχος οικονομικός), γραμματεύς ο Σπ. Λιβαδάς υπολογιστής (δόκιμος σημαιοφόρος οικονομικός), ο υγειονομικός γιατρός Πάτροκλος Παλαμηδάς, ένας υπαξιωματικός υποκελευστής και 4 λιμενοφύλακες ναύτες (σελ. 61).
***
Δεν θα πρέπει να ήταν και πολύ διαφορετικά τα πράγματα στα 1913, όταν η τότε Λιμενική Αρχή υπό τον λιμενάρχη Ιω. Καφετζόπουλο εξέδωσε δύο ενότητες διατάξεων για ζητήματα που αφορούσαν στην εύρυθμη λειτουργία των δραστηριοτήτων στο λιμάνι, τόσο στη χερσαία, όσο και στη θαλάσσια ζώνη του και στις λιμενικές εγκαταστάσεις. Επίσης το τοπικό Λιμεναρχείο εκδίδει και μεμονωμένες ανακοινώσεις – διατάξεις για την κάλυψη ειδικών περιπτώσεων που προέκυπταν. Πάντοτε οι Αρχές του λιμανιού προέβαιναν στην έκδοση διαφόρων διατάξεων, ανάλογα με τις προκύπτουσες ανάγκες, που δημοσιεύονταν και στον τοπικό Τύπο. Στην εφ. Πρωία στις 8/2/1913 διαβάζουμε για τους κανόνες στάθμευσης στην παραλία:
«Αστυνομική διάταξις του λιμένος.
Ο κεντρικός λιμενάρχης της πόλεώς μας κ. Ιω. Καφετζόπουλος εξέδωσε διαταγήν διά της οποίας ορίζεται:
1) Τόπος στάθμευσης των αμαξών προς παραλαβήν επιβατών εκ των ατμοπλοίων ο χώρος από της ανατολικής γωνίας της σχηματιζόμενης υπό του λιμενοβραχίονος και της προκυμαίας, μέχρι του τέλους της δευτέρας αποβάθρας, από της γωνίας ταύτης μη επιτρέποντος απολύτως την στάθμευσιν αμαξών προ των αποβαθρών. Αι σταθμεύουσαι άμαξαι θα σχηματίζωσι σειράν παράλληλον τη προκυμαία και απεχούσαν πέντε μέτρα απ’ αυτής
2) Αι άμαξαι αι μεταφέρουσαι επιβάτας εις την παραλίαν προς επιβίβασιν επί των ατμοπλοίων θα αποβιβάζωσιν αυτούς πέντε μέτραν μακράν των αποβαθρών και θα σπεύδωσιν αμέσως να λαμβάνωσι την θέσιν των εις την σειράν της επισταθμεύσεως.
3) Απαγορεύεται εις τους αμαξηλάτας κατά το διάστημα της αναμονής των επιβατών να κατέρχονται του ειδωλίου των και να καταλαμβάνωσιν τας βαθμίδας των αποβαθρών.
4) Ορίζεται τόπος σταθμέυσεως των χειραμαξών παράλληλονγραμμήν τη προκυμαία, αρχομένην από της δυτικής γωνίας της σχηματιζομένης υπό του λιμενοβραχίονος και της προκυμαίας και απεχουσών πέντε μέτρα απ’ αυτής (της προκυμαίας).
5) Ορίζεται τόπος σταθμεύσεως των διτρόχων και τετρατρόχων αμαξών των εργαζομένων εις την παραλίαν την προ του στρατώνος προκυμαίαν, εις παράλληλον γραμμήν απέχουσας πέντε μέτρα απ’ αυτής.
Οι παραβάται της παρούσης τιμωρηθήσονται συμφώνως του νόμου».
Προφανώς θα επικρατούσε αναρχία στο παραλιακό παρκάρισμα των κάθε είδους αμαξών γι’ αυτό και επισημαίνονται με ακρίβεια οι θέσεις όπου επιτρεπόταν πλέον η στάθμευση, ώστε να μην παρουσιάζεται έλλειψη τάξης. Ακόμη καθορίζεται και η συμπεριφορά των αμαξάδων, γιατί φαίνεται πως περιφέρονταν στην παραλία αφήνοντας μόνα τα οχήματά τους. Στο παραλιακό μέτωπο της πόλης το πρόβλημα της κυκλοφορίας και της στάθμευσης προβάλλει διαχρονικό. Τηρουμένων των αναλογιών και των εξόφθαλμων αλλαγών μια σύγκριση του τότε με το σήμερα παρουσιάζει ταυτίσεις!
***
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον δίνει η Λιμενική Αρχή εκείνης της εποχής και για τον θαλάσσιο χώρο, σε ζητήματα που αφορούν στην κυκλοφορία , την προσέγγιση και την αγκυροβολία των διαφόρων σκαφών. Άλλωστε στη θάλασσα, με τη πρόσβαση στις λιμενικές εγκαταστάσεις, εστιάζεται η πλειονότητα των λιμενικών δραστηριοτήτων. Γι’ αυτό και η νέα «Λιμενική Αστυνομική Διάταξις» που δημοσιεύεται στην εφ. Πρωία στις 27/2/1913, φέρει τον υπότιτλο: «Αγκυροβολία Πλοίων», μιας κι εκεί στοχεύει η εφαρμογή της. Πρόσδεση, αγκυροβολία, πλεύριση, υποχρεώσεις των σκαφών, καθαριότητα λιμανιού, πλεύση εντός του λιμένος και άλλες υποχρεώσεις και κανονισμοί καταγράφονται λεπτομερώς για την επιθυμητή επικράτηση της «ευταξίας». Ας δούμε το πλήρες κείμενο της «διαταγής»:
«Ο κεντρικός λιμενάρχης της πόλεώς μας κ. Ιω. Καφετζόπουλος εξέδωκε την κάτωθι διαταγήν διά την αγκυροβολίαν των πλοίων κ.λπ.
1) Άπαντα τα δι’ οιονδήποτε λόγον καταπλέοντα εις τον λιμένα Βόλου, ατμοκίνητα και ιστιοφόρα πλοία, προσδένονται άμα τω κατάπλω αυτών εις την προκυμαίαν Βόλου και εις την ωρισμένην δι’ έκαστον πλοίον θέσιν, δια πρυμνησίων, οσονδήποτε και εάν είναι βραχύς ο χρόνος της εις τον λιμένα παραμονής των. Τα πρυμνήσια ταύτα θα λύωνται μόνον κατά την στιγμήν του απόπλου του πλοίου και εν περιπτώσει ανωτέρας βίας.
2) Όταν εν περιπτώσει αδυνάτου, ατμόπλοια ή ιστιοφόρα αναγκάζονται να μη δένωσι πρυμνήσια, δέον τα μεν ιστιοφόρα τα εισελθόντα εις τον λιμένα να αγκυροβολήσωσιν εις θέσιν μη εμποδίζουσαν την εν τω λιμένι κίνησιν των πλοίων, τα δε ατμόπλοια θα παραμένωσι έξωθεν του λιμένος, εις τοιαύτην θέσιν ώστε να μην εμποδίζεται ο απόπλους και έκπλους εκ του λιμένος.
3) Παραβολή (διπλάρωμα) επί του λιμενοβραχίονος: Τα επιβατικά και φορτηγά ατμόπλοια δύνανται να παραβάλωσι τω λιμενοβραχίονι, όταν υπάρχει προς τούτο χώρος και κατόπιν ειδικής αδείας ημών.
-Συρίκτρα
4) Τα μέλλοντα, ν’ αποπλεύσωσι του λιμένος, ατμόπλοια δέον να μεταχειρίζονται τας συρίκτρας των τρεις φοράς μόνον. Ήτοι μίαν φοράν δι’ ενός συριγμού μακρού, την δευτέραν φοράν δια δύο συριγμών μακρών και την τρίτην διά τριών ομοίων, απαγορευομένων αυστηρώς τον επιπλέον συριγμών, θα αποφεύγωσι δε τη χρήσιν σειρηνών όταν έχωσιν κοινάς συρίκτρας.
– Καθαριότης προκυμαίας
5) Τα ιστιοφόρα και ιδίως τα κομίζοντα και παραλαμβάνοντα οπώρας, τοιαύτα ή άλλα είδη ρυπαίνοντα την προκυμαίαν, θα διατηρώσιν διά των υπηρετών αυτών (μούτσων) εις κάθε στιγμήν εν απολύτω καθαριότητι την προκυμαίαν.
– Προσδέσεις λέμβων
6) Αι λέμβοι των επιβατών και αι φορτηγίδες μετά την εκτέλεσιν της εργασίας των θα προσδένωνται διά πρυμνησίων εις την προκυμαίαν και εις την οριζομένην δι’ αυτάς θέσιν, λυόμεναι και εξασφαλιζόμεναι εν περιπτώσει κινδύνων εξ’ ανωτέρας βίας.
– Φωτισμός πλοίων
Εν τέλει ο κ. λιμενάρχης καθιστά ιδιαζόντως προσεκτικούς τους πλοιάρχους και κυβερνήτας των ελλιμενισμένων ατμοπλοίων και ιστιοφόρων δια την έγκαιρον αφήν και επιτήρησιν των κεκανονισμένων φώτων. Επίσης εφιστά την προσοχήν των πλοιάρχων και κυβερνητών όπως τα εισπλέοντα και εκπλέοντα εις τον λιμένα Βόλου πλοία, πλέωσιν με κατά το δέον ηλαττωμένην ταχύτητα».
Αν αντιπαραβάλλουμε τις παραπάνω «διαταγές» με τα άρθρα του Κανονισμού Λιμένος Βόλου, του 1923, είναι ευνόητο να συναντήσουμε πολλές ομοιότητες, αφού και τα τρία κείμενα έχουν κοινή επιδίωξη, την τάξη και ευνομία του λιμανιού. Θα μπορούσαμε λοιπόν να χαρακτηρίσουμε τις δύο «διαταγές» του 1913 ως πρόδρομους του πλήρους και ολοκληρωμένου «Κανονισμού» δέκα χρόνια αργότερα, μαζί με όποιες άλλες ανάλογες ανακοινώσεις υπήρξαν στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα. Πάντως και στις δύο παραπάνω διατάξεις διαφαίνεται καθαρά η πρόθεση της Λιμενικής Αρχής να επιβάλλει την τάξη με σαφείς κανόνες και συγκεκριμένες υποχρεώσεις.
***
Εκτός από τα δύο προηγούμενα συγκροτημένα σύνολα διατάξεων, την ίδια εποχή, αρχές του 1913, το Κεντρικό Λιμεναρχείο Βόλου εξέδιδε και άλλες ανακοινώσεις για μεμονωμένα ζητήματα που προέκυπταν. Ο δραστήριος λιμενάρχης Ιω. Καφετζόπουλος φροντίζει για την άμεση ρύθμιση θεμάτων στις δραστηριότητες του χώρου δικαιοδοσίας του. Όπως για την ευδιάκριτη παρουσία των λέμβων του λιμανιού, αλλά και των ίδιων των λεμβούχων, γιατί πιθανόν να υπήρχαν και κάποιοι δίχως την απαραίτητη νομιμοποίηση. Ομοίως και οι ερασιτεχνικές βάρκες έπρεπε να φέρουν αριθμό λεμβολογίου:
«Διά τας λέμβους
Το Λιμεναρχείον Βόλου από σήμερον δεν θα επιτρέψη εις ουδεμίαν λέμβον να εργασθή χωρίς να φέρη τον αριθμό της ευδιάκριτον εις αμφοτέρας τας πρωραίας παρειάς (μάσκες) καθώς και τον, δι’ αστυνομικής διατάξεως του λιμένος, καθωρισμένον αριθμόν των λεμβούχων επί του βραχίονος. Ωσούτως και αι ιδιωτικοί λέμβοι δέον να φέρωσιν αριθμόν». (Πρωία 30/1/1913).
Δηλαδή με την παραπάνω διάταξη γινόταν πιστοποίηση των νόμιμων επαγγελματιών λεμβούχων, αλλά και των λέμβων που διέθεταν.
***
Κατά την πολεμική περίοδο με τη διεξαγωγή του Α’ Βαλκανικού Πολέμου υπήρξαν επιτάξεις σκαφών για τις ανάγκες των διαφόρων επιχειρήσεων, μεταφορών κ.λπ. Αφότου έληξαν οι εχθροπραξίες, οι ιδιοκτήτες τους ζητούσαν από το κράτος αποζημιώσεις, για τους μισθούς των πληρωμάτων κατά το χρόνο επίταξης, αλλά και για τις τυχόν βλάβες που τα σκάφη υπέστησαν. Πρόκειται ασφαλώς για μια κίνηση που θ’ ανακούφιζε τους διάφορους μικροϊδιοκτήτες πλεούμενων κυρίως, μιας και η σχετική υπουργική απόφαση κάνει λόγο για τις επιταχθείσες λέμβους και φορτηγίδες (μαούνες). Διαβάζουμε στην Πρωία στις 27/3/1913:
«Διαά τους ιδιοκτήτας επιταχθεισών λέμβων και φορτηγίδων.
Ο κεντρικός λιμενάρχης Βόλου κ. Καφετζόπουλος διά διαταγής σήμερον καλεί τους ιδιοκτήτας των επιταχθεισών λέμβων και φορτηγίδων συμφώνως τη 14682 ε.ε. διαταγή του επί των Ναυτικών Υπουργείου, υποβάλωσι τάχιστα τακτικάς καταστάσεις διά τας ζητουμένας αποζημιώσεις δι’ ημερομίσθια των φορτηγίδων των κατά τας ημέρας της επιτάξεως, ως και διά τας βλάβας και φθοράς ας υπέστησαν αυταί εκ της επιτάξεως».
Κι ας ολοκληρώσουμε τα Λιμενικά του 1913 με μια διαμαρτυρία προς τη Λιμενική Επιτροπή για το θέμα της καθαριότητας στον υπό κατασκευή, ακόμη τότε, λιμενοβραχίονα:
«Διά την Λιμενικήν Επιτροπήν
Εις την λιμενικήν επιτροπήν συνιστώμεν θερμώς να φροντίση διά την καθαριότητα του λιμενοβραχίονος ο οποίος είναι απρόσιτος εις πεζούς λόγω του βορβόρου και των ακαθαρσιών αίτινες συνεσσωρεύθησαν επί αυτού. Με δαπάνην ολίγων δραχμών νομίζομεν ότι δύναται να επιτευχθή η καθαριότης αυτού διά να παύση η κακή εντύπωσις ην αποκομίζουσιν οι ερχόμενοι ταξειδιώται».
(Πρωία 19/2/1913).
Ισως θα έπρεπε για το ζήτημα αυτό η Λιμενική Επιτροπή να ζητήσει τη συνδρομή του λιμενάρχη Καφετζόπουλου με την έκδοση ειδικής «διαταγής» από αυτόν, ώστε να επιλυθεί το πρόβλημα του κυματοθραύστη. Αλλωστε η καθαριότητα του λιμένος προβλεπόταν και από τις παραπάνω διατάξεις.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
