Την παράδοση που θέλει στη Θεσσαλία να δραστηριοποιούνται αξιόλογοι πολιτιστικοί και πνευματικοί φορείς, με σπουδαία παραγωγή αντίστοιχου έργου, επιβεβαιώνει, παράλληλα με τα προϋπάρχοντα καταξιωμένα σωματεία, και η Φιλολογική, Ιστορική, Αρχαιολογική, Λαογραφική Εταιρεία Θεσσαλίας (Φ.Ι.Α.Λ.Ε.Θ), που ιδρύθηκε μόλις το 2008 αλλά ήδη έχει καταθέσει εμφατικά τα επιστημονικά διαπιστευτήριά της, στα πνευματικά δρώμενα του τόπου μας και στους τομείς των ενδιαφερόντων της, με επιδιωκόμενη πανθεσσαλική κάλυψη. Εκδόσεις και άλλες εκδηλώσεις με την παρουσίαση πρωτότυπων κι ενδιαφερόντων θεμάτων επισημαίνουν το διακριτό αποτύπωμα του νεότερου ετούτου πολιτιστικού σωματείου, με ευοίωνες προοπτικές για το μέλλον μέσα από την εκδηλούμενη δυναμική του.
Το περιοδικό επιστημονικό σύγγραμμα της ΦΙΑΛΕΘ φέρει τον τίτλο «Θεσσαλικά Μελετήματα» με τον διευκρινιστικό υπότιτλο θεματολογίας και περιοδικότητας:
«Ετήσιο φιλολογικό, ιστορικό, αρχαιολογικό, λαογραφικό περιοδικό σύγγραμμα» και ήδη αριθμεί έξη τόμους. Όλοι τους πανομοιότυποι, σκληρόδετοι με ανάγλυφα χρυσά γράμματα στο σκούρο μπλε εξώφυλλο, αποτελούν μια προσεγμένη, πολυτελή θα έλεγα, έκδοση με περισσή φροντίδα, από τον γνωστό εκδοτικό οίκο της Θεσσαλονίκης, Κ. και Μ. Αντ. Σταμούλη. Η ποιοτική εμφάνιση συμπορεύεται με το υψηλό επίπεδο των περιεχόμενων μελετών. Πρόσφατα, τέλη 2016, κυκλοφόρησε ο 6ος τόμος των Θεσσαλικών Μελετημάτων με δέκα πρωτότυπες μελέτες που καλύπτουν και τους 4 τομείς έρευνας της ΦΙΑΛΕΘ, όπως αυτοί δηλώνονται στην ονομασία της, ώστε να «εκπροσωπείται» το τετράπτυχο αυτό, όπως άλλωστε επιδιώκεται σε κάθε τόμο των Θεσσαλικών Μελετημάτων.
Στη δεύτερη σελίδα του συγγράμματος δίνεται η «ταυτότητα» της εκδότριας εταιρείας που εδρεύει στα Τρίκαλα. Το σημερινό Δ.Σ αποτελείται από τους Χαρ. Στεργιούλη, Πρόεδρο, Παρ. Λάππα – Πουλιανίτη αντιπρόεδρο, Θ. Νημά Γεν. γραμματέα, Κων. Φωτάκη ειδ. γραμματέα και μέλη τους Ναυσ. Μουλά, Ιουλία Κανδήλα και Γιώργο Κοντομήτρο. Επιδιώκεται η σύνθεση του Δ.Σ να είναι αντιπροσωπευτική για τις τέσσερις θεσσαλικές πόλεις. Διευθυντές σύνταξης είναι ο Θ. Α. Νημάς και η Ιουλία Κανδήλα, ενώ υπάρχει και θεσμοθετημένη Επιστημονική Συντακτική Επιτροπή για τις δημοσιευόμενες μελέτες, που αποτελείται από πανεπιστημιακούς καθηγητές εγνωσμένου κύρους. Στις σελ. 3-4 ακολουθεί ο πίνακας περιεχομένων με τις διάφορες μελέτες ανά ενότητα και τις υπόλοιπες «μόνιμες στήλες» με βιβλιοπαρουσιάσεις και άλλες πληροφορίες.
