Παρακολουθώντας σε διάφορες χρονιές τα δημοσιεύματα των τοπικών εφημερίδων σχετικά με την καλοκαιριάτικη κίνηση, παρατηρούμε το ενδιαφέρον της εντόπιας ειδησεογραφίας για επίκαιρες επισημάνσεις. Η θερινή καθημερινότητα προβάλλεται σε όλες της τις εκφάνσεις βεβαιώνοντας την διαχρονική προτίμηση του κόσμου προς τη συγκεκριμένη και αγαπημένη εποχή του χρόνου. Ανέκαθεν το καλοκαίρι αποτελεί την περίοδο εκείνη όπου η ξεγνοιασιά, η διασκέδαση, οι διακοπές, οι εκδρομές, τα μπάνια και κάθε τι σχετικό με την αναψυχή αποκτούν την πληρότητα και την κορύφωσή τους.
***
Πισωγυρίζουμε τη ματιά μας αρκετά, πάνω από έναν αιώνα πρωτύτερα, το καλοκαίρι του 1911 για να δούμε τι συνέβαινε τότε, μέσα από τα δημοσιεύματα της εφ. Πρωία που βρίσκεται στο πολύτιμο αρχείο της Βιβλιοθήκης του Συλλόγου των Τριών Ιεραρχών. Τακτικές και εύστοχες ματιές μας παρέχουν μιαν επαρκή εικόνα των καλοκαιρινών δραστηριοτήτων που, όπως πάντοτε, χαρακτηρίζονται από ζωντάνια κέφι και πολυμορφία. Ποικίλα κείμενα, συνήθως λιτά αλλά και διεξοδικότερα, καλοκαιριάτικης θεματολογίας καταγράφουν γεγονότα και καταστάσεις από τη ζωή της πόλης και της ευρύτερης περιοχής σε όλη τη διάρκεια της προσφιλούς εποχής.
***
Με το έμπα του καλοκαιριού, σε στήλη με γενικό τίτλο «Βώλος» όπου σημειώνονται ειδήσεις από την πόλη, εμπεριέχεται ιδιαίτερο κομμάτι που επιγράφεται «Μια ματιά γύρω μας». Εδώ ο σχολιογράφος της εποχής παρουσιάζει επιγραμματικά τη γενικότερη καλοκαιρινή κίνηση που αυξάνεται, καθώς ο καιρός γίνεται θαυμάσιος και αρχίζουν οι ζέστες:
«Με αυτόν τον ωραίον καιρόν που το φεγγάρι έξοχα φωτίζει, γίνονται κάθε βράδυ σχεδόν λεμβοδρομίαι μέσα στο λιμάνι μας. Πολλαίοικογένειαι κάμουν μερικές βόλτες με τη βάρκα χρησιμοποιούσαι δια βαρκάρην τα κορίτσια των. Και το θέαμα είναι λαμπρόν γιατί μέσα στας αντανακλάσεις της σελήνης φαίνονται με τα κάτασπρα ρούχα των σαν νεράιδες του Παγασητικού. Το κονσέρτο του Αργιλλά συγκεντρώνει όλην την αριστοκρατίαν, ήτις σιμά στην νυκτερινήνθαλάσσιαναύραν περνά ολίγηνώραν. Με αυτόν τον δυνατόν ήλιον αι λεμονάδαι παίρνουν και δίδουν. Τα ποτηράκια του γιάτσου (;) όλο κτυπούν και οι γαβριάδες το περιστοιχίζουν. Η υπερβολική ζέστη κάμνει την πόλιν κατά την μεσημβρίαν σωστό κοιμητήριον. Το θερμόμετρον μας δεικνύει τους 30 βαθμούς». (2/6/11)
***
Από τη βολιώτικη καλοκαιρινή ειδησεογραφία της Πρωίας δεν λείπουν και οι αναφορές στην πλαζ του Αναύρου, την μοναδική οργανωμένη τότε, που ήδη είχε ανοίξει, με πολλές ανακαινίσεις και βελτιώσεις, υπό νέα διεύθυνση:
«Τα λουτρά Αναύρου.
Ήρχισεν εν Βόλω η λειτουργία των θαλασσίων λουτρών Αναύρου. Εφέτος οι ενοικιασταί αυτών κ.κ. Ζούρης και Παπαστύλοςεπέφερονπλείστας όσας βελτιώσεις, επιδιορθώσαντες τας καμπίνας τελείως. Επίσης και η λειτουργία του καφεστιατορίου εφέτος θα είναι καθ’ όλα πλουσιώτερα. Και τοιουτοτρόπως η μοναδική θαλασσία εξοχή του Βόλου θα καταστή εφέτος το κέντρον όλων των Βολιωτών». (5/6/11).
***
Καλοκαιρινή τουριστική κίνηση παρατηρείται – και με ευοίωνες προοπτικές – στο Πήλιο όπου ήδη, νωρίς – νωρίς , καταφθάνουν οι πρώτοι επισκέπτες από διάφορα μέρη. Πέρα από τις αδιαμφισβήτητες φυσικές καλλονές και το υπέροχο κλίμα, υπάρχει και ικανοποιητική τουριστική υποδομή γι’ αυτό και πολλά χωριά του Πηλίου αποτελούν ιδιαίτερο πόλο έλξης παραθεριστών. Η Πορταριά είναι ένα από αυτά:
«Οι ξένοι.
Ήρχισαν οι ξένοι να επισκέπτωνται την ωραίανταύτηνκωμόπολιν, ήτις κτισμένη εις ύψος 800 και πλέον μέτρων υπέρ την επιφάνειαν της θαλάσσης, εγγυάται εις αυτούς ευχάριστονζωήν. Το νερό της, τα δένδρα, τα μαγευτικά τοπία της και η πυκνότατη συγκοινωνία είναι οι κάλλιστοι παράγοντες της ανέτου διαμονής. Η κίνησις εις τα εξοχικά καφενεία ήρχισε με κάποιαν ορμήν. Εφέτος περιμένομεν πολλά πράγματα». (13/6/11).
***
Από τα μέσα Ιουνίου αρχίζουν και οι θαλάσσιες εκδρομές στον Παγασητικό με τα μικρά ατμόπλοια των τοπικών ακτοπλοϊκών γραμμών. Ένας παράπλους των ανατολικών ακτών του Παγασητικού με προορισμό τη Μηλίνα κι επιστροφή το βραδάκι αποτελούσε, νομίζω, μια ελκυστική επιλογή για τους Βολιώτες και τους καλοκαιρινούς επισκέπτες. Η σχετική ανακοίνωση μας πληροφορεί για τις λεπτομέρειες της εκδρομής:
«Θαλασσία εκδρομή. Ανά τους μαγευτικούς και δροσολούστους όρμους του Παγασητικού.
Το ταχύπλουνηλεκτροφώτιστον και θαλαμηγόνατμόπλοιονΠτερωτή θα εκτελέση την προσεχή Κυριακήν 19 Ιουνίου σ.σθαλασσίανεκδρομήν ανά τους μαγευτικούς και δροσολούστους όρμους του Παγασητικού και θ’ αποβιβάση τους εκδρομείς εν Μηλίνη, όπου θέλουσιν εύρη περιποίησιν αρίστην παρά των εκεί καταστηματαρχών ειδοποιηθέντων καταλλήλως, του δρομολογίου κανονισθέντος ως εξής:
Αναχώρησις εκ Βόλου ώρα 7 π.μ. Άφιξις εις Μηλίνην 9 π.μ. Αναχώρησις εις Μηλίνης 7 μ.μ. κατ’ ευθείαν για Βόλον άνευ του κύκλου του Παγασητικού. Άφιξις εις Βόλον ώρα 8 ½ μ.μ. Τιμαίεισητηρίων κλπ…» (14/1/11).
***
Παράλληλα με τις άλλες καλοκαιρινές δραστηριότητες ξεκινούν τη λειτουργία τους και τα θερινά παραλιακά κέντρα τόσο στη πόλη, όσο και στις παρυφές της (εξοχικά). Εκείνη την εποχή (1911) ο κυματοθραύστης, ήταν ακόμη μισοτελειωμένος, αν και η κατασκευή του είχε αρχίσει το 1906. Τότε ένας, προφανώς ευφυής, επιχειρηματίας άνοιξε παραλιακό κέντρο με την επωνυμία «Κυματοθραύστης» στο σημείο που αυτός ξεκινούσε. Στο σημείο εκείνο τότε υπήρχε ο μύλος του Μουσούρη, δηλαδή στο σημερινό κτήριο Παπαστράτου, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Το εν λόγω κατάστημα, σύμφωνα με τις καταχωρήσεις εκείνων των ετών πρέπει να ήταν από τα καλύτερα της εποχής. Να η σχετική καταχώριση στις 17/6/1911:
«Εστιατόριον ο «Κυματοθραύστης» (Μύλος Μουσούρη)
Από αύριον αρχίζει η λειτουργία του ρομαντικού τούτου θερινού εστιατορίου. Το καφενείον και εστιατόριον Κυματοθραύστης του κ. Ευθ. Κλειδωνάρη θα καταστή το μοναδικόνθερινόνκέντρον του Βόλου. Θα εύρητε εις αυτό: Ψάρια της ώρας και φαγητά κρύα αρίστης μαγειρικής τέχνης και ποιότητος. Επίσης και πατσάν νυκτός. Οίνοι γευστικώτατοι μαύροι και ρετσίνα αρίστης ποιότητος. Περιποίησις μοναδική καθαριότης άκρα. Όλοι λοιπόν εις τον Κυματοθραύστην».
Για το συγκεκριμένο κέντρο που θα ήταν τότε σημείο αναφοράς στην παραλία του Βόλου καθώς συναντούμε ανάλογες καταχωρίσεις και άλλες χρονιές.
***
Ξεχωριστό γεγονός για την πόλη του Βόλου αποτελούσε από το 1894 που ξεκίνησε, η εμποροπανήγυρις, δηλαδή το γνωστό μας παζάρι από τις 5 έως τις 12 Αυγούστου, στην πλατεία Ρήγα Φεραίου (έως το 1976), Στρατώνων τότε. Κάθε χρόνο προσείλκυε πλήθη κόσμου από την ευρύτερη περιφέρεια του Βόλου, της Μαγνησίας αλλά και τη θεσσαλική ενδοχώρα, που συνέρρεαν κατά χιλιάδες. Πέρα από την εορταστική ατμόσφαιρα με τα διάφορα παιχνίδια, τους αγώνες που διοργανώνονταν και την εν γένει εμπορική κίνηση, υπήρξε ένας θεσμός που προσέφερε σημαντικά έσοδα στην πόλη, τόσο στο Δήμο, ως διοργανωτή, όσο και στους συμμετέχοντες εμπόρους και άλλους επαγγελματίες ή εργαζόμενους. Οι σχετικές με την εμποροπανήγυρη ανακοινώσεις της Δημοτικής Αρχής δείχνουν τη σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζονταν τότε η εν λόγω πολυπληθής εμπορική – ψυχαγωγική δραστηριότητα:
«Εμπορική Πανήγυρις Βόλου.
Ο Δήμαρχος Παγασώνδιακηρύτει ότι: Η κατ’ έτος τελουμένη τη 5η Αυγούστου εφθήμερος εμπορική πανήγυρις, τελεσθήσεται και εφέτος εν τω υπό του οικείου Βασιλικού Διατάγματος ορισθέντιχώρω, τουτέστιν έμπροσθεν της Πλατείας των Στρατώνων και εν ξυλίνοις κατά τα ειωθότα, καλά δε στεγανοίςπαραπήγμασιν. Εφ’ ω διαβεβαιούμεν τους βουλουμένους να προσέλθωσι και συναλλαχθώσιν ότι θα τύχωσι της προθύμου υποστηρίξεως και συνδρομής ημών. Η κατά το έτος τούτο έκτακτος ευφορία των καρπών και η προβλεπομένη εν γένει πολυπληθής εισκόσμισις εν τω τόπω ποικίλων εμπορευμάτων εγγυώνται μεγάληνσυναλλακτικήνκίνησιν, ευχαρίστους δ’ εντεύθεν τας πράξεις αυτάς. Επίσης αι πράξεις επί των ζώων προμηνύονται μεγάλαι.
Ο Δήμαρχος Παγασών Κ. Γκλαβάνης». (1/8/1911)
Ακολουθούν και άλλες δημοσιεύσεις για τις προετοιμασίες της εμποροπανήγυρης:
«Αι παραμοναί της Εμποροπανηγύρεως. Η τοποθέτησις των εμπορευμάτων. Η λαχειοφόρος αγορά. Οι γυμναστικοί αγώνες.
Ήρχισεν από χθες η κίνησις εις την πλατείαν των στρατώνων όπου θα γίνη η εμποροπανήγυρις. Αφίχθησαν πολλοί ξένοι έμποροι και ιδίως υποδηματοποιοί. Ήρχισεν χθες η τοποθέτησις των εμπορευμάτων, επί του παρόντος όμως η κίνησις περιορίζεται εις τα καφενεία και τα χαλβαδοποιεία με τον γλυκύτατονσαπουέ χαλβά. Χάριν της εμποροπανηγύρεως η Αστυνομία ενισχύθη εκ Λαρίσης δια 15 χωροφυλάκων.
Ωραιότατα διεκοσμήθη η λαχειοφόρος αγορά του Μακεδονικού Ασύλου. Σήμερον συμπληρούταιη τοποθέτησις των αντικειμένων και ειδών. Απέναντι των παραπηγμάτων εστήθησαν σκοπευτήρια και άλλα πανηγυριώτικα θεάματα. Πολύ τέλειον θα είναι το σκοπευτήριον του Σκοπευτικού Συλλόγου, το οποίον επρομηθεύθηποικιλίαν στόχων και όπλων». (5/8/11)
Βέβαια η τοπική ειδησεογραφία παρακολουθεί, σχεδόν καθημερινά, την κίνηση στο παζάρι, με ενδιαφέροντα και λεπτομερή δημοσιεύματα που περιγράφουν παραστατικά κάθε δραστηριότητα με την αυξανόμενη κοσμοσυρροή.
***
Η κοίμηση της Θεοτόκου – το μικρό Πάσχα του Καλοκαιριού – είναι οπωσδήποτε μια από τις κορυφαίες γιορτές της Χριστιανοσύνης. Εκατοντάδες προσκυνήματα δέχονται αναρίθμητα πλήθη προσκυνητών με κορωνίδα βέβαια την Παναγία της Τήνου, όπου συρρέουν πιστοί απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας. Για την εξυπηρέτηση εκείνων που θα ήθελαν να ταξιδέψουν στην Τήνο, το Δεκαπενταύγουστο του 1911, από το Βόλο και την περιοχή της Μαγνησίας και της Θεσσαλίας γενικότερα, εκτελούνταν έκτακτο εορταστικό δρομολόγιο, με αναχώρηση από το Βόλο στις 12/8 και επιστροφή στις 18 του μήνα, ώστε να μεταβούν πιο ξεκούραστα και οικονομικά. Να η σχετική ανακοίνωση:
«Δρομολόγιον δια την πανήγυριν της Τήνου 15 Αυγούστου.
Ο ΠΗΝΕΙΟΣ αναχωρεί κατ’ ευθείαν εκ Βόλου την προσεχή Παρασκευήνώραν 8ηνμ.μ. ακριβώς δια Χαλκίδαν, Πειραιά, Σύρον και Τήνον, ένθα φθάνει την παραμονήν της πανηγύρεως, ημέρανΚυριακήν. Εκ Τήνου αναχωρεί το αυτό ατμόπλοιονΤετάρτην 18 τρεχ. Και φθάνει εις Βόλον την Παρασκευήνώραν 3ηνμ.μ. Ναύλοι συγκαταβατικοί μετά και άνευ επανόδου. Ευκαιρία μοναδική δια τους προσκυνητάς και εν γένει τους εκδρομείς. Οι προτιθέμενοι να ταξιδεύωσιν παρακαλούνται να δηλώσωσιν εγκαίρως τας θέσεις των. (Εκ του Πρακτορείου)». (6/8/11).
Όπως παρατηρούμε το εν λόγω δρομολόγιο δεν ήταν καθόλου « κατ’ ευθείαν» αφού υπήρχαν και άλλες προσεγγίσεις. Είχε όμως το προνόμιο πως το πλοίο αναχωρούσε από το Βόλο και δεν χρειάζονταν ενδιάμεση μετεπιβίβαση.
***
Εκείνες τις μέρες, παραμονές Δεκαπενταύγουστου, φαίνεται πως επικρατούσαν ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες ταλαιπωρώντας τον κόσμο. Το λιτό δημοσίευμα στις 12/8/11 είναι σαφές:
« Ο χθεσινός φοβερός καύσων.
Ο από τριημέρου αρξάμενος καύσων αυξάνει. Η χθεσινή μέρα ήτο αληθινό καμίνι. Το θερμόμετρον του σιδηροδρόμου Βόλου σημείωσε 36 βαθμούς εκ υπαίθρωυπο σκιάν, εν τη πόλει δε 38. Εν Λαρίση η ζέστη ήτο μεγαλειτέρα. Το θερμόμετρον του σιδηροδρομικού σταθμού Λαρίσης ανήλθεν εις 42 βαθμούς, εντός δε της πόλεως έδειξε 44 βαθμούς (!!!) υπό σκιάν εις το ύπαιθρον. Τα ίδια θα έχωμεν και σήμερον».
Φαίνεται πως εκείνο το καλοκαίρι του 1911 σημειώθηκαν εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες φθάνοντας σε ακραίες τιμές του υδραργύρου, κάτι που δεν συναντιέται πολύ τακτικά.
***
Η θερινής θεματολογίας ειδησεογραφία της εφ. Πρωία, δείχνει να εξαντλείται κατά τα μέσα Αυγούστου, καθώς δεν υπάρχουν άλλες αναφορές που να άπτονται καλοκαιρινών θεμάτων και δραστηριοτήτων. Η κορύφωση της κίνησης κατά το Δεκαπενταύγουστο συνοδεύεται διαχρονικά από μια κατακόρυφη πτώση της στις επόμενες εβδομάδες, δείχνοντας πως οδεύουμε πλέον ολοταχώς για το φθινόπωρο.
