ΞΩΚΛΗΣΣΙ ΠΑΝΩ ΣΕ ΒΡΑΧΟ
Η ύπαρξη προσκυνημάτων σε όλες τις νησίδες και τις βραχονησίδες του Παγασητικού είναι γνωστή, δείγμα του υψηλού βαθμού της πίστης και του σεβασμού προς το Θείο. Ανάμεσα τους ξεχωριστή θέση κατέχει, λόγω της σμικρότητας της, η βραχονησίδα Δευκαλίων, κοντά στον κάβο Αγκίστρι, με το ανάλογων διαστάσεων ναίδριο του Αγίου Νικολάου στον περιορισμένο χώρο της. Πολλοί τον ονομάζουν ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, «Άγιο – Νικολάκη», και αποτελεί σημείο αναφοράς της περιοχής.
Έλλειψη στοιχείων
Παρά τις προσπάθειες χρόνων ώστε να βρεθούν στοιχεία που να φωτίζουν τις απαρχές αυτού του ταπεινού προσκυνήματος, δεν καταφέραμε να βρούμε, παρά μόνον ελάχιστα σπαράγματα. Ο εντοπισμός πηγών που να μνημονεύουν κάτι σχετικό αποδείχθηκε εξαιρετικά δύσκολος κι όπου αναφέρονταν κάτι, περιορίζονταν στην απλή μνεία της βραχονησίδας και του ναΐσκου.
Ο Γιάνης Κορδάτος στο ογκώδες έργο του «Ιστορία της Επαρχίας Βόλου και Αγιάς» (σελ. 36), αναφέροντας για τα νησιά του Παγασητικού γράφει τα εξής: «Υπήρχαν όμως και δυο ύφαλοι (ξέρες) που οι αρχαίοι τη μία τη λέγανε Δευκαλίων και την άλλη Πύρρα, ονομασίες που τις έδωσαν, νομίζω, οι Αχαιοί, όταν από την ανατολική Μεσόγειο και την κάτω Ελλάδα, μετατοπίστηκαν προς την Θεσσαλία». Τα ονόματα δηλαδή προέρχονται από τα βάθη του χρόνου, χωρίς πάντως ο Ζαγοριανός ιστορικός να μας δίνει μια σαφέστερη εξήγηση.
Αλλά και τα παλιότερα «περιηγητικά» κείμενα, μηδαμινές πληροφορίες μας παρέχουν. Τόσο ο Νικ. Μάγνης στην «Τοπογραφία» του (σελ. 24), όσο και ο Ν. Ρηματισίδης, στη δική του «Συνοπτική περιγραφή της Θεσσαλίας» (σελ. 15), μνημονεύουν απλά τους δύο βράχους, δίχως να καταθέτουν κάτι περισσότερο. Ιδιαίτερα αξιόλογη θεωρείται η μνεία από τον Ρήγα Βελεστινλή στο έργο του «Νέος Ανάχαρσις» που εκδόθηκε στη Βιέννη το 1797 : «Εις αυτόν τον λιμένα κατά την βάσιν του ακρωτηρίου Πύρρας και Δευκαλίωνος, λεγόμενον την σήμερον Αγκίστρι, κείνται τα ερείπια της Δημητριάδος, λεγομένης άχρι του νύν Παλάτια (…). Αντικρύ του νησιού όπου είναι ο Άγιος Νικόλαος, επάνω εις το Αγκίστρι είναι ένα οίκημα μεγάλον πελεκημένον με σφυρί εις μίαν μόνην πέτραν και λέγεται Δασκαλιό κατ’ απαραφθοράν του Δευκαλίων» (1). Επίσης ο Ρήγας στην «Χάρτα της Ελλάδος» αναφέρει το Ακρ. Πύρρα (Αγκίστρι) και σημειώνει στο κοντινό νησάκι το σημείο του Σταυρού που δηλώνει την ύπαρξη προσκυνήματος (2).
Ας έρθουμε σε νεότερα κείμενα, όπως τα απομνημονεύματα του λαϊκού ζωγράφου Νίκου Χριστόπουλου, που καταθέτει, μεταξύ των άλλων, σε μια ακτογραφική περιγραφή της περιοχής: «…Παρακάτο είνε τα νησάκια. Το πρότο, του Αγίου Νικολάου σιγγινονούσε με τη στεριά…». Προφανώς κάτι τέτοιο θα είχε ακούσει ότι υπήρχε παλιότερα, αφού η απόσταση από τη στεριά είναι κατά τι λιγότερη από 100 μέτρα. Τέλος ο γνωστός ερευνητής και νομικός Απ. Παπαθανασίου τοποθετεί την δημιουργία του κτίσματος σε παλιότερες εποχές, θεωρώντας το δημιούργημα ξένων, κρίνοντάς το από την αρχιτεκτονική του.
Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες οι απαρχές του μπορεί να εντοπίζονται ακόμη και στον ύστερο μεσαίωνα. Η προφορική παράδοση πάντως αποδέχεται ότι πρόκειται για δημιούργημα ευσεβών αλιέων ή άλλων ναυτικών που ενδεχομένως να κινδύνεψαν με ναυάγιο στην συγκεκριμένη περιοχή. Πιθανόν δε να οικοδόμησαν πάνω σε ερείπια παλιότερου προσκυνήματος. Οι μαρτυρίες υπερηλίκων ψαράδων, βεβαιώνουν και από δικά τους ακούσματα, την ύπαρξη του μικρού ναού στα τέλη του 19ου αιώνα. Όπως και νάχει το ζήτημα οι απαρχές του κτίσματος χάνονται στα βάθη του χρόνου.
Μόνο δύο έγγραφα
Στην ενορία του Προφήτη Ηλία Νέων Παγασών, όπου διοικητικά υπάγεται το εκκλησάκι δεν βρίσκεται κανένα σχετικό έγγραφο, όπως μου διαβεβαίωσε προ τριακονταετίας, ο τότε εφημέριος του ναού, μακαριστός πια, πατήρ Αριστείδης. Η ίδια έλλειψη ντοκουμέντων παρατηρείται και στα αρχεία της Μητρόπολης Δημητριάδος. Υπάρχουν μόνο δύο έγγραφα, τα οποία μου έθεσε υπόψη στα 1992 ο μακαριστός επίσης, πατήρ Λεωνίδας Αντωνάκης. Το πρώτο είναι μια επιστολή του Συλλόγου Ερασιτεχνών Αλιέων Βόλου ( Σ.Ε.Α.Β – πρόδρομος του σημερινού ναυτικού ομίλου Ο.Ε.Α – Ν.Α.Β), προς τον τότε Δεσπότη, Ηλία, που αναφέρεται στις εργασίες τις οποίες έκανε ο Σύλλογος στη βραχονησίδα και το ναϊσκο, αποκαθιστώντας φθορές και ζημιές.
Επιπρόσθετα ζητείται η έγκριση του μητροπολίτη για την αποκλειστική ανάληψη της φροντίδας του προσκυνήματος από τα μέλη του ίδιου Συλλόγου:
«Σ.Ε.Α.Β
Σύλλογος Ερασιτεχνών Αλιέων Βόλου
Άγιος Κωνσταντίνος Εν Βόλω τη 11η Αυγούστου 1971
Προς τον Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Δημητριάδος κ.κ. Ηλίαν
Σεβασμιώτατε
Ο ημέτερος Σύλλογος, ως και τηλεφωνικώς ανέφερεν τη Υμετέρα Αγιότητι δια του Διευθυντού του Ραδιοφωνικού Σταθμού Βόλου και κατόπιν προφορικής εγκρίσεως υμών, ανέλαβεν εξόδοις του την ανακαίνισιν του παρά την θέσιν «αγκίστρι» της περιοχής «σωρού» ευρισκομένου επί μικράς νησίδος ναϊδρίου Άγιος Νικόλαος.
Ανακατεσκευάσθη ούτω δια προσωπικής εργασίας μελών του Συλλόγου η σκεπή του ναϊδρίου, εχρήσθησαν δι αμμοκονιάματος οι εσωτερικοί και εξωτερικοί τοίχοι του και εις την βάσιν της νησίδος, εις το δυτικόν αυτής μέρος κατασκευάσθη μικρά προβλής, διά προσέγγισιν μικρών σκαφών και την διευκόλυνσιν των επιθυμούντων να ανέλθουν εις το ναϊδριον προσκυνητών.
Επιθυμία της Διοικήσεως του Συλλόγου αλλά και απάντων των μελών ημών είναι όπως τη Υμετέρα εγκρίσει η συντήρησις και η εν γένει περιποίησις του ναϊδρίου ανατέθη εις τον ημέτερον Σύλλογον.
Ο Σύλλογος θα μεριμνά δια την καθαριότητα του ναϊδρίου και της νησίδος, θα προβή εις την αγοράν διαφόρων εκκλησιαστικών ειδών διά το ναϊδρίον (κανδυλίων, σημάντρου, κηρίων κ.λ.π) και θα κατασκευάσει επί της νησίδος υπόστεγον διά την όσον το δυνατόν καλλιτέραν αξιοποίησιν του χώρου.
Παρακαλεί όθεν την Υμετέραν Σεβασμιότητα όπως εγκρίνη την εις τον Σύλλογον ανάθεσιν της εν γένει περιποιήσεως του ναϊδρίου, την οποίαν θέλομεν αναλάβει προθύμως με την πίστην ότι ο της θαλάσσης Άγιος θέλει μας προστατεύει εις τας δυσκόλους στιγμάς.
Μετ’ απείρου σεβασμού
Ο Πρόεδρος Ο Γεν. Γραμματεύς
(Υπογραφή) (Υπογραφή)
Ε. Μαργαρίτης Δ. Κολτσιδόπουλος»
Ακολουθεί, λίγες μέρες αργότερα η απάντηση του Μητροπολίτη κ. Ηλία με τις ευχαριστίες του προς τον Σ.Ε.Α.Β, και βέβαια την έγκρισή του για την αποκλειστική ανάληψη της φροντίδας του Αη Νικόλα, από τον ίδιο Σύλλογο:
«Τη 26 Αυγούστου 1971
Προς τους αξιοτίμους κ.κ. Πρόεδρον και μέλη διοικ. Συμβουλίου Συλλόγου Ερασιτεχνών Αλιέων Βόλου.
Ενταύθα
Έχομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν υμίν λήψιν του υπ’ αριθ. Πρωτ. 111/11-8-1971 υμετέρου εγγράφου, σχετικώς με το παρά την θέσιν «Αγκίστρι» της περιοχής «Σωρός» ευρισκομένου επί μικράς νησίδος ναϋδρίου του Αγίου Νικολάου.
Εγκαρδίως, όθεν, σας συγχαίρομεν διά την τη υμετέρα πρωτοβουλία και δαπάνη ανακαίνισιν του εν λόγω ναϋδρίου και διά τας προσπαθείας σας διά την καλυτέραν δυνατήν αξιοποίησιν του χώρου.
Παρακαλούμεν, όπως διαβιβάσητε τας θερμάς ημών ευχαριστίας και ευχάς εις τα μέλη του υμετέρου Συλλόγου, τα διά προσωπικής των εργασίας ή δι’ οικονομικής εισφοράς των συμβαλόντα εις το ως άνω έργον.
Επί τούτοις, εκφράζοντες υμίν θερμοτάτας ευχαριστίας, ευχόμεθα ο Κύριος, διά πρεσβειών του Αγίου Νικολάου, να σας χαρίζη υγείαν και παν ποθητόν.
Ένθερμος προς Θεόν ευχέτης
Ο Μητροπολίτης
(Υπογραφή)
Η ανιδιοτελείς και ευσεβείς «εργολήπτες» δεν έπαψαν να υπάρχουν και στην συνέχεια, επισκευάζοντας τις όποιες ζημιές παρουσιάζονταν με την πάροδο του χρόνου στο προσκύνημα. Στα 1994 διεξήχθησαν εκτεταμένες βελτιωτικές παρεμβάσεις, άγνωστο από ποιους, μιας και το κτίσμα παρουσίαζε εμφανή σημάδια φθοράς. Ατυχώς όμως η σφοδρή κακοκαιρία, τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου, παρέσυρε στο βυθό τη μικρή μεταλλική αποβάθρα που είχε τοποθετηθεί λίγο καιρό νωρίτερα, στο πλαίσιο της ανάπλασης του χώρου.
Ο Αη Νικόλας ο θαλασσινός αποτελεί συχνό σταθμό και προσκύνημα όλων σχεδόν, όσων περνούν από τα νερά του, ψαράδων και μη. Φροντίζουν όλοι για την καθαριότητά του, το άναμμα των καντηλιών και από τους ίδιους επισκέπτες προέρχονται οι εικόνες – αφιερώματα που κοσμούν το εσωτερικό του.
Μικρή περιγραφή
Ο βράχος του Αη Νικόλα (Δευκαλίων) απέχει από τη στεριά γύρω στα 80 μέτρα, είναι ακανόνιστου σχήματος, καταφαγωμένος από τη διαβρωτική μανία των κυμάτων, με ύψος περίπου 3 μέτρα και επιφάνεια λιγότερη από 100 τετραγωνικά. Τον περιζώνουν πεντακάθαρα νερά, ξαγνισμένα θαρρείς από την παρουσία του θαλασσινού Αγίου και ο βυθός διακρίνεται τριγύρω στην κάθε του λεπτομέρεια. Αποτελεί δε, λόγω της βραχώδους μορφολογίας του, ως τη βραχονησίδα Πύρρα, 100 περίπου μέτρα ανοιχτότερα, ιδανικό τόπο για υποβρύχιο ψάρεμα.
Επάνω στο βράχο και την ελάχιστη χωμάτινη έκτασή του υπάρχουν ένα – δύο δενδράκια καχεκτικά, σα θάμνοι και πλήθος αγριόχορτα, που στο φύσημα της μπουκαδούρας ψιθυρίζουν τη δική τους μυστική δοξολογία στον Άγιο. Έξω από το ξωκλήσι βρίσκεται μικρός λιθόκτιστος περίβολος που η μια του άκρη εφάπτεται στο κτίσμα, ενώ η άλλη διατρέχει το χείλος του γκρεμού, χωρίς να ολοκληρώνεται περιμετρικά. Στην δυτική γωνία του είναι τοποθετημένο μεταλλικό μικρό καμπαναριό. Το ξωκλήσι με τον ανατολικό του τοίχο, σύρριζα κτισμένο στην άκρη του βράχου, παρουσιάζει ένα περίεργο οκταγωνικό σχήμα με μια καμπύλη πλευρά (του Ιερού) και τις άλλες εφτά ευθείες, χωρίς να υπερβαίνουν, άλλες το ενάμιση και άλλες τα δύο μέτρα. Η στέγη έχει σχήμα κώνου και το εσωτερικό ύψος, ως τα γυμνά δοκάρια της οροφής είναι 1.90 μέτρα. Χωρισμένο Ιερό δεν υπάρχει και τους τοίχους κοσμούν αρκετές εικόνες, ενώ από τις ξυλοδεσιές κρέμονται αρκετά καντήλια. Με δύο λόγια έχουμε να κάνουμε με ένα ταπεινό, ιδιαίτερο ξωκλήσι, στον πιο κατάλληλο χώρο.
Επίλογος
Κάθε χρόνο, παραμονή της γιορτής, όταν ο καιρός το επιτρέπει, πραγματοποιούμε επίσκεψη στη βραχονησίδα σαν ένα άτυπο ισόβιο τάμα. Βλέπεις όσοι, επαγγελματικά, αλλά και συναισθηματικά τυχαίνει να είναι βιωματικά δεμένοι με τη θάλασσα, η τιμή στον Αη Νικόλα, κατά τον εορτασμό του, θεωρείται απαραίτητη.
Σημειώσεις:
(1) Δημ. Καραμπερόπουλος « Μνεία από τον Ρήγα της νησίδας με τον Άγιο Νικόλαο στο Αγκίστρι», εφ. Η Θεσσαλία 13/8/2000.
(2) οπ. π