Στην ενότητα Φιλολογία προτάσσεται η μελέτη του προέδρου της ΦΙΑΛΕΘ κ. Χαρ. Β. Στεργιούλη, φιλόλογου, δρ. βυζαντινής φιλολογίας με τίτλο:
«Ο Αντώνιος Λαρίσης (14ος αι.) και ο Πανηγυρικός του Λόγος στη Θεοτόκο. Ένας νοσταλγός του ένδοξου παρελθόντος σε μια εποχή παρακμής» (σελ 7-24). Ο συγγραφέας αναφέρεται στην προσωπικότητα και το έργο του συγκεκριμένου ιεράρχη κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο, με εκτενέστερη αναφορά στον Πανηγυρικό του Λόγο για τη Θεοτόκο και την σωστική της παρέμβαση στις πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Αβάρους και τους Άραβες. Ο επίσκοπος Αντώνιος υπήρξε ένας σπουδαίος ιεράρχης με υψηλή μόρφωση και σπουδαίο ποιμαντικό και συγγραφικό έργο.
Ακολουθεί η μελέτη του Βασιλείου Παππά, φιλόλογου, δρ. Λατινικής φιλολογίας με τίτλο: «Η σύνοψη της ρωμαϊκής ιστορίας από τον Δανιήλ Φιλιππίδη στον πρόλογο της μετάφρασης της επίτομης των Ρωμαϊκών του Φλώρου» (σελ. 25-42). Απόλυτα ενημερωμένος στην ειδικότητα του ο κ. Παππάς αποκαλύπτει μεταφραστικές και συγγραφικές πτυχές του μηλιώτη λόγιου και εκ των Δημητριέων, Δανιήλ Φιλιππίδη, κατά την ενασχόληση του με συγγράμματα της λατινικής γλώσσας. Στο συγκεκριμένο έργο ο μηλιώτης δάσκαλος δεν αρκείται σε μια προσεγμένη μεταγλώττιση αλλά προτάσσει εκτενή και χρήσιμη εισαγωγή – σύνοψη της ρωμαϊκής ιστορίας.
«Εκφάνσεις της συλλογικής συνείδησης, εκφράσεις της εθνικής ταυτότητας, της πατρίδας, του νόστου στο έργο Πηλιορειτών λογίων της διασποράς στης Αίγυπτο (μέσα 19ου – μέσα 20ου αι.)» (σελ. 43-59),επιγράφεται η έρευνα της φιλόλογου Ελένης Κονταξή, με προσέγγιση, όπως ευκρινώς δηλώνεται και στον τίτλο στην συγγραφική δημιουργία των αιγυπτιωτών του Πηλίου και τις συγκεκριμένες επιδιώξεις τους. Ειδικότερα η μελετήτρια ασχολείται με το έργο των Κώστα Τσαγκαράδα, Μαρίας Βόλτου, Μαίρης Σαββοπούλου και βέβαια των αδερφών Κωνσταντίνου και Απόστολου Κωνσταντινίδη, παραθέτοντας και χαρακτηριστικά αποσπάσματα που αποδεικνύουν τις αναφερόμενες προσεγγίσεις της έρευνας.
Η ενότητα Ιστορία περιλαμβάνει τέσσερις μελέτες και προηγείται των υπολοίπων, τόσο σε αριθμό μελετών όσο και σελίδων. Η πρώτη εργασία είναι του φιλόλογου και διδάκτορα βυζαντινής ιστορίας κ. Δημ Κ. Αγορίτσα με τίτλο:
«Η συμβολή του χειρόγραφου και αρχειακού πλούτου των μονών των Μετεώρων στην αποτύπωση της βλάχικης παρουσίας στη Δυτική Θεσσαλία κατά την Βυζαντινή περίοδο». (σελ. 61-84). Πρόκειται για αρχειακή έρευνα που αναδεικνύει την πρώιμη παρουσία Βλάχων στον δυτικοθεσσαλικό χώρο. Είναι πράγματι εντυπωσιακός ο πληροφοριακός πλούτος που μας παρέχουν οι βιβλιοθήκες των μοναστηριών, εκεί που άλλες πηγές απουσιάζουν εντελώς. Το κείμενο πλαισιώνουν φωτογραφίες χαρτών, εγγράφων (σιγγιλίων, χρυσόβουλων, κωδίκων) και εικόνων.
Την προσωπικότητα, το έργο και τους δεσμούς του με το Βόλο του εκπαιδευτικού Παναγιώτη Ι. Φέρμπου αναδεικνύει στη μελέτη του ο φιλόλογος, ιστορικός της εκπαίδευσης Γιώργος Κοντομήτρος. Τίτλος της «Ο Παναγιώτης Ι. Φέρμπος και η σχέση του με το Βόλο» (σελ. 87-97).Πρόκειται για μια σπουδαία και άγνωστη μορφή στο χώρο της εκπαίδευσης και των γραμμάτων γενικότερα, αφού ο αναφερόμενος υπήρξε ιδρυτικό μέλος του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός» και για πολλά χρόνια μέλος του Δ.Σ του. Ακόμη διετέλεσε καθηγητής στο γυμνάσιο Βόλου από του 1902 ως το 1904 και από το 1905 ως το 1911, ενώ δραστηριοποιήθηκε ενεργά στη σύσταση και λειτουργία του γνωστού θρησκευτικοφιλολογικού Συλλόγου «Τρεις Ιεράρχαι». Μετά τη συνταξιοδότησή του επανέκαμψε και εγκαταστάθηκε στο Βόλο όπου διέμεινε ως το θάνατο του κάτι που φανερώνει τα συναισθήματά του για τον τόπο μας. Σημαντικό υπήρξε και το συγγραφικό έργο του Παν. Ι. Φέρμπου.
Ακολουθεί η μελέτη: «Δημήτριος Γοβδελάς. Η ζωή και το έργο του εκ Ραψάνης Θεσσαλίας λόγιου» (σελ. 99-124) της κ. Αικ. Ζαμπανιώτη, εκπαιδευτικού, όπου μας δίνεται μια εμπεριστατωμένη εικόνα του εν λόγω προσώπου, με σημαντική εκπαιδευτική και συγγραφική παρουσία κατά τη διάρκεια της προεπαναστατικής περιόδου. Ο Δημήτριος Γοβδελάς (1780-1831) ισότιμα τοποθετείται στη χορεία των εξεχουσών προσωπικοτήτων του πνεύματος στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Η πολυσέλιδη μελέτη συμπληρώνεται με φωτογραφίες εξωφύλλων έργων του λογίου, αποσπάσματα κειμένων του και τρεις προσωπογραφίες του.
Άκρως ενδιαφέρουσα και η επόμενη μελέτη: «Ο ατυχής Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, όπως τον έζησαν και τον περιέγραψαν οι Μοραΐτες Βασίλειος Τ. Πρίγκουρης και Νικόλαος Π. Δημητρακόπουλος» του κ. Δημ. Μ. Πρίγγουρης, διευθυντή Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ανδριτσαίνης (σελ. 133 – 152). Πρόκειται για την παρουσίαση αξιόλογων μαρτυριών πολεμιστών της εποχής εκείνης, όπου περιγράφεται με ειλικρίνεια η πραγματικότητα για την οικτρή κατάσταση του ελληνικού στρατού, γεγονός που προκάλεσε την κλήση στο δικαστήριο του ενός εκ των δύο στρατιωτών (όπως και του εκδότη της εφημερίδας που πρωτοδημοσίευσε το βιωματικό κείμενο), έπειτα από μήνυση της τότε στρατιωτικής ηγεσίας. Και οι δύο μαρτυρίες είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες γι´ αυτό και κυκλοφόρησαν σε αυτόνομες εκδόσεις. Μετά την ολοκλήρωση της μελέτης του κ. Δ. Μ. Πρίγγουρη ακολουθεί στις σελ. 153-206 ολόκληρη η αφήγηση του συνεπώνυμου και συμπατριώτη του Βασ. Τ. Πρίγκουρη που αποκαλυπτικά επιγράφεται: «Τα πάθη του στρατού της Θεσσαλίας».
Στην τρίτη ενότητα, Αρχαιολογία, δημοσιεύεται η έρευνα του κ. Ιωάννη Τσιουρή, φιλόλογου – αρχαιολόγου με τίτλο: «Ζητήματα επικοινωνίας, τέχνης και ταυτότητας: οι επιγραφές του καθολικού της μονής Αγίων Αποστόλων Κλεινοβού Καλαμπάκας» (σελ 209-228). Ενδιαφέρουσα μελέτη με ολοκληρωμένη προσέγγιση του θέματος προσκομίζει αξιόλογα και άγνωστα στοιχεία για την ύστερη περίοδο της τουρκοκρατίας. Σε παράρτημα παρουσιάζεται η αυτοβιογραφία του επισκόπου Σταγών Παϊσίου, από επιγραφή του καθολικού, με επεξηγηματικό «κριτικό υπόμνημα».
Στην τέταρτη και τελευταία ενότητα: Λαογραφία, περιέχονται δύο μελέτες. Η πρώτη ανήκει στο γνωστό ελληνιστή μουσικολόγο – λαογράφο Samuel Baud-Bovy με τίτλο: «Περί προσωδίας των κλέφτικων τραγουδιών (σελ.231-239) και διερευνά την παράθεση επιφωνημάτων στην αρχή ή στο μέσον των στίχων των κλέφτικων τραγουδιών (άιντε, βρε, μωρέ), που η θέση τους δεν δίνεται αυθαίρετα αλλά ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες.
Έπεται η σπουδαία ερευνητική εργασία της κ. Μαίρης Μαργαρώνη, φιλόλογου-κοινωνικής ανθρωπολόγου: «Συλλογικές αναπαραστάσεις μεταξύ σοβαρού και αστείου για τον κλήρο στο λαογραφικό έργο του Γεώργιου Ρήγα» (σελ. 241-278). Όπως είναι γνωστό ο σκιαθίτης ιερέας συνέγραψε το τετράτομο έργο « Σκιάθου λαϊκός πολιτισμός», μια πλήρη αποτύπωση της λαϊκής παράδοσης του νησιού του, σε όλες της τις εκφάνσεις. Η πολυσέλιδη μελέτη της κ. Μαργαρώνη διερευνά, όπως μας ενημερώνει και ο τίτλος, τις αναφορές «μεταξύ σοβαρού και αστείου» στο πόνημα του παπά – Γιώργη Ρήγα, που αφορούν τους κληρικούς. Πέρα από τον βασικό διαχωρισμό: την κατάσταση, τον κοινωνικό βίο και τη θέση στην ιεραρχία των ιερωμένων, η έρευνα προχωρά και σε άλλες στοχεύσεις όπως: εργασία, εκπαίδευση – γλώσσα, διατροφή και …. σεξουαλικότητα. Ανιχνεύονται πτυχές του βίου των κληρικών που δύσκολα τολμά κάποιος ν’ αναφέρει και να διερευνήσει. Η εκτενής ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιογραφία, πέρα από την πρωτογενή πηγή, επιβεβαιώνει την επιστημονικότητα της εν λόγω μελέτης.
Ο 6ος τόμος «Θεσσαλικά Μελετήματα» ολοκληρώνεται με τα εξής:
-Νεκρολογίες: Για τον υπεραιωνόβιο καθηγητή Εμμ. Κριαρά και το γνωστό δάσκαλο παραδοσιακών χορών Μπάμπη Μούτσελο. (σελ. 279-286).
-Θεσσαλική βιβλιογραφία: Σε επιμέλεια Θ.Α. Νημά, με 36 παρουσιάσεις εκδόσεων θεσσαλικού ενδιαφέροντος (σελ. 287-290) των ετών 2014-2016
-Βιβλιοκρισίες. (σελ. 291-300)
-Προσθήκες και διορθώσεις στον κατάλογο των Θεσσαλών νεκρών των πολέμων 1912-1922, από τον Θ.Α. Νημά σχετικά με τις μελέτες του στον 3ο και 4ο τόμο των Θεσσαλικών Μελετημάτων. (σελ. 301)
Ο 6ος τόμος «Θεσσαλικά Μελετήματα» με τις υψηλού επιπέδου πρωτότυπες μελέτες του εμπλουτίζει ανάλογα την θεσσαλική βιβλιογραφία.
