Γρηγόρης Καρταπάνης: Ναυάγια στις αρχές του 20ου αιώνα (Μέρος B’)

γρηγόρης-καρταπάνης-ναυάγια-στις-αρχ-709641

Β’ ΜΕΡΟΣ 1911-1913

Τα ναυάγια που καταγράφονται και στις αρχές του 20ου αιώναείναι λίγο – πολύ πανομοιότυπα στο μεγαλύτερο μέρος τους: πρόκειται κυρίως για μικρού ή μεσαίου εκτοπίσματος ιστιοφόρα (κυρίως έμφορτα εμπορικά καΐκια) που δεν κατόρθωσαν ν’ ανταπεξέλθουν στις δυνατές φουρτούνες. Δε λείπουν βέβαια και άλλες δραματικές περιπτώσεις από διαφορετικές αιτίες, όπως το ανθρώπινο λάθος ή κάποια μη αντιμετωπίσιμη βλάβη (εισροή υδάτων, ακυβερνησία, φωτιά κ.α.) με σαφώς πιο ολιγάριθμα συμβάντα. Τα ξύλινα σκαριά δεν είχαν εφοδιαστεί ακόμη με κινητήρες – κάτι που ξεκίνησε προς τα τέλη της δεκαετίας του 1910- και κινούνταν αποκλειστικά με την ιστιοφορία τους, άμεσα εξαρτώμενα από τις διαθέσεις του ανέμου.

Η ίδια εικόνα, με εκείνη των πρώτων χρόνων του 20ου αιώνα, παρουσιάζεται και μετά το 1910 ως τα μέσα περίπου της δεκαετίας, όπου -από το 1915 και μετά με την κορύφωση του Α’ Παγκοσμίου πολέμου- παρουσιάζεται και στις επίσημες καταγραφές, μια κατακόρυφη αύξηση των ναυαγίων που πλέον οφείλονται σε συγκεκριμένη αιτία: την πολεμική ενέργεια (τορπιλισμός, νάρκη, πυρά πλοίων, βομβαρδισμός) με θύματα όχι μόνο πολεμικά πλοία αλλά και κάθε λογής πλεούμενα. Η «ναυαγιακή συχνότητα» θα επανέλθει σε «φυσιολογικά» επίπεδα μετά τη λήξη των συγκρούσεων, αλλά και τη μηχανοκίνηση των ιστιοφόρων που ακολούθησε και η οποία συνέβαλε στον περιορισμό των ναυαγίων. Τα διάφορα ιστιοφόρα είχαν πλέον μια ακόμη υπολογίσιμη δυνατότητα αποφυγής δύσκολων καταστάσεων.

Ας δούμε πιο κάτω κάποια ναυάγια του 1913 στα νερά του Παγασητικού κυρίως, όπως και μια ιδιάζουσα περίπτωση έξω από το λιμάνι του Βόλου στα 1911, όπως καταγράφτηκαν στις σελίδες των εφημερίδων εκείνης της εποχής.

Ρεσάλτο λεμβούχων και… καταποντισμός

Είναι νομίζω χαρακτηριστική και αρκετά γνωστή η εικόνα με τις βάρκες να μεταφέρουν, επιβάτες στα επιβατικά ατμόπλοια (ή ν’ αποβιβάζουν από αυτά ) όταν δεν υπήρχε η δυνατότητα προσέγγισης σε λιμενικές εγκαταστάσεις, κάτι που συνέβαινε σε μικρά λιμάνια ως και τις δεκαετίες του ’50 ή και του ’60 ακόμη. Σε παλιές ελληνικές ταινίες και φωτογραφίες παρουσιάζεται παραστατικά η συγκεκριμένη διαδικασία επιβίβασης – αποβίβασης με βάρκες.

Συχνά οι λεμβούχοι έδιναν αληθινές… ναυμαχίες μεταξύ τους για την παραλαβή όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού επιβατών κυρίως στην αποβίβαση. Πλησίαζαν και διπλάρωναν στο καράβι προτού ακόμη αυτό ολοκληρώσει την αγκυροβολία του κι εκτελούσε τις απαιτούμενες μανούβρες. Οι λεμβούχοι όμως προχωρούσαν περισσότερο: προσέγγιζαν το ερχόμενο πλοίο και προσδένονταν σ’ αυτό αρκετά έξω από το λιμάνι ώστε να έχουν τον πρώτο λόγο στην αποβίβαση.

Η βιασύνη ετούτη, κάποιες φορές, επέφερε επικίνδυνα ατυχήματα όπως στο παρακάτω δημοσίευμα:

«Τρεις άνθρωποι εις την θάλασσαν – Λεμβουχικά κατορθώματα – Ανάγκη λιμενικών μέτρων.

Η συνήθεια του να γαντζώνουν οι βάρκες εις τα ερχόμενα ατμόπλοια μίαν πολλάκις ώραν μακράν του λιμένος, παρ’ ολίγον να προσθέση χθες τρία ακόμη θύματα. Οι λεμβούχοι αδελφοί Βασιλείου παραλαβόντες μεθ’ εαυτών και τινα υπηρέτην του ξενοδοχείου Ευρώπη ηνοίχθησαν μ.μ. της χθες εις το πέλαγος δια να γαντζώσουν εις τον Πηνειόν, ο οποίος ανεμένετο εκ Πειραιώς, δια να παραλάβουν επιβάτας. Μόλις λοιπόν εφάνη ο Πηνειός, επλησίασαν και έρριψον γάντζον, αλλ’ ένεκα της μεγάλης ταχύτητος του ατμοπλοίου, η λέμβος ανετράπη και εβυθίσθη δια του έλικος, οι δε επιβαίνοντες αυτής ευρέθησαν εις την θάλασσαν διατρέξαντες τον έσχατον των κινδύνων. Ευτυχώς και οι λεμβούχοι και ο ξενοδόχος εγνώριζον να κολυμβούν και εκρατήθησαν εις την επιφάνειαν μέχρις ότου άλλοι λεμβούχοι σπεύσαντες, τους έσωσαν. Φρονούμεν ότι ο κ. λιμενάρχης οφείλει ν’ απαγορεύση του να πλησιάζουν οι λέμβοι εις τα ατμόπλοια προ της αγκυροβολήσεως τούτων. Και δια να γίνη τούτο και ν’ απαλλαγώμεν από την βάρβαρον αυτήν συνήθειαν, δεν χρειάζεται τίποτε άλλο παρά μια διάταξις και 5-6 τιμωρίαι των παραβατών εις το πταισματοδικείον. Το καλόν όμως το οποίον θα προκόψη θα ήνε πολύ μεγάλο». (Πρωία 19/10/1911).

Το φαινόμενο ήταν προφανώς γενικευμένο και πιθανότατα να είχαν υπάρξει, παλιότερα, και θύματα. Γι’ αυτό η λήψη της σχετικής απαγόρευσης κρίνονταν επιβεβλημένη ώστε να μην τίθενται σε κίνδυνο ζωές.

Ατμόπλοιο βυθίζει ιστιοφόρο

Τα δημοσιεύματα για ναυάγια στις αρχές του 20ου αιώνα, είναι όπως είπαμε, συνήθως σύντομα, γενικόλογα και χωρίς να δίνεται συνέχεια τις επόμενες μέρες. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που παρακολουθούνται από την τοπική ειδησεογραφία με την παράθεση νέων στοιχείων και εξελίξεων. Τέτοιο είναι το συμβάν της σύγκρουσης φορτηγού ατμοπλοίου με εμπορικό ιστιοφόρο που είχε ως αποτέλεσμα τη βύθιση του δεύτερου, στο δίαυλο των Ωρεών κοντά στη νησίδα Αργυρόνησος, προς την είσοδο δηλαδή του Παγασητικού.

Το πρώτο σχετικό δημοσίευμα περιέχει τα εξής:

«Το ναυάγιον ιστιοφόρου. Σχετικώς με το ναυαγόν ιστιοφόρο το οποίον συνεκρούσθη με τα του Γερμανικού Πύλος, έξωθι της νησίδος Αργυρονήσου, η Γερμανική ατμοπλοϊκή εταιρία εις ην ανήκει το Πύλος το εγκατέλειψε σκοπούσα να αποζημιώση τον ιδιοκτήτην αυτού. Ο κ. λιμενάρχης ετηλεγράφησεν εις το Υπουργείον ζητών οδηγίας περί του πρακτέου καθότι το ιστιοφόρον ευρίσκεται εγκαταλελειμένον μετά την τηλεγραφικών στύλων εκεί όπου εναυάγησεν» (Κήρυξ 5-11-1913).

Προφανώς υπήρχε και προηγούμενο δημοσίευμα, όταν συνέβη το ατύχημα και ήδη η κατάσταση βρίσκονταν στο στάδιο των ανακρίσεων. Το ναυαγισμένο ιστιοφόρο, όπως αναφέρεται, έφερε φορτίο τηλεγραφόξυλων και μάλλον παρέμενε μισοβυθισμένο στο σημείο του συμβάντος λόγω ακριβώς του φορτίου που δεν το άφηνε να βουλιάξει εντελώς.

Λίγες μέρες αργότερα στην ίδια εφημερίδα μαθαίνουμε για την ολοκλήρωση των ανακρίσεων:

«Ανακρίσεις δια το ναυάγιον. Αι υπό του κ. Προέδρου των ενταύθα πρωτοδικών διενεργούμεναι αυτοεπαγγέλτως ανακρίσεις δια το ναυαγόν ιστιοφόρον όπερ συνεκρούσθη εις την νησίδα Αργυρόνησον με το Γερμανικόν Πύλος, επερατώθηκαν ήδη, εξετασθέντων τεσσάρων μαρτύρων εκ των πληρωμάτων του τε Γερμανικού και του ιστιοφόρου. Το πόρισμα των ανακρίσεων κατά τον νόμον θα παραμένη εις τα αρχεία του Πρωτοδικείου Βόλου, εν περιπτώσει δε πολιτικής αγωγής ο ενάγων δικαιούται να ζητήσει παρά του κ. Προέδρου να του χορηγηθή το έγγραφον των καταθέσεων τούτων» (Κήρυξ 9/11/1913).

Τις επόμενες μέρες τα ρεύματα παρέσυραν το ναυαγισμένο, μισοβουλιαγμένο ιστιοφόρο στο Πευκί της Εύβοιας, όπου και βυθίστηκε ολοκληρωτικά.

Αυτό το πληροφορούμαστε στο τρίτο δημοσίευμα σχετικά με το συμβάν, όπου επίσης γίνεται λόγος και για την ύπαρξη θύματος, η σορός του οποίου εξεβράσθηκε σε άλλο σημείο:

«Το πτώμα του πνιγέντος ναύτου. Το ναυαγήσαν ιστιοφόρον Ευαγγελίστρια όπερ, ως γνωστόν συνεκρούσθη μετά του Γερμανικού ατμοπλοίου Πύλος, έξωθεν των Ωρεών, ευρέθη βυθισμένον εις την ακτήν της περιφερείας Πευκίου των Ωρεών, το δε πτώμα του πνιγέντος ναύτου Ανδ. Ιωάννου εξεβράσθη εις την θέσιν Καστρί» (Κήρυξ 10/11/1913).

Αγνοούμενο ιστιοφόρο

Τις ίδιες μέρες με τις εξελίξεις του προηγούμενου περιστατικού, πιθανολογούνταν ένα ακόμη ναυάγιο – μάλλον επρόκειτο για αύτανδρη βύθιση – ιστιοφόρου που ενώ είχε αναχωρήσει από το Τρίκερι πριν μία και πλέον εβδομάδα, με προορισμό το Βόλο, δεν κατέπλευσε ποτέ ούτε το είδαν πουθενά αλλού. Οι ειδήσεις για την τύχη του ιστιοφόρου και του πληρώματος ελλείπουν εντελώς και γίνεται αντιληπτό ότι κάτι κακό είχε συμβεί. Πάντως διατάχθηκαν έρευνες σ’ όλα τα σημεία του Παγασητικού μήπως και αποκαλύπτονταν έστω και μακάβρια ευρήματα.

Λόγος για κακοκαιρία πάντως δεν γίνεται.

«Το πιθανόν ναυάγιον – Ουδεμία είδησις. Σχετικώς με το πιθανόν ναυάγιον του ιστιοφόρου του κ. Μέγαρη ουδέν θετικόν εισέτι εγνώσθη, μολονότι από της εκ των Τρικκέρων αναχωρησεώς του παρήλθον οκτώ ημέραι. Από της παρελθούσης Δευτέρας, ότι ανεχώρησεν εκ Τρικκέρων δια Βόλον εις ουδέν σημείον του Παγασητικού ενεφανίσθη.

Ο κ. Λιμενάρχης τηλεγραφικώς διέταξε το εν τη νησίδι των Τρικκέρων ορμούν μικρόν ρυμουλκόν, όπως ερευνήση εις τας πέριξ αυτάς εάν υπάρχη κανέν ίχνος ναυαγίου ή μήπως η θάλασσα εξέβρασεν πτώμα τι εκ των εν αυτώ επιβαινόντων» (Κήρυξ 13/11/1913).

Ατυχώς δεν υπήρξε δυνατότητα άλλων σχετικών επισημάνσεων που να μας πληροφορούν για το τι τελικά είχε συμβεί, αν και η τραγική κατάληξη φαίνεται και ως επικρατέστερη.

Ναυάγιο στην Αφησσο

Οι κακοκαιρίες εκδηλώνονταν σφοδρές στα νερά του Παγασητικού με αποτέλεσμα πολλά μικροκάικα να ναυαγήσουν. Αρχικά, σύμφωνα με το δημοσίευμα της εφ. Κήρυξ απουσίαζε κάθε πληροφορία για την τύχη του πληρώματος του μικρού ιστιοφόρου που βυθίστηκε και η ανησυχία κορυφώνονταν, έως ότου ανακουφιστικό τηλεγράφημα ενημέρωνε ότι τουλάχιστον δεν υπήρξαν ανθρώπινες απώλειες.

Επίσης από το λιμεναρχείο δόθηκε εντολή για έρευνες εντοπισμού του ναυαγίου στην περιοχή της Αφήσσου όπου και συνέβη.

«Ναυάγιον ιστιοφόρου εντός του Παγασητικού – Το πλήρωμα εσώθη.

Τηλεγράφημα εξ Αφήσσου προς το Λιμεναρχείον μας ανήγγειλεν ότι χθες την μεσημβρίαν εξώθι του όρμου της Αφήσσου, εναυάγησεν ένεκα της μεγάλης θαλασσοταραχής το ιστιοφόρον του πλοιάρχου Σπυρίδωνος Τσινίκα. Περί της τύχης του πληρώματος ουδέν ανέφερε το τηλεγράφημα. Το ναυαγήσαν ιστιοφόρον είχεν αναχωρήσει εκ του λιμένος μας χθες την πρωίαν με φορτίον οίνου, γαιανθράκων και άλλων εμπορευμάτων κατευθυνόμενον εις Αφησσον.

Το πλήρωμα αποτελείτο εκ δύο ατόμων, ήτοι εκ του πλοιάρχου Σπ. Τσινίκα και του υιού του, οίτινες και εσώθηκαν ως τηλεγραφικώς ανήγγειλεν ο πλοίαρχος προς τον ενταύθα αδελφόν του κ. Τσινίκα έμπορον. Το Λιμεναρχείον έδωκεν εντολήν εις το αναχωρήσαν χθες το απόγευμα ατμόπλοιον του κ. Αντωνόπουλου, Πτερωτή, όπως ερευνήση εξώθι της Αφήσσου και ανεύρη το ναυαγήσαν ιστιοφόρον και ρυμουλκήση αυτό εις μέρος ασφαλές» (Κήρυξ 14/12/1913).

Οπωσδήποτε δεν είναι μόνον αυτά τα ναυάγια που συνέβησαν την περίοδο εκείνη στις θάλασσες της Μαγνησίας και που αναφέρονται στα δημοσιεύματα των τοπικών εφημερίδων. Οι περιπτώσεις που μνημονεύσαμε αποτελούν όμως μια ενδεικτική και αντιπροσωπευτική «δειγματοληψία» τέτοιων, λιγότερο ή περισσότερο οδυνηρών, περιστατικών. Αλλωστε από τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα έχουμε υπενθυμίσει κι άλλα ναυάγια σε παλιότερα σημειώματά μας, με συχνότερα θύματα εμπορικά ιστιοφόρα καΐκια, όπως και άλλα μικρού εκτοπίσματος σκάφη (λέμβοι, αλιευτικά) συνθέτοντας ένα αρκετά εκτενές ναυαγιολόγιο.

Στην αέναη πάλη του ανθρώπου με το υγρό στοιχείο ποτέ δεν έλειπαν τα ναυάγια, καταδείχνοντας έτσι την επικινδυνότητα του ναυτικού βίου.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου