Γρηγόρης Καρταπάνης:Ο 20ος τόμος του Αρχείου Θεσσαλικών Μελετών

γρηγόρης-καρταπάνηςο-20ος-τόμος-του-αρχ-45801

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ

Με την συμπλήρωση 45 χρόνων γόνιμης πνευματικής παρουσίας η Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών εξέδωσε πριν από λίγες μέρες τον 20ο τόμο του Αρχείου Θεσσαλικών Μελετών, που αποτελεί το επιστημονικό περιοδικό της σύγγραμμα κι εμπεριέχει, όπως πάντοτε, ενδιαφέρουσες πρωτότυπες μελέτες τοπικού κυρίως ενδιαφέροντος. Εκτός από την ικανοποίηση για την ολοκλήρωση εικοσάδας τόμων του ΑΘΜ, ο νέος τόμος διεκδικεί και μια πρωτιά: είναι ο πλέον πολυσέλιδος της σειράς με 472 σελίδες, γεγονός που βεβαιώνει την ύπαρξη πλήθους επιστημονικών μελετών, προϊόντων επίπονης έρευνας έγκριτων μελετητών.

Ο 20ος τόμος του ΑΘΜ δεν θα έβλεπε το φώς της δημοσιότητας δίχως την ευγενή χορηγία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Νικολάου και Ελένης Πορφυρογένη που κάλυψε σχεδόν ολόκληρη την εκδοτική δαπάνη. Γι’ αυτό και από τούτη εδώ τη θέση τα μέλη του ΔΣ της ΕΘΕ εκφράζουν τις θερμότατες κι από καρδιάς ευχαριστίες προς το Ίδρυμα και προσωπικά προς την πρόεδρο του κ. Κατερίνα Μιλτιάδη Πορφυρογένη. Τέτοιας μορφής συμβολές αποδεικνύονται – ιδιαίτερα στη σημερινή πραγματικότητα – πολύτιμες για την διάδοση κάθε αξιόλογου πολιτιστικού προϊόντος.

Αρχικά προβλέπονταν ο 20ος τόμος του ΑΘΜ να περιέχει τα πρακτικά του συνεδρίου με τίτλο ‘’ Ο Βόλος και η περιοχή του από τον Πρώτο έως το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο’’ που διοργάνωσε η ΕΘΕ το τριήμερο 14-16 Οκτωβρίου 2011 στο αμφιθέατρο του Τεχνικού Επιμελητηρίου Μαγνησίας, όπου πράγματι παρουσιάστηκαν εξαιρετικού ενδιαφέροντος, ανακοινώσεις με κατάθεση αγνώστων στοιχείων από την περίοδο του Μεσοπολέμου.

Στην πορεία όμως προτιμήθηκε κάτι πιο ολοκληρωμένο με την παρουσίαση πληρέστερων μελετών, όπως σημειώνεται στον Πρόλογο από την Πρόεδρο της ΕΘΕ κ. Μηλίτσα Καραθάνου: ‘’Οι μελέτες του 20ου τόμου επικεντρώνονται κατ’ εξοχήν στην πόλη του Βόλου και αναπτύσσονται πτυχές της ζωής της πόλης κυρίως κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Η έμφαση στην εν λόγω περίοδο παραπέμπει ως ένα βαθμό στο συνέδριο… Έτσι τα κείμενα είτε ταυτίζονται με τις εισηγήσεις των συγγραφέων κατά τις εργασίες του συνεδρίου, είτε έχουν πυρήνα τις εισηγήσεις τους, οι οποίες αναπτύσσονται εδώ αναλυτικότερα’’.

Η πρώτη μελέτη που παρατίθεται, ανήκει στον αναπληρωτή καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Πολυμέρη Βόγλη με τίτλο: ‘’Μεσοπόλεμος: η είσοδος της Ελλάδας στον 20ο αιώνα’’. Αυτή ήταν άλλωστε και η εναρκτήρια εισήγηση του συνεδρίου, με την οποία δόθηκε μια γενική εικόνα κι εκτίμηση του Ελληνικού Μεσοπολέμου, επισημαίνοντας, με την παράθεση των σχετικών θέσεων και αποδείξεων, πως η περίοδος αυτή οριοθετεί την είσοδο της χώρας στον 20ο αιώνα, λόγω των αλλαγών που πραγματοποιήθηκαν, όπως καταμαρτυρά κι ο τίτλος.

Ακολουθεί, όπως έγινε και στο συνέδριο, με λόγο και εικόνα η ‘’Περιήγηση στο Βόλο του Μεσοπολέμου’’ από τον ιστορικό κ. Γιάννη Κουτή. Φωτογραφίες, πρόσωπα και τοπία της εποχής μας παρέχουν μια συνοπτική αλλά σφαιρική εικόνα της πόλης στην εν λόγω περίοδο.

Στις επόμενες σελίδες ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του συνεδρίου κ. Χαρ. Χαρίτος, με την μελέτη του: ‘’Όψεις του Διχασμού και η γαλλική Κατοχή στο Βόλο και το Πήλιο’’ μας αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές μιας καθοριστικής για τον τόπο αλλά ελάχιστα μελετημένης περιόδου, με έντονες αντιπαραθέσεις και αναταραχές που επέδρασαν μακροπρόθεσμα.

Ο κ. Δημ. Κωνσταντάρας – Σταθαράς, εκπαιδευτικός – συγγραφέας, στη μελέτη του ‘’Η έλευση των Μικρασιατών Προσφύγων στο Βόλο κατά το Μεσοπόλεμο’’ επικεντρώνει την έρευνά του στα τρία ‘’κύματα’’ προσφύγων που βρήκαν καταφύγιο στο Βόλο, όπως και στην ίδρυση του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας με ιδιαίτερες αναφορές στον ναό της Ευαγγελίστριας και στον αθλητικό σύλλογο της Νίκης Βόλου. Ο Βόλος άλλωστε υπήρξε μια από τις επαρχιακές πόλεις που δέχτηκαν το μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων.

Στη συνέχεια του τόμου η φιλόλογος κ. Βέρα Βασαρδάνη αναφέρεται στη ‘’Λογοτεχνική δραστηριότητα στο Βόλο του Μεσοπολέμου’’. Σε πανελλήνιο επίπεδο η συγκεκριμένη χρονική περίοδος έχει να επιδείξει σημαντικά επιτεύγματα και ονόματα στο χώρο, λιγότερο ή περισσότερο γνωστά ως σήμερα (π.χ. η ‘’Γενιά του 30’’). Στο Βόλο επίσης παρατηρείται αξιόλογη κίνηση, έστω κι αν αυτό δεν φαίνεται με την πρώτη ματιά.

Η Βέρα Βασαρδάνη επίσης συνυπογράφει με τον Γιώργο Κοντομήτρο, διδάκτορα στην ιστορία της εκπαίδευσης στο ΠΘ, την επόμενη εργασία αποκαλύπτοντας έναν άγνωστο αλλά αξιόλογο βολιώτη ποιητή του Μεσοπολέμου: ‘’ Οι ποιητές άδοξοι που’ ναι … η περίπτωση του ποιητή Φάνι Μιράνα’’. Το πραγματικό του όνομα ήταν Θεοφάνης Κατσόμαλος και πρόκειται για μια αξιοπρόσεκτη, ιδιόρρυθμη όσο και τραγική μορφή με σύντομη αλλά διακριτή λογοτεχνική παρουσία, αφού η προβληματική ψυχική του υγεία τον οδήγησε στην αυτοκτονία, μόλις στα τριάντα του χρόνια (1934). Η περίπτωση του λογοτεχνικά και βιωματικά συμπορεύεται με άλλες ανάλογες γνωστών λογοτεχνών της ίδιας περιόδου όπως του Καρυωτάκη.

Για τους ‘’Αρχιτέκτονες του Βόλου και του Πηλίου στα χρόνια του Μεσοπολέμου’’ μας πληροφορεί η κ. Ελένη Φεσσά – Εμμανουήλ, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σημαντικές προσωπικότητες του χώρου, ντόπιοι και μη, που δραστηριοποιήθηκαν επαγγελματικά, αφήνοντας χαρακτηριστικά έργα, τόσο στο Βόλο και την ευρύτερη περιοχή του, όσο και αλλού, παρουσιάζονται με εμπεριστατωμένα στοιχεία από την καταξιωμένη συγγραφέα.

Παραμένοντας στο χώρο της αρχιτεκτονικής, ο Κώστας Αδαμάκης, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΠΘ, κάνει λόγο στην εργασία του, για την ‘’Αρχιτεκτονική των εργοστασίων του Βόλο, την περίοδο του Μεσοπολέμου’’. Αξιοπρόσεκτα βιομηχανικά κτήρια που τα περισσότερα διατηρούνται αναπαλαιωμένα ως σήμερα, συνθέτουν ένα τοπίο που δεν αφήνει αδιάφορο τον μελετητή. Πλήθος φωτογραφιών και σχεδίων πλαισιώνουν το κείμενο και ο αναγνώστης αποκτά μια πλήρη εικόνα του θέματος.

‘’Όψεις της εικαστικής πρωτοπορίας στο Βόλο την περίοδο του Μεσοπολέμου’’ έχει τίτλο η μελέτη της μουσειοπαιδαγωγού κ. Μαρίας Σπανού. Η συγγραφέας μέσα από ένα ευρύτατο σύνολο πηγών παρουσιάζει με σαφήνεια την εικαστική δραστηριότητα στην περιοχή του Βόλου, που δεν έχει να ζηλέψει κάτι – τηρουμένων των αναλογιών – από την Αθήνα. Πρόσωπα, έργα, εκθέσεις, και άλλες καταστάσεις επιβεβαιώνουν αυτή την ‘’πρωτοπορία’’.

Με το αντικείμενό του, την ιστορία της εκπαίδευσης, ο Γιώργος Κοντομήτρος, καταπιάνεται στην συγγραφή του ‘’Το διδακτηριακό πρόβλημα των σχολείων του Βόλου στη μεσοπολεμική περίοδο’’, μ’ ένα από τα κυριότερα εκπαιδευτικά ζητήματα που προβλημάτιζαν διαχρονικά: το κτηριακό. Γραφειοκρατία, ανακολουθίες, υπαναχωρήσεις, όπως και υπεύθυνες πρωτοβουλίες, δωρεές και συγκεκριμένες στοχεύσεις από τους αρμόδιους φορείς αλλά και ιδιώτες, συνθέτουν ένα ενδιαφέρον χρονικό με πλοκή μυθιστορήματος.

Για ‘’Το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα στο Βόλο του Μεσοπολέμου’’ κάνει λόγο ο Σταύρος Κατσούρας, εκπαιδευτικός, διδάκτορας Κοινωνιολογίας. Πρόκειται για μια ταραγμένη περίοδο στο συγκεκριμένο τομέα, απότοκη της ασταθούς πολιτικής κατάστασης, των ευρύτερων κοινωνικών προβλημάτων, αλλά και της διεθνούς αρνητικής συγκυρίας. Αποκορύφωμα αυτής της εικόνας η αιματηρή απεργία τον Ιούνιο του 1936 στο Βόλο , ώσπου λίγο αργότερα το τεταρτοαυγουστιανό καθεστώς τακτοποίησε τα πράγματα με ‘’δημοκρατικές’’ διαδικασίες!

Η πρόεδρος της ΕΘΕ κ. Μηλίτσα Καραθάνου αναφέρεται στην ‘’Ιστορία της Γυναικείας ψήφου – Η περίπτωση του Βόλου’’. Η συμμετοχή των γυναικών στην εκλογική διαδικασία με απόκτηση πλήρους δικαιώματος στο εκλέγειν και εκλέγεσθαι, ολοκληρώθηκε σταδιακά αρχίζοντας από τον Μεσοπόλεμο. Η κοινωνία του Βόλου υπήρξε πρωτοπόρα και σε τούτο το ζήτημα, όπως φαίνεται μέσα από τα γεγονότα. Άλλωστε ο Βόλος πάντοτε έδειχνε ανάλογες συμπεριφορές σε κάθε είδους κοινωνικές και πολιτιστικές πρωτοβουλίες, παρά τις δυσκολίες που προέκυπταν.

Ερευνητής της τοπικής εκκλησιαστικής μας ιστορίας, ο διδάκτορας θεολογίας κ. Δημ. Τσιλιβίδης καταθέτει τη μελέτη του ‘’ Ο Δημητριάδος Γερμανός στα χρόνια του Μεσοπολέμου και της Κατοχής’’. Χαρισματική, φιλόδοξη και αμφιλεγόμενη λόγω των συμπεριφορών του, προσωπικότητα, ο συγκεκριμένος ιεράρχης επεδίωκε να έχει πάντοτε πρωταγωνιστικό ρόλο στα εκκλησιαστικά πράγματα, τόσο κατά τη διάρκεια της ιεραρχίας του στην Μητρόπολη Δημητριάδος, όσο και μετά την αποχώρησή του.

Ο αθλητισμός του Μεσοπολέμου στο Βόλο απασχολεί τον φιλόλογο – ιστορικό Γιάννη Κουτή στην εισήγησή του ‘’Αθλητικά στιγμιότυπα (από τον Βόλο του Μεσοπολέμου)’’. Τη συγκεκριμένη περίοδο πράγματι παρατηρείται ενδιαφέρουσα δραστηριότητα σε πολλά αθλήματα. Ο ερευνητής εστιάζει την προσοχή του κυρίως στον στίβο, τη σκοποβολή, το ναυταθλητισμό με ιδιαίτερη αναφορά στην υδατοσφαίριση και την κωπηλασία, την χιονοδρομία – ορειβασία, αλλά και στη συμβολή της τοπικής αυτοδιοίκησης στα αθλητικά δρώμενα. Καταγράφει επίσης τους αναγνωρισμένους από το Πρωτοδικείο, αθλητικούς συλλόγους της εποχής.

Ο γράφων αναφέρεται στην αναπτυσσόμενη και αξιοπρόσεχτη ποδοσφαιρική δραστηριότητα της περιόδου στην εργασία του με τίτλο: ‘’Το ποδόσφαιρο στο Βόλο στο Μεσοπόλεμο (1928-1940)’’. Πέρα από την αμιγώς αθλητική κίνηση, ορισμένες καταστάσεις, συνήθως αρνητικές, παρά τις αλλαγές και τις βελτιώσεις του δημοφιλούς σπορ σε όλους τους τομείς, στο πέρασμα του χρόνου, παρατηρούνται απαράλλαχτες ως τις μέρες μας.

Ο ευρύτατα γνωστός ιστορικός και λαογράφος του τόπου μας κ. Κώστας Λιάπης μας παρουσιάζει το ταξιδιωτικό κείμενο Γάλλου περιηγητή λίγο πριν από τον πόλεμο: ‘’Τα χωριά του Πηλίου στα 1939 με την ματιά του Γάλλου περιηγητή Francois Perilla’’. Πρόκειται για τις εντυπώσεις και παρατηρήσεις ενός ‘’ψαγμένου’’ ταξιδευτή με διεισδυτική ματιά για τον χαρισμένο τόπο του βουνού των Κενταύρων. Η εμπεριστατωμένη παρουσίαση του εν λόγω κειμένου – που κυκλοφορεί και σε αυτόνομη έκδοση – από το Λιάπη, μας βοηθά στην απόκτηση μιας λεπτομερούς εικόνας από το Πήλιο εκείνης της εποχής.

Ο 20Ος τόμος του ΑΘΜ ολοκληρώνεται με τη μελέτη του κ. Αντώνη Σμυρναίου, επίκουρου καθηγητή στο ΠΘ: ‘’Τα ΒΩΛΙΩΤΙΚΑ. ΜΙΑ Προτεσταντική κριτική της κοινωνίας και της εκπαίδευσης του Βόλου (1880)’’. Πρόκειται για τη μοναδική συγγραφή που ‘’ξεφεύγει’’ από την περίοδο του Μεσοπολέμου, αλλά είναι άκρως ενδιαφέρουσα, καθώς αναφέρεται σε κριτική του προτεστάντη ιερέα Σταύρου Μηχαηλίδη, για την βολιώτικη κοινωνία, μέσα από τέσσερα άρθρα του στην εφ. Αστήρ της Ανατολής, στο μεταίχμιο οθωμανικής διοίκησης και επικείμενης ελληνικής κυριαρχίας. Παρά το αυστηρό κι επικριτικό ύφος – με προφανή εμπάθεια – των κειμένων, η παροχή αξιόλογων άγνωστων στοιχείων κάτω από μια διαφορετική οπτική, θεωρείται πολύτιμη για την τοπική μας ιστορία.

Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση του 20ου τόμου του ΑΘΜ θα πρέπει ν’ αναφέρουμε και τους αφανείς ήρωες της έκδοσης, που δίχως τη δική τους συμβολή θα παρέμενε… ανέκδοτη. Ο Γιώργος Κοντομήτρος ανέλαβε, όπως και προηγούμενα το επίπονο, μονότονο και εν μέρει άχαρο έργο της επιμέλειας και των διορθώσεων των κειμένων, ώστε να υπάρξει το άρτιο αποτέλεσμα που έχουμε στα χέρια μας. Αρωγός στην προσπάθεια αυτή, ως επιστημονικός συνεργάτης, ο πλέον ειδήμων και πολύπειρος Κώστας Λιάπης. Οι μεταφρασμένες στα Αγγλικά περιλήψεις οφείλονται στην κ. Μαρία Μπούρα. Τέλος η εκτύπωση πραγματοποιήθηκε στις εκδόσεις ‘’Παλμός’’.

Η πολυμορφία αλλά και η επιστημονική εγκυρότητα τον εμπεριεχομένων μελετών στον 20ο τόμο του ΑΘΜ συγκροτούν ένα άκρως ενδιαφέρον συλλογικό πόνημα με σημαντική συμβολή στην τοπική μας ιστορία.

Το εξώφυλλο του 20ου τόμου με αναφορές στο Βόλο του Μεσοπολέμου

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου