Γρηγόρης Καρταπάνης:Θαλασσινά Χριστούγεννα – Πρωτοχρονιές – Φώτα (Μέρος B)

γρηγόρης-καρταπάνηςθαλασσινά-χριστ-166671

ΑΠΟ ΤΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ ΜΩΡΑΪΤΙΔΗ

Συνεχίζουμε την παρουσίαση των Χριστουγεννιάτικων – θαλασσινών διηγημάτων του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη μιας κι ετούτος, σαν τον Παπαδιαμάντη, όπως είπαμε στο προηγούμενο σημείωμά μας, αποδεικνύεται γλαφυρός θαλασσογράφος αλλά και συνεπής δημιουργός στο εορταστικό διήγημα.

Πικρό διήγημα η «Αλτανού» (Ακρόπολις 25/12/1988) με την υπόθεσή του να εκτυλίσσεται στο Κάστρο της Σκιάθου. Η χαροκαμένη μάνα έχει χάσει στη θάλασσα τον άντρα της και πέντε από τους έξη γιούς της. Με κάθε τρόπο προσπαθεί να προφυλάξει το στερνοπαίδι της το Μανώλη που δείχνει μιαν ασυγκράτητη προτίμηση στο υγρό στοιχείο, ώσπου αποκτά δικό του πλεούμενο και ασχολείται με διάφορες μεταφορές. Η ανυπακοή προς τη μάνα του και τον πνευματικό του, που του επεσήμαναν να μην ταξιδέψει την παραμονή των Χριστουγέννων, αποβαίνει μοιραία για τον ίδιο, όταν τον βρίσκει, κοντά στις ακτές του νησιού του, σφοδρή κακοκαιρία και βυθίζει το σκάφος του.

Το απόλυτο θαλασσινό – χριστουγεννιάτικο διήγημα του Μωραϊτίδη είναι αναμφίβολα το «Χριστούγεννα στις τρεις Μπούκες» (Χριστουγεννιάτικη Ακρόπολις 1900) με τίτλο στην πρώτη ετούτη δημοσίευσή του: «Συντροφιά με τη θάλασσα». Το ευμέγεθες τρικάταρτο ιστιοφόρο του καπετάν – Φώκα, «Σκιάθος», ποδίζει αναγκαστικά από τη σφοδρή κακοκαιρία, στον όρμο Τρεις Μπούκες της νότιας Σκύρου, αναγκάζοντας καπετάνιο και πλήρωμα να κάνουν Χριστούγεννα αποκλεισμένοι εκεί, δίχως να καταφέρουν να πλεύσουν ως τη Σκιάθο. Κι αν για το πλήρωμα, που συνηθισμένο σε τέτοιου είδους καταστάσεις, οι ώρες περνούν ευχάριστα με φαγοπότι, αφηγήσεις και τραγουδώντας τα κάλαντα κάθε τόπου, ενώ βέβαια δεν παραλείπουν και τα τροπάρια της μεγάλης γιορτής, δεν συμβαίνει το ίδιο και με τον καπετάν – Φώκα.

Εκείνος κοντεύει να σκάσει που δεν μπόρεσε να εκπληρώσει την υπόσχεσή του προς τη γυναίκα του να γιορτάσουν μαζί τα πρώτα Χριστούγεννα μετά το γάμο τους και πίνει μόνος στην καμπίνα του δίχως να θέλει να μιλήσει σε κανένα. Το γιορτινό τραπέζι, ανήμερα, απαλύνει κάπως τη στεναχώρια, αλλά ο καιρός μαίνεται και δεν υπάρχει προς το παρόν ελπίδα απόπλου. Πραγματικά θαλασσινά Χριστούγεννα. Χριστούγεννα «Συντροφιά με τη θάλασσα».

Στο διήγημα «Μανουήλα» (Απαντα εκδ. Σιδέρη, ΣΤ’ Τόμος, 1928) περιγράφεται το ναυάγιο του ομώνυμου ιστιοφόρου του καπετάν – Περμάχου, μέσα στο λιμάνι της Σκιάθου. Ο σκιαθίτης καραβοκύρης ανελλιπώς κάθε Χριστούγεννα επεδίωκε να βρεθεί στο νησί του, όπου ο εντυπωσιακός είσπλους του περιποιημένου και σημαιοστολισμένου σκαριού αποτελούσε σημείο αναφοράς για τη ναυτιλία του τόπου. Κι όμως μια μέρα απρόσμενα, λαβωμένο το όμορφο ιστιοφόρο από τον κακό καιρό, εισέπλευσε με κόπο για να βυθιστεί στην άκρη του λιμανιού, έπειτα από διαδοχικές προσκρούσεις σε Ασπρόνησο και Δασκαλιό. Η διάλυση του ναυαγισμένου πλεούμενου, μιας και είχε υποστεί σοβαρές ζημιές και δεν επισκευάζονταν, ολοκληρώνεται μαζί με τον θάνατο του ιδιοκτήτη του που με οδύνη παρακολουθούσε τις εργασίες διάλυσης.
Τα Σκιαθίτικα, νησιώτικα Χριστούγεννα συνδέονται και στο έργο του Μωραϊτίδη με αξιοπρόσεχτα ναυτικά γεγονότα.

Πρωτοχρονιάτικα – Φώτων και άλλα

Επιστρέφουμε στον Παπαδιαμάντη για τα θαλασσινά διηγήματά του που είναι της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων. Εξαιρετικά λιγότερα από τα Χριστουγεννιάτικα.

Μοναδικό πρωτοχρονιάτικο ναυτικό διήγημα είναι το «Τα λιμανάκια» (περ. Νέα Ζωή Αλεξανδρείας, τόμος 3, Ιανουάριος 1907), όπου αναφέρεται το ταξίδι του καπετάν – Ηλία της Μπαμπλένως από το Βόλο στη Σκιάθο προσκομίζοντας εφόδια που του είχαν παραγγείλει οι συντοπίτες του. Αν και σαλπάρει νωρίς και με καλό καιρό στις 30 Δεκεμβρίου, ώστε να βρίσκεται έγκαιρα στη Σκιάθο, οι αντιξοότητες που συναντά από τον καιρό, κυρίως στο τελευταίο μέρος του ταξιδιού, αναγκάζουν τον καπετάν – Ηλία σε μερική αβαρία φορτίου, λίγο πριν φτάσει στον προορισμό του, ώστε να αποφθεχθούν τα χειρότερα, για να καταπλεύσει τελικά μετά το σούρουπο της παραμονής της Πρωτοχρονιάς και πολλοί συντοπίτες του περίμεναν μάταια τις παραγγελίες τους. Αμιγώς ναυτικό διήγημα που καταδείχνει τις δυσκολίες που παρουσιάζονταν στο εορταστικό εφοδιασμό – και όχι μόνο – των νησιωτών εκείνα τα χρόνια.

Η εορτή των Θεοφανείων, ως τελετή καθαγιασμού των υδάτων έχει σαφώς αμεσότερη σχέση με τη θάλασσα και την προσδοκώμενη, ακίνδυνη ναυσιπλοΐα. Από τα δύο διηγήματα του Παπαδιαμάντη που αναφέρονται στα Φώτα, μόνο το ένα χαρακτηρίζεται ως θαλασσινό.

Το πρώτο χρονικά, «Ο Σημαδιακός» (Εφημερίς 6/1/1889), αποτελεί ερωτική ιστορία με το νεαρό που επιδιώκει να μεταφέρει επιστολή στην υποτιθέμενη αγαπημένη του μέσω των παιδιών που τραγουδούν τα κάλαντα. Διαπνέεται όμως από θαλασσινό άρωμα με επιγραμματικές μνείες και επιπλέον υπάρχει και η θαυμάσια περιγραφή της τελετής αγιασμού των υδάτων και την «μάχη» που δίνονταν για την λήψη του σταυρού.

Το δεύτερο «Φώτα ολόφωτα» (Ακρόπολις 6/1/1894) είναι αμιγώς θαλασσινό με την γλαφυρή περιγραφή της βάρκας που κινδυνεύει να βυθιστεί από την κακοκαιρία, την παραμονή της γιορτής, ενώ την ίδια ώρα η γυναίκα του επιβαίνοντα γεννά το πρώτο τους παιδί. Η αγωνία είναι διπλή αλλά με τη βοήθεια του Θεού όλα έχουν την επιθυμητή εξέλιξη καθώς και ο ναυτικός σώζεται και η γυναίκα του φέρνει στον κόσμο αγόρι. Ετσι κατά την ημέρα των Φώτων αλλά και του Αγ. Ιωάννου, επικρατεί εορταστική ατμόσφαιρα.

Ας δούμε άλλες τρείς περιπτώσεις εορταστικών θαλασσινών διηγημάτων.

Το γνωστό διήγημα «Ανθος του Γιαλού» (Εστία 24/12/1906) εντάσσεται στα Χριστουγεννιάτικα του Παπαδιαμάντη, λόγω του χρόνου της επιστροφής του βασιλόπουλου, προκειμένου να πάρει τη Λουλούδω στον αφηγούμενο θρύλο, αλλά και την «επετειακή» εμφάνιση της «σπίθας» στο πέλαγος που έβλεπε ο αγαθός νησιώτης. Δεν αναφέρεται όμως συγκεκριμένη γιορτή, γιατί προφανώς το υπερφυσικό φαινόμενο του επικυμάτιου φωτός εμφανίζονταν επι σειρά ημερών μέσα στην περίοδο των γιορτών.

Η ιστορία του επίσης γνωστού «Ο έρωτας στα χιόνια» (Ακρόπολις 1/1/1896), εκτυλίσσεται αόριστα κατά την περίοδο του Δωδεκαημέρου και είναι όπως βλέπουμε δημοσιευμένο την Πρωτοχρονιά του 1896. Ο κεντρικός ήρωας, ο μπάρμπα – Γιαννιός ο Ερωντας, υπήρξε για χρόνια ναυτικός και καραβοκύρης που ξέπεσε λόγω της άσωτης ζωής του. Οπότε κι εδώ, έστω και παρενθετικά, παρουσιάζεται πάλι η θάλασσα.

Στο διήγημα «Το ενιαύσιον θύμα» (Αστυ 25/12/1899) στο οποίο περιγράφεται αύτανδρο ναυάγιο μικρής αλιευτικής λέμβου και δεν εντάσσεται στα Χριστουγεννιάτικα του Παπαδιαμάντη, συμπεραίνεται από τις αναγραφόμενες στο ίδιο το κείμενο ημερολογιακές ενδείξεις, ότι το οδυνηρό συμβάν έγινε πιθανότατα παραμονές Χριστουγέννων. Βέβαια πουθενά στο διήγημα δεν υπάρχει σχετική επισήμανση περί εορτών.

Και στο Μωραϊτίδη, όπως στον Παπαδιαμάντη, όπως και νωρίτερα αναφέραμε τα πρωτοχρονιάτικα διηγήματα κι εκείνα των Φώτων είναι σαφώς πιο ολιγάριθμα σε σχέση με τα αμιγώς Χριστουγεννιάτικα: Μόλις δύο πρωτοχρονιάτικα και ένα των Φώτων. Από εκείνα της πρωτοχρονιάς το ένα είναι αθηναϊκό, ενώ στο σκιαθίτικο «Ο μπάρμπα – Δήμαρχος» οι θαλασσινές αναφορές είναι ελάχιστες.

Αντίθετα στο διήγημα «Η Πορταϊτισσα» (Ακρόπολις, 6/1/1899), μνημονεύεται η θαυματουργή επίδραση της ομώνυμης Παναγίας που επαναφέρει στον σωστό δρόμο τον άσωτο ναυτικό, ο οποίος επιστρέφει στη Σκιάθο, έπειτα από χρόνια έκλυτου βίου, και γιορτάζει με την οικογένεια του την εορτή των Φώτων.

Ο Μωραϊτίδης τις περισσότερες φορές εστιάζει την προσοχή του στα θαλασσινά – Χριστουγεννιάτικα διηγήματά του, στο θέμα της επιστροφής των σκιαθιτών ναυτικών, προκειμένου να εορτάσουν της Αγιες ημέρες με τις οικογένειές τους, ακόμη κι εκείνοι που λείπουν χρόνια κι αγνοείται η τύχη τους. Αυτό παρουσιάζεται στα διηγήματα «Η θειά – Μυγδαλίτσα», «Ο Αναποδιασμένος», «Φαντάσματα», «Η Πορταϊτισσα», «Μανουήλα» όπως και στο «Χριστούγεννα στις Τρεις Μπούκες», όπου λόγω του καιρού δεν πραγματοποιείται ο προγραμματισμένος, πολυπόθητος νόστος.

Αντίθετα στον Παπαδιαμάντη ανάλογο γεγονός συναντούμε μόνο στο «Το χριστόψωμο». Ετούτος όμως καταγράφει συχνά μια άλλη πραγματικότητα: Τη μεταφορά των από θαλάσσης των προμηθειών για τις μέρες των εορτών και τις δυσκολίες που παρουσιάζονταν λόγω του καιρού ή άλλων παραγόντων. Τα διηγήματα «Υπηρέτρα», «Ο χαραμάδος», «Το κρυφό Μανδράκι» και «Τα λιμανάκια» αποδίδουν χαρακτηριστικά αυτή την κατάσταση.

Βέβαια και οι δύο γράφουν κι εδώ πιστά πτυχές της ναυτικής δραστηριότητας των συμπατριωτών τους. Παπαδιαμάντης και Μωραϊτίδης με την πολύχρονη δημιουργική παρουσία τους και θέτοντας την προσωπική τους συγγραφική σφραγίδα, τόσο στο θαλασσινό, όσο και στο εορταστικό διήγημα συνθέτουν και στα έργα που μνημονεύσαμε ένα γνήσιο ελληνικό παραδοσιακό τοπίο.

#Tags

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου