Γρηγόρης Καρταπάνης: O Νίκος Χριστόπουλος & τα λιμενικά έργα του Βόλου (Μέρος B’)

γρηγόρης-καρταπάνης-o-νίκος-χριστόπου-670189

ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΖΩΓΡΑΦΟΥ

Στο πρώτο μέρος του σημειώματός μας αναφερθήκαμε στην εργασιακή σχέση του λαϊκού ζωγράφου Ν. Χριστόπουλου με την κατασκευάστρια εταιρία των λιμενικών έργων του Βόλου (1892-1904), μέσα από τις δικές του γραπτές βιωματικές καταθέσεις. Υπάρχουν ακόμη στα χειρόγραφά του άλλες δύο, μάλλον ευτράπελες, ιστορίες στον χώρο των εκτελούμενων έργων κατά την περίοδο της πρόσκαιρης τουρκικής κατοχής (Απρίλιος 1897 – Μάιος 1898), όταν είχε διακοπεί κάθε εργασία. Το ημιτελές λιμάνι είχε καταντήσει ένα εγκαταλελειμμένο εργοτάξιο με την συνακόλουθη καθυστέρηση και οπισθοδρόμηση στην πρόοδο των κατασκευών. Εκεί λοιπόν συνέβαιναν διάφορα περιστατικά όπως τα παρακάτω που μνημονεύει ο Χριστόπουλος.

ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ

Στο πρώτο συμβάν – σύμφωνα με την σειρά που εμπεριέχονται στα τετράδια του ζωγράφου – ο τούρκος σκοπός συλλάμβανε όσους αφόδευαν ανάμεσα στα μπλόκια του λιμανιού αφού τελείωναν την… εκκένωση, ενώ αρχικά δεν τους έδιωχνε και με την απειλή κυρώσεων τους έπαιρνε χρήματα για να τους αφήσει ελεύθερους.

Παράλληλα περιγράφεται και η απελπιστική κατάσταση στο Βόλο από τους πρόσκαιρους κατακτητές που δεν έχαναν ευκαιρία να καταπιέζουν τον κόσμο:

«1897-1898

Όταν ερχόνταν η πρόσφιγες,γιατή μόνον από τα Τρίκκερηεπίτρεπαν η Τούρκη και πίγεναν τα καίκιαπρότα στο Τρίκκερη και ήστερα θα λα έλθουν στο Βόλο, απάνο η προβλίτα ήταν όλο μπλόκια γιατήήχανμίνη στη μέση τα λιμενικά έργα. Λιπόνεκή στα μπλόκια στέκονταν ένας ζαπτιές με εφόπλουλόνχη και φίλαγε. Κε όταν βγέναν η καϊμένη η πρόσφιγες απ’ τα καίκιαπίγενανπίσο από τα μπλόκια για τησοματική τους ανάγγη, ο Τούρκος δεν τους μιλούσε, και μόλις σκόνονταν ο καιμένος κι έδενε τα βρακιά του τον άρπαζε ο Τούρκος ότη θα λα τον πάη στον αστινόμο. Μπιρμεντσήντγγιαουρλάρ, τον έλεγε και τον τραβούσε. Και ο καιμένος ο πρόσφιγαςτόδινε και βλαστιμούσε την όρα και τη στιγμή. Και μάζεβε ο Τούρκος μπόλικα γιατή δεν ηπίρχεαποχοριτίριο. Αυτά κι άλαχιρότερα γίνονταν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Αν πης από καθαριότητα, δε λέγονταν. Κάθονταν η Τούρκη η στρατιότεςαπάνο στης πέτρες και τα ξίλα και ψιρίζονταν. Και όταν πιάναν καμιά ψύρα την άφηναν κάτο με προσοχή μην τιχόν και πάθη τίποτε και ήχε γεμίση ο κόσμος ψύρες, δεν μπορούσες να καθίσης πουθενά. Αυτή ήταν η ζοή του Βόλου στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς. Και τόρα σου λένε η φίλι μας η Τούρκη».

ΤΑ ΜΕΘΥΣΜΕΝΑ ΨΑΡΙΑ

Ομοίως και το δεύτερο συμβάν διαδραματίζεται στο χώρο των σταματημένων λιμενικών έργων και είναι, νομίζω, εξαιρετικά πρωτότυπο και εύθυμο μέσα στην οπωσδήποτε βαριά ατμόσφαιρα της τούρκικης παρουσίας.

Ακόμη ο αφηγητής δεν χάνει την ευκαιρία να δώσει κι άλλες πληροφορίες για το παραλιακό μέτωπο του Βόλου:

«1898

Όταν έγινε η οπιστοχόρηση και μίναν ημιτελή τα λιμενικά έργα,ήχανεβάλη τα μπλόκια και τα μάρμαρα γίρογίρο στην προβλίτα και μέσα έμινε λίμνη. Ήχανμίνη χιλιάδες μικρά ψαράκια όπου με την πολικερίαμεγαλόσαν. Αλλά δεν μπορούσαμε να τα πιάσομε γιατή ήταν γεμάτη κάρα και νταλίκες που τις πέταξαν η γγαραγγούνιδες όταν φεύγαν για πρόσφιγες. Μια μέρα εκή που σκεδιάζαμε με τη τρόπο να τα πιάσομε, έφερε ο Αλιφαρμάκηςκαμμιά δεκαπενταριά βαρέλια, κρασοβάρελα να τα πλίνουν και άδιασαν της παλιορετσίνες μέσα στη λίμνη όπου ζαλίστηκαν τα ψάρια και βγίκαν στην επιφάνια ολόκληρα και γύριζαν γίρογίρο σαν μεθισμένα. Και όση επρόλαβαν γέμισαν ολόκληρα κοφίνια. Κάτηκέφαλη και τσιπούρες 100 και 200 δράμια το ένα. Και έλεγε ο κόσμος πος δεν μεθούν μονάχα η άνθροπη αλά μεθούν και τα ψάρια. Γιατή εκείνα τα χρόνια τα κρασοβάρελα τα καθάριζαν αποκάτο από την Εξοραϊστική και άδιαζαν της ρετσίνες στη θάλασα και τα κύματα την έκανε μπαλίτσες και γέμιζε η ακρογιαλιά. Και εκήπουϊνετόρα ο Αγ. Κωνσταντίνος ήταν σορή τα σκουπίδια από τα ταμπάκικα που έπιανες την μίτη σου για να περάσης».

ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΕ ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΕΡΓΑ

Εκτός από τις γραπτές του μαρτυρίες για τα λιμενικά έργα του Βόλου ο Χριστόπουλος φιλοτέχνησε και πίνακες σχετικούς με το θέμα:

Δύο πίνακες απεικονίζουν το λιμάνι του Βόλου προτού εκτελεσθούν τα λιμενικά έργα, δηλαδή στην αρχική του, αδιαμόρφωτη εικόνα, με όλες τις αποβάθρες που είχε τότε, τις υποτυπώδεις λιμενικές εγκαταστάσεις και ότι άλλο προϋπήρχε στο παραλιακό μέτωπο. Ο ένας από αυτούς τους δύο πίνακες διαστ. 54×39 εκ. είναι ο μεγαλύτερος σε διαστάσεις της έκθεσης κι αυτό ίσως δείχνει τη διάθεση του λαϊκού καλλιτέχνη ν’ αποτυπώσει όσο το δυνατόν πληρέστερα και με ευκρίνεια το λιμάνι του Βόλου όπως ήταν μετά την απελευθέρωση του 1881.

Η εκτενής λεζάντα αναφέρει: «Μετά την απελευθέροσι της Θεσαλίας. Έτση ήτανε πεδιά μου το λιμάνη του Βόλου πρην να γίνουν τα λιμενικά έργα κε το φόρτομα κε ξεφόρτομα από τα παπόρια με της ηστορικές μαούνες», ενώ σημειώνονται αναλυτικά και όλα τα σημεία του λιμανιού (λιμεναρχείο, τελωνείο, ψαράδικα κλπ.).

Ο έτερος ομοιοθεματικός πίνακας, σχεδόν πανομοιότυπος με τον προηγούμενο, αλλά με μικρότερες διαστάσεις (35×35εκ.) φέρει την ίδια ακριβώς λεζάντα. Και οι δύο δεν έχουν χρονολογία δημιουργίας.

Άλλοι δύο πίνακες απεικονίζουν όλα τα πλωτά μέσα. (φαγάνες, γερανοί, μαούνες, ρυμουλκάκ.α) της κατασκευάστριας εταιρίας, με τα ονόματά τους. Στον πρώτο (διαστ. 38×26 χωρίς χρονολογία) τοποθετούνται όλα τα πλωτά μέσα στο αδιαμόρφωτο ακόμη λιμάνι.

Αναλυτικά εικονίζονται: η βυθοκόρος Κίρκη, οι γερανοί Κύκλωψ και Πήγασος, οι μαούνες Άτλας, Αχιλλεύς και Ηρακλής, το ρυμουλκό Κλεοπάτρα, μαούνες τύπου κλαπέ και άλλα μικρότερα ανώνυμα σκάφη.

Στο άνω δεξιό μέρος σημειώνεται: «Έτση ήτανε πεδιά μου το λιμάνι πριν γίνουν τα λιμενικά έργα».

Στο άνω αριστερό ο Χριστόπουλος σημειώνει για τη δική του συμμετοχή στα λιμενικά έργα: «Ν.Α Χριστόπουλος εργασθής 5 χρόνια στα λιμενικά έργα του Βόλου»

Και στο κάτω μέρος η κυρίως λεζάντα γράφει: «Όλα τα πλωτά εργαλεία που χρησιμοπηίθικαν από την ετερία Μ. Σταματόπουλου και Θ. Πετρόχειλου που έγινε το οραίολιμάνη του Βόλου». Κι εδώ αναλυτικά καταγράφονται όλα τα σημεία του λιμανιού και της παραλιακής ζώνης σε μια άκρως κατατοπιστική τοπογραφική αποτύπωση, εξαιρετικά χρήσιμη αφού δεν υπάρχει πανοραμική φωτογραφική απεικόνιση του λιμανιού εκείνη την εποχή.

Στον δεύτερο πίνακα διαστ. επίσης 38×26, απεικονίζονται περίπου τα ίδια πλωτά της εταιρίας χωρίς την ύπαρξη τοπίου. Σχεδόν πανομοιότυπη με τον προηγούμενο στο άνω μέρος η λεζάντα που επιπλέον σημειώνεται η διάρκεια των έργων: 1892 – 1902.

Στο κάτω μέρος αναφέρει πάλι ο ζωγράφος ότι εργάστηκε στα πλωτά μέσα για 5 χρόνια. Ο πίνακας φέρει χρονολογία 1962.

Τέλος σε δύο ακόμη πίνακες απεικονίζονται:

α) ο γερανός (μπίγα) Κύκλωψ (23×21 εκ.) με τη λεζάντα ν’ αναφέρει: «Κύκλωψ η Μπήγα που έφκιασε όλα τα μουράγια του Βόλου καθώς και το λιμανάκι του Τελωνείου το 1892 – 1904». Ο πίνακας είναι αχρονολόγητος.

β) Η βυθοκόρος (φαγάνα) Κίρκη που εκτελούσε τις εκσκαφές του βυθού (32×21 εκ. ) και σημειώνεται: «Κύρκη η ιστορική βορβοροφάγος φαγάνα που έσκαψε όλο το λιμάνη του Βόλου το 1892-1902». Χρονολογία πίνακα:1964.

Βέβαια υπάρχουν και μερικοί πίνακες στην κατοχή διαφόρων, όπου απεικονίζονται τα πλεούμενα των λιμενικών έργων, απ’ όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω. Στην προσωπική συλλογή του γράφοντα υπάρχει μικρός πίνακας (20×18 εκ.) με το ρυμουλκό των λιμενικών έργων, Κλεοπάτρα.

Η στενή σχέση του Νίκου Χριστόπουλου με τα λιμενικά έργα του Βόλου κατά την περίοδο 1892 – 1904 αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία σχετικών πινάκων.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου