Γρ. Καρταπάνης: Επιπτώσεις στη ναυσιπλοΐα στα χρόνια του διχασμού (μέρος β΄)

γρ-καρταπάνης-επιπτώσεις-στη-ναυσιπλ-210311

Πράγματι σε σχετικό έγγραφο της Υπηρεσίας Φάρων(8) προς τον «εκπληρούνται τα λιμενικά – Τρίκερι» στις 16/9/1913, επισημαίνεται η ανεπάρκεια του φάρου και διατάσσεται συνεχής επαγρύπνηση των φαροφυλάκων, αφού σημειώθηκε περιστατικό με κάποιο ατμόπλοιο που αναγκάστηκε να ανακόψει τον πλου του επειδή δεν φαίνονταν ο φάρος. Γι’ αυτό και κινήθηκαν άμεσα οι διαδικασίες για την κατασκευή νέου πέτρινου φάρου και την προμήθεια κατάλληλου σύγχρονου φωτιστικού περιστροφικού μηχανήματος με υψηλή φωτοβολία, ώστε να διεξάγεται ακώλυτα η ναυσιπλοΐα. Από τον Απρίλιο του 1914 δρομολογούνται οι ενέργειες για το νέο φάρο. Πρώτα – πρώτα θα κατασκευαστεί ξύλινη οικία όπου θα προσαρμόζονταν ο ιστός (στήλη) με τον παλιό κόκκινο φανό, αφού κατεδαφιζόταν το παλιό πέτρινο οίκημα για να οικοδομηθεί το νέο φαρικό συγκρότημα: ο πέτρινος πύργος του φάρου και το εφαπτόμενο φαρόσπιτο(9). Όπως φαίνεται από τα σχετικά έγγραφα του οικείου φακέλου, οι αποφάσεις λαμβάνονται το καλοκαίρι του 1914 με παράλληλη έρευνα αγοράς στο εξωτερικό για την αγορά του καταλληλότερου κατοπτρικού, φωτιστικού μηχανήματος. Διάφοροι εισαγωγείς καταθέτουν εγγράφως τις προσφορές τους (καλοκαίρι 1914), ενώ ταυτόχρονα πρέπει να ξεκινήσουν και οι εργασίες κατασκευής με την εγκατάσταση εργολάβου στο χώρο(10). Ο παλιός φάρος που αναγκαστικά λειτουργεί ακόμη παρουσιάζει τα γνωστά προβλήματα και κρίνεται επιβεβλημένη η επίσπευση των εργασιών, ώστε να ολοκληρωθούν το συντομότερο δυνατό(11).

Οι δυσάρεστες εξελίξεις όμως με τη γενικευμένη αναταραχή που επικρατεί πλέον στη χώρα, καθυστερούν και τη λειτουργία του νέου φάρου στο Τρίκερι. Τα οικοδομικά έργα πρέπει να ολοκληρώθηκαν μέσα στο 1915 ή το πολύ ως τις αρχές του 1916, ενώ είχε αγοραστεί (επίσης από τις αρχές του 1916) και το φωτιστικό μηχάνημα γαλλικής προέλευσης, το οποίο ήδη βρίσκονταν στις αποθήκες της Υπηρεσίας Φάρων. Η κατάσταση που επικρατεί, δεν ευνοεί την περάτωση του έργου που παραμένει ατέλειωτο(12) κατά το 1917, αν και όπως φαίνεται δεν έλειψαν οι προσπάθειες ολοκλήρωσής του.

***

Ενώ η παρούσα εισήγηση προχωρούσε, ο φίλος Γιώργος Κοντομήτρος, φιλόλογος, Ιστορικός της Εκπαίδευσης, γραμματέας στην Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών με τον οποίο υπάρχει αγαστή συνεργασία χρόνων, μου έθεσε υπόψη ένα δημοσίευμα της εφ. Ταχυδρόμος με ημερομηνία 3/3/17 στο οποίο υπάρχει αναφορά για τη λειτουργία του νέου φάρου στο Τρίκερι. Το παραθέτω:

«Η Πτερωτή. Απέπλευσε χθες του λιμένος μας δια Πειραιά προς καθαρισμόν το ατμόπλοιον Πτερωτή. Επί του ατμοπλοίου τούτου επέβη και ο λιμενάρχης κ. Μυρίζος όστις απεβιβάσθη εις Τρίκκερι προς παραλαβήν του εγκατασταθέντος αυτόθι ναυτικού φανού, ούτινος η λειτουργία αρχίζει αμέσως».

Δεν γνωρίζουμε από πού αντλεί την πληροφορία ο συντάκτης της εποχής, αλλά έγγραφα της Υπηρεσίας Φάρων που να επιβεβαιώνουν το γεγονός δεν υπάρχουν και είναι σίγουρο πως τον Μάρτιο του 1917 δεν ολοκληρώθηκε το έργο. Πιθανόν να επρόκειτο για κάποια προσπάθεια που δεν ευοδώθηκε, μέσα στην αναταραχή που επικρατούσε και ίσως να προσέκρουσε στην αντίθετη άποψη των Συμμάχων, αν συνυπολογίσουμε και ό,τι επακολούθησε(13).

***

Κατά τους επόμενους μήνες η κατάσταση στην Ελλάδα δείχνει να ομαλοποιείται με την αποπομπή του βασιλιά Κωνσταντίνου και την ανάληψη της διακυβέρνησης από τον Ελ. Βενιζέλο, την αποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων (και από τον Βόλο) αλλά και την πλήρη σύμπραξη της Ελλάδας στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ. Μολαταύτα ο φάρος στο Τρίκερι παραμένει ακόμη ανολοκλήρωτος καθώς βαίνουμε προς το τέλος του χρόνου γι’ αυτό αποφασίζεται η εγκατάσταση του φωτιστικού μηχανήματος στο νέο κτίριο. Προς τούτο διατάσσεται ν’ αποπλεύσει ο ατμομυοδρόμωνας Πηνειός, που εκτελούσε χρέη φαρόπλοιου με το κατάλληλο συνεργείο και να τελειώσει το έργο, όπως φαίνεται σε έγγραφο της Υ.Φ., στις 28/10/1917. Όμως τρείς μέρες αργότερα (1/11/1917) σε νέο έγγραφο προς το Υπουργείο των Ναυτικών και το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού από την Υ.Φ., υπογεγραμμένο από τον ίδιο τον διοικητή της, Στυλιανό Λυκούδη, φρενάρει τις εξελίξεις καθώς ούτε λίγο, ούτε πολύ ζητείται η έγκριση των συμμάχων για τη λειτουργία του νέου φάρου. Το φωτιστικό μηχάνημα μπορούσε να τοποθετηθεί αλλά η αφή απαιτούσε έγκριση … άνωθεν. Είναι προφανές ότι ακόμη οι σύμμαχοι εξακολούθησαν να διατηρούν ένα είδος άτυπης επικυριαρχίας στην ελληνική επικράτεια!

Αξίζει να το παρουσιάσουμε:

«Αρ Πρωτ. 46418 Εν Αθήναις τη 1 Νοεμβρ. 1917

ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Φάκελος Φάρος Τρίκκερι

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ Προς: Αρχηγόν Γενικού

ΔΙΕΥΘΥΝΣΙΣ ΦΑΡΩΝ Επιτελείου Ναυτικού

Περίληψις: Ερωτώμεν εάν μετά την συναρμολόγησιν του μηχανήματος του νέου φάρου δέον να τεθή ούτος εις λειτουργίαν…»

Διεξεπεραιώθη την 2 Ν/βρίου 1917. Αριθ. 17211.

Στο πρώτο μέρος του εγγράφου γίνεται αναφορά στην ανεπάρκεια του παλιού φάρου (φανού):

«…Λαμβάνομεν την τιμήν να παρακαλέσωμεν υμάς κύριε αρχηγέ, όπως ενεργούντες τα δέοντα απαντήσετε υμίν επί της ακολούθου υποθέσεως. Εις την άκρανΚαβούλιατης χερσονήσου Τρίκκερι, δεξιά τω εισπλέοντι του Παγασητικού κόλπου, λειτουργεί φανός ερυθρού σταθερού φωτός, ούτινος η φωτοβολία μόλις εις πέντε μίλλια και υπό μέσας ατμοσφαιρικάς συνθήκας εξικνουμένη, προκάλεσεν τας διαμαρτυρίας των πλοιάρχων της ακτοπλοΐας, οίτινες εν κακοκαιρία ή αχλύι δεν ηδύναντο να διακρίνωσι τον φανόν ούτε εξ εγγυτάτης αποστάσεως…».

Στη συνέχεια επισημαίνεται η μη ολοκλήρωση του έργου, λόγω της επικρατούσας εμπόλεμης κατάστασης, παρότι οι κτιριακές εγκαταστάσεις ήταν από καιρό έτοιμες, ενώ και το φωτιστικό μηχάνημα είχε αγοραστεί νωρίτερα (αρχές 1916) αλλά δεν έγινε η τοποθέτησή του, με αποτέλεσμα να φθείρεται στις αποθήκες της Υ.Φ.. Γι’ αυτό και δόθηκε εντολή για άμεση εγκατάσταση του φωτιστικού στον πύργο του φάρου:

«… Προς θεραπείαν του ατόπου τούτου ανεγείραμεν φάρον όστις είναι έτοιμος από δύο ετών και παρηγγείλαμεν μηχάνημα περιστροφικόν, εκπέμπον δύο λευκάς εκλάμψεις εναλλασούσας προς πρασίνην αυτών, φωτοβολίας δεκαεπτά μιλλίων και όπερ μηχάνημα παρελήφθη συγχρόνως περίπου προς την περάτωσιν του κτιρίου. Επειδή όμως αι εκ της εμπολέμου καταστάσεως απορρέουσαι δυσκολίαι επέβαλλον ημίν την αναβολήν της συναρμολογήσεως του μηχανήματος επί του κτιρίου, το μεν κτίριον παραμένει απροφύλακτον μέχρι σήμερον, το δε μηχάνημα ευρίσκεται εις την αποθήκην των φάρων. Δυστυχώς όμως τόσον εις το κτίριον, όσον και εις το μηχάνημα ήρξαντο εκδηλούμεναι βλάβαι. Τούτων ούτως εχόντων εισηγήθημεν τω κυρίω Υπουργώ και παρακαλέσαμεν διαταγήν αυτού, όπως μεταβή επί τόπου, δια του Πηνειού το τεχνικόν προσωπικόν της Υπηρεσίας δια να συναρμολογήση το μηχάνημα επί του πύργου…».

Και φθάνουμε στο τελευταίο τμήμα του εγγράφου, όπου μάλλον χρειάζεται μια επιπλέον συγκατάθεση – αυτή των συμμάχων – για τη λειτουργία του νέου φάρου. Η τοποθέτηση μπορεί να γίνει, αλλά η αφή προϋποθέτει την περαιτέρω συγκατάθεση. Το ερώτημα τίθεται και μάλλον μένει αναπάντητο:

«…Γεννάται όμως το ζήτημα μήπως η λειτουργία του νέου φάρου υπό τας ενεστώσας συνθήκας ήθελεν απαρέσκει εις τους Συμμάχους. Καίτοι δε θεωρούμεν απίθανον το ενδεχόμενον τούτον φρονούντος εξ αντιθέτου ότι η λειτουργία του φάρου τούτου θέλει παράσχημεγάλας υπηρεσίας δια τα πλοία τα εκτελούντα την γραμμήν Πειραιώς – Βόλου – Θεσσαλονίκης, παρακαλούμεν εν τούτοις υμάς όπως ευαρεστούμενοι γνωρίσητε ημίν, εάν μετά την συναρμολόγησίν του, πρέπει να τεθή ο νέος φάρος εις λειτουργίανή αντιθέτως εάν πρέπει να εξακολουθήσει ο φωτισμός της άκρας Καβούλια ως σήμερον (δηλαδή δια σταθερού ερυθρού φωτός μικράς φωτοβολίας) και μετά την συναρμολόγησιν του μηχανήματος.

Διοικητής Φάρων (υπογραφή) Σπ. Εμμ. Λυκούδης».

Ποιες ενέργειες ακολούθησαν δεν γνωρίζουμε. Πιθανόν οι σύμμαχοι να μην ασχολήθηκαν καν με το ζήτημα, μπροστά στις επείγουσες προτεραιότητες των πολεμικών επιχειρήσεων στο Μακεδονικό μέτωπο για το 1918. Ομοίως και το ελληνικό κράτος να μην προώθησε όσο θα έπρεπε, για αντίστοιχους λόγους την υπόθεση και ο νέος φάρος στο Τρίκερι παρέμεινε ανενεργός. Ο παλιός φανός συνέχιζε την προβληματική λειτουργία του. Το βέβαιο είναι ότι ο καινούργιος άναψε τελικά τον Απρίλιο του 1919, περίπου ενάμιση χρόνο αργότερα, μερικούς μήνες μετά το τέλος του πολέμου, όπως φαίνεται μέσα από τα σχετικά έγγραφα της Υ.Φ.

Δύο έγγραφα προς τον «εκπληρούντα τα λιμενικά» στο Τρίκερι από την Υ.Φ. στις 10 και 15 Απριλίου 1919, αναφέρονται στη δοκιμαστική λειτουργία του νέου φάρου επί σειρά ημερών ώστε να εξοικειωθεί το προσωπικό και ακολούθως να πραγματοποιηθεί κανονικά η αφή του, τη νύχτα της 22ης προς την 23η Απριλίου.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα των προβλημάτων που παρουσιάστηκαν στη ναυσιπλοΐα, στα χρόνια του Εθνικού Διχασμού, θαρρώ πως αποτελεί και η περίπτωση του φάρου στο Τρίκερι.

***

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

8. Όλα τα έγγραφα που μνημονεύονται εδώ για το φάρο του Τρίκερι, εμπεριέχονται στον οικείο φάκελο του αρχείου της Υπηρεσίας Φάρων.

9. Από τα έγγραφα του φακέλου του φάρου στο Τρίκερι, προκύπτει η κατεδάφιση του παλιού πέτρινου φαρόσπιτου και η κατασκευή προσωρινού ξύλινου για την τοποθέτηση του ιστού του παλιού φάρου, ώσπου να γίνει ο καινούργιος. Ο Δημ. Παλιούρας στο άρθρο του «Οι πέτρινοι φάροι της Μαγνησίας», περ. Εν Βόλω, τεύχος 3, φθινόπωρο 2001,σελ.40-43 σημειώνει «ότι ο πύργος του φάρου είναι κατά πολύ μεταγενέστερος του φαρόσπιτου». Προφανώς πρόκειται περί λάθους, αν λάβουμε υπόψη τα επίσημα έγγραφα της Υπηρεσίας Φάρων. Φαρόσπιτο και πύργος οικοδομήθηκαν ταυτόχρονα στα 1914-15, όπως άλλωστε φαίνεται, εκτός απο τα έγγραφακαι από τα υπάρχοντα σχέδια και τις φωτογραφίες της εποχής. Το φαρόσπιτο είχε αρχικά δύο δωμάτια, όπως φαίνεται στη σχετική φωτογραφία, δομημένα με πέτρα, όπως και ο πύργος και αργότερα προστέθηκαν τα άλλα δύο, μαζί με τα υπόλοιπα παρακολουθήματα του όλου συγκροτήματος, όπως το βλέπουμε σήμερα. Τα δωμάτια του φαρόσπιτου εξωτερικά είναι καλυμμένα με επίχρισμα, σε αντίθεση με τον πέτρινο πύργο του φάρου.

10. Συνολικά επισημαίνονται εννιά έγγραφα που αφορούν την κατασκευή του νέου φάρου και την αναζήτηση στο εξωτερικό φωτιστικού μηχανήματος, από τις 20/4έως τις 30/7/1914

11. Έγγραφο της Υπηρεσίας Φάρων στις 16/9/1914

12. Από τις 2/2/1916 που γίνεται λόγος για την αποστολή του φωτιστικού μηχανήματος σε σχετικό έγγραφο, η επόμενη παρουσία εγγράφου σημειώνεται στις 28/10/1917, όταν αποφασίζεται η τοποθέτηση του μηχανήματος στον πύργο του φάρου.

13. Δυστυχώς η απουσία εγγράφων που αναφέρουμε στην προηγούμενη σημείωση καθιστά αδύνατη την όποια πληροφόρηση.

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου