Γρηγόρης Καρταπάνης: Ναυάγια στις αρχές του 20ου αιώνα (Μέρος Α’)

γρηγόρης-καρταπάνης-ναυάγια-στις-αρχ-778679

Α΄ ΜΕΡΟΣ 1903-1907

Όταν το 2002 ξεκινήσαμε την διερεύνηση των ναυαγίων στις θάλασσες της Μαγνησίας αλλά και των ντόπιων πλεούμενων που απωλέστηκαν οπουδήποτε στα ελληνικά νερά, με μπούσουλα το δίτομο έργο «Τα ναυάγια στις Ελληνικές θάλασσες» του ναυάρχου λιμενικού κ. Χρήστου Ντούνη, υπήρξε καταφανής η διαπίστωση για περιορισμένες καταγραφές στην πρώτη δεκαπενταετία του 20ου αιώνα σε σχέση με τα κατοπινά χρόνια. Τούτο οφείλονταν προφανώς στην έλλειψη ενημερωμένων αρχείων (ή και χαμένων) στις αρμόδιες υπηρεσίες, λιμεναρχεία, εταιρίες, ιδιώτες κ.λ.π..

Η χρονική απόσταση συνήθως αποβαίνει αρνητικός παράγοντας σε τέτοιου είδους μνήμες, ενώ στην ίδια κατεύθυνση συμβάλει και η απουσία, εκείνα τα χρόνια, ενός οργανωμένου τρόπου καταγραφής των κάθε μορφής ναυτικών ατυχημάτων. Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό πολλά ναυάγια παραμένουν άγνωστα, αδιερεύνητα, ή έστω με ελλιπή πληροφόρηση. Η ανυπαρξία μέσων επικοινωνίας και άλλων ναυτιλιακών βοηθημάτων, όπως και η συνακόλουθη απουσία ενός συστήματος διάσωσης, συντείνουν σε τούτη την ανεπαρκή εικόνα με τα γεγονότα να περιορίζονται συνήθως σε μια επιγραμματική μόνο αναφορά. Ναυάγια όμως υπήρχαν πολλά, κυρίως με έμφορτα εμπορικά ιστιοφόρα, ιδιαιτέρα ευάλωτα στις απροσδιόριστες διαθέσεις του καιρού.

Την έλλειψη των επίσημων στοιχείων από τους αρμόδιους φορείς αναπληρώνει η σχετική ειδησεογραφία των εφημερίδων της εποχής, όπου σε λιτά και σύντομα ως επί το πλείστον δημοσιεύματα ο αναγνώστης ενημερώνεται, σε αδρές γραμμές, για το οδυνηρό συμβάν που μπορεί να συνέβη αρκετές μέρες ή και βδομάδες νωρίτερα. Η απουσία λεπτομερειών είναι συχνή, όπως επίσης και η πληροφόρηση για την τελική κατάληξη αγνοούμενων σκαφών που αναζητούνταν. Ακόμη τα κενά των εφημερίδων του Βόλου, εκείνης της περιόδου, στο πολύτιμο αρχείο της βιβλιοθήκης των «Τριών Ιεραρχών», αποτρέπουν περισσότερο, σε αρκετά γεγονότα, την ολοκληρωμένη εικόνα.

Ας παραθέσουμε μέσα από την τοπική ναυαγιολογική ειδησεογραφία των εφημερίδων, Τύπος, Θεσσαλός, Πανθεσσαλική και Κήρυξ, κάποια ναυάγια που συνέβησαν στη δεκαετία 1903-1913, στο σημερινό και το επόμενο άρθρο μας .Ορισμένα από αυτά είχε την καλοσύνη να μου τα θέσει υπόψη ο γνωστός δικηγόρος του Βόλου και ιστορικός ερευνητής Γ. Τσολάκης.

ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΟ ΓΕΓΟΝΟΣ

Συχνά μνημονεύονται ναυάγια εμπορικών καϊκιών στις αλίμενες ακτές του ανατολικού Πηλίου, λόγω κακών καιρικών συνθηκών. Χαρακτηριστικό το παρακάτω συμβάν, όπου μικρό έμφορτο ιστιοφόρο (βρατσέρα) εξόκειλε σε ακτή της περιοχής Νεοχωρίου.

Το πλήρωμα διασώθηκε, ενώ δεν πληροφορούμαστε την τύχη του σκάφους, αν και δεν γίνεται λόγος για κακοκαιρία:

«Ναυάγιον βρατσέρας – το πλήρωμα διεσώθη – Εις τίνα ανήκεν.

Κάτ’ ειδήσεις προς τας ενταύθα αρχάς την παρελθούσα εβδομάδα εξώκειλεν εις θέσιν Αμμοσούνη του Νεοχωρίου, βρατσέρα υπό το όνομα «Νέα Ελευθερία». Η βρατσέρα αυτή χωρητικότητας 23 τόννων και ανήκουσα εις τον πλοίαρχον κ. Νικόλαον Δ. Χρήστου, περιείχεν πλάκας προορισμένας δια διάφορους ενταύθα εμπόρους. Ευτυχώς το πλήρωμα διεσώθη» (Τύπος 29/8/1903).

ΝΑΥΑΓΙΟ ΣΤΙΣ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΑΚΤΕΣ

Ναυάγια ντόπιων πλεούμενων σε άλλες θάλασσες συναντούμε κάμποσες φορές, μιας και αυτά όργωναν τα νερά του Αιγαίου, της Μεσογείου και της Μαύρης θάλασσας, όπως λόγου χάρη τα εμπορικά πηλιορείτικα ιστιοφόρα, που αποτελούσαν τον περίφημο στόλο των λεγόμενων Ζαγοριανών καραβιών και πληροφορούμαστε ενίοτε οδυνηρά περιστατικά. Το επόμενο δημοσίευμα καταγράφει ένα τέτοιο ναυάγιο και είναι μάλιστα σχετικά λεπτομερές με παράθεση στοιχείων τόσο για το χρονικό του ναυαγίου, όσο και για το πλήρωμα –που ευτυχώς διασώθηκε- το σκάφος και το φορτίο.

Ενδεικτική του χρόνου λήψης των ειδήσεων εκείνη την εποχή, αποτελεί η διευκρίνηση ότι το ναυάγιο είχε συμβεί πριν από 8 μέρες:

«Καταποντισμός βρατσέρας –Ναυάγιον παρά την Αττάλειαν.

Μεταμεσηβριναί τηλεγραφικαί ειδήσεις γνωρίζουν ότι η υπό ελληνικήν σημαίαν βρατσέρα Άγιος Γεώργιος διευθυνόμενη ενταύθα εναυάγησε παρά τας ακτάς της Μικράς Ασίας και ολίγον μακράς της Ατταλείας .Ο καταποντισμός της βρατσέρας επήλθεν κατόπιν σφοδράς τρικυμίας, εγένετο δε προ 8 ακριβώς ημερών.

Η διάσωσις του πληρώματος.

Το πλοίον ήρχετο εντάυθα άνευ φορτίου, εκυβερνάτο δε υπό του εκ Ζαγοράς πλοιάρχου Μαρίνου Γιαννούκου. Το πλήρωμα, αποτελούμενον εξ οκτώ ναυτών, μετά πολλούς κινδύνους, διεσώθη. Περί του τρομερού τούτου ναυαγίου άλλαι ειδήσεις ελλείπουσιν. Είναι όμως γνωστόν ότι η καταποντίσθεισα βρατσέρα πενήντα χιλιάδων οκάδων είχεν αξίαν 45 χιλ. δρ. εντός δ΄ αυτής ευρίσκοντο και 800 λίραι ανήκουσαι εις τον πλοίαρχον». (Πανθεσσαλική 12/11/1904).

ΣΤΟ ΜΠΟΥΓΑΖΙ ΤΩΝ ΩΡΕΩΝ

Μικρή ιστιοφόρος λέμβος έπεσε σε φουρτούνα και βυθιζόταν, καταμεσίς στο μπουγάζι των Ωρεών.

Ευτυχώς εκείνη την ώρα έτυχε να διέρχεται το ατμόπλοιο Άρης που εκτελούσε την συγκοινωνία Πειραιάς-Χαλκίδα-Βόλος και διέσωσε τους δύο επιβαίνοντες:

«Ναυάγιον ιστιοφόρου

Επιβάται αφιχθέντες δια του ατμοπλοίου Άρης μας επληροφόρησαν ότι χθες μεταξύ Γλύφας και Ωρεών εναυάγησε μια ιστιοφόρος λέμβος χωρητικότητας δύο τόννων, εφ’ ης επέβαινον ο ιδιοκτήτης αυτής Δημήτριος Οικονόμου και ο Τριαντ. Μανταφούλος, όστις ήθελε να μεταβή εις Γαρδίκιον. Ούτοι καταληφθέντες υπό σφοδράς τρικυμίας μετά βροχής δεν ηδυνήθησαν να καταβιβάσωσι τα ίστια και ως εκ τούτου παρεσύρθησαν εις το ανοικτόν πέλαγος, παλαίοντες απεγνωσμένως. Ευτυχώς κατ’ εκείνην την στιγμήν διήρχετο το ανωτέρω ατμόπλοιον, ο πλοίαρχος του οποίου αντιληφθείς τους δυστυχείς ναυαγούς αγκυροβόλησεν αμέσως και καταβιβάσας λέμβον παρέλαβεν αυτούς». (Θεσσαλός 2/8/1906).

ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΣΤΙΣ ΑΚΤΕΣ ΤΟΥ ΑΝ. ΠΗΛΙΟΥ

Εμπορικό ιστιοφόρο που είχε αποπλεύσει φορτωμένο από το Βόλο βυθίστηκε λόγω τρικυμίας κοντά στην Νταμούχαρη.

Η ολική απώλεια σκάφους και φορτίου απαλύνεται από τη διάσωση του πληρώματος που έπειτα από επίπονες προσπάθειες διεκπεραιώθηκε στην ακτή:

«Ναυάγιον ιστιοφόρου

Το εσπέρας της παρελθούσης Παρασκευής ιστιοφόρον ανήκον εις τον Γ. Ρηματήσιον κατελήφθη υπό σφοδρότατης τρικυμίας έξωθι του όρμου Νταμούχαρι (Μυρεσίου) και αφού επάλαισε επι αρκετήν ώραν με την μαινομένην θάλασσαν, κατεποντίσθη. Το πλήρωμα του πλοίου εσώθη διεκπεραιωθέν εις την ξηράν δια λέμβου με πολύν κίνδυνον. Το ναυαγήσαν ιστιοφόρον έφερεν φορτίον άλευρων και αποικιακών και προήρχετο εκ του λιμένος μας. Αι ζημίαι σκάφους και φορτίου υπολογίζονται εις 20.000 δραχμάς » . (Πανθεσσαλίκη 24/12/1907).

ΑΤΜΟΠΛΟΙΟ ΒΥΘΙΖΕΙ ΙΣΤΙΟΦΟΡΟ.

Εκτός από τα ναυάγια που οφείλονται στις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και είναι βέβαια τα περισσότερα υπάρχουν και εκείνα που προέρχονται από ανθρώπινο λάθος. Μια απροσεξία ή κακή εκτίμηση –ειδικότερα την νύχτα όπως στην επόμενη περίπτωση- αρκούν για να επιφέρουν οδυνηρά αποτελέσματα .Επιβατικό ατμόπλοιο που εκτελούσε εκείνα τα χρόνια το δρομολόγιο Πειραιάς – Βόλος επέπεσε σε εμπορικό ιστιοφόρο μέσα στο σκοτάδι, κοντά στο Τρίκερι με αποτέλεσμα το δεύτερο να βυθιστεί. Από ότι φαίνεται στο ρεπορτάζ, το ιστιοφόρο μάλλον δεν έφερε φανάρια πορείας και πρέπει να επιχειρήθηκε χειρισμός αποφυγής της σύγκρουσης, σύμφωνα με την επαφή των δύο σκαφών. Πάντως οι απόψεις των δύο πλευρών είναι αντικρουόμενες για τα αίτια του ατυχήματος, που «περιορίστηκε» στην ολική απώλεια σκάφους και φορτίου, καθώς η άμεση καθαίρεση σωστικής λέμβου του ατμόπλοιου περισυνέλλεξε τους ναυαγούς.

Διαβάζουμε σχετικά:

«Σύγκρουσις ατμοπλοίου και ιστιοφόρου – Καταβύθισις του δεύτερου.

Προχθές τη νύκτα εν ω το ατμόπλοιον Ναύπλιον της εταιρίας Γουδή ήρχετο εκ Πειραιώς εις τον λιμένα μας, προσέκρουσεν έξωθι των Τρικέρων επι τίνος ιστιοφόρου το οποίον έφερεν φορτίον εκ κρομμύων. Η στιγμή της συγκρούσεως εν μέσω του πυκνοτάτου σκότους και εις το ανοικτόν πέλαγος ήτο φρικώδης . Η πρύμνη του ατμοπλοίου ευρούσα το ιστιοφόρον εις τα πλάγια εχώρισεν αυτό εις τα δύο και κατεβύθισε πάραυτα . Οι εντός του ιστιοφόρου ναύτας ερρίφθησαν εις την θάλασσα και ήρξαντο ζητούντες βοήθειαν . Τότε ο κυβερνήτης του ατμοπλοίου αφού πρώτον εκράτησε το πλοίον, διέταξε και κατεβίβασαν τας λέμβους, ούτω δε κατωρθώθη να σωθώσιν οι ναύται του ιστιοφόρου, οίτινες ανελθόντες επί του πλοίου, ήλθον εις την πόλιν μας.

Τα αίτια

Η σύγκρουσις επήλθεν, καθ’ α λέγει ο κυβερνήτης του ατμοπλοίου, διότι οι επί του ιστιοφόρου ναύται δεν είχον ανημένους τους φανούς και συνεπώς δεν αντελήφθη την ύπαρξη αυτού, ίνα το παρακάμψη. Οι ναυαγοί όμως εκθέτουσι τα πράγματα όλως αντιθέτως. Ούτοι βεβαιούσιν ότι αίτιος της συγκρούσεως και της καταβυθίσεως του ιστιοφόρου είναι αυτός ο κυβερνήτης του πλοίου, όστις δεν επρόσεχε κατά τον πλούν του, διότι αυτοί είχον ανημμένους τους φανούς. Εις τούτο στηριζόμενοι θα υποβάλλωσιν σήμερον αγωγήν κατά της εταιρίας του ατμοπλοίου και μήνυσιν κατά του υπαίτιου κυβερνήτου του πλοίου». (Πανθεσσαλική 28/7/1907).

Η συνέχεια της υπόθεσης για τον καταλογισμό ευθυνών δόθηκε, όπως βλέπουμε, στην αίθουσα του δικαστηρίου.

Αυτά τα λίγα ναυάγια από τις αρχές του 20ου αιώνα για σήμερα. Στο επόμενο σημείωμά μας θα υπενθυμίσουμε ορισμένα από τις αρχές της Β’ δεκαετίας του.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου