Ξεκίνησε και φέτος την 1η Οκτωβρίου η αλιευτική περίοδος για τις μηχανότρατες (ανεμότρατες), που διαρκεί όπως είναι γνωστό, ως το τέλος Μαΐου. Τον υπόλοιπο χρόνο από τον Ιούνιο έως και το Σεπτέμβριο δεν επιτρέπεται το ψάρεμα για τα συγκεκριμένα σκάφη, ώστε να υπάρξει επαρκές περιθώριο αναπαραγωγής των αλιευμάτων, αλλά και ανακούφισης των τόπων αλιείας από τα συρόμενα δίχτυα.
Πολλοί, ανάμεσά τους ειδικοί επιστήμονες και φορείς περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, θεωρούν καταστροφική την αλιεία με τις μηχανότρατες, αφού σαρώνεται ο βυθός και αφανίζονται τα πάντα, προκαλώντας ανεπανόρθωτες βλάβες στο υποθαλάσσιο οικοσύστημα. Απόδειξη σε τούτο αποτελεί και η παρατηρούμενη μείωση των αλιευμάτων, που βέβαια οφείλεται και σε άλλους παράγοντες (υπεραλίευση, μόλυνση κλπ).
Από την άλλη οι υποστηρικτές των μηχανοτρατών διατείνονται ότι δεν υπάρχει πρόβλημα, εφόσον τηρούνται οι προβλεπόμενες διατάξεις και απαγορεύσεις, όπως η αλιεία σε κόλπους, διαύλους η άλλους περιορισμένους χώρους, η προσέγγιση στις ακτές πέραν του επιτρεπόμενου ορίου και ότι άλλο περιλαμβάνει η σχετική νομοθεσία.
Ετούτα τα οπωσδήποτε σημαντικά και ενδιαφέροντα αφορούν βέβαια τους άμεσα εμπλεκόμενους με το όλο ζήτημα, που καταθέτουν τις διαμετρικά αντίθετες, πολλές φορές, θέσεις τους. Μια παρατήρηση όμως που είναι εξόφθαλμη και την αντιλαμβάνεται ο καθένας εστιάζεται στο γεγονός της ελαχιστοποίησης του αριθμού των μηχανοτρατών του Βόλου και της Μαγνησίας γενικότερα, σε σχέση με παλιότερες εποχές.
Ετούτο οπωσδήποτε ικανοποιεί τους πολέμιους του συγκεκριμένου είδους ψαρέματος, αλλά παράλληλα υποβαθμίζει απελπιστικά την αλιευτική δραστηριότητα του τόπου μας στον τομέα της λεγόμενης μέσης αλιείας. Αν συνυπολογιστεί και η εξαφάνιση της τράτας (πεζότρατας), που αποτελεί παραπλήσια μορφή αλιείας, με την πρακτική της απόσυρσης των σκαφών μέσα από εξυγιαντικά αλιευτικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το φαινόμενο γίνεται ακόμα πιο εμφανές.
Η γραφική εικόνα των τρατών που καλάριζαν σε διάφορες ακτές του Παγασητικού και προσγιαλωμένες τραβούσαν το δίχτυ τους δεν υπάρχει πια. Ευτυχώς που στην περιοχή του Βόλου υπάρχει ακόμα ένας ικανοποιητικός αριθμός γρι – γρι και παραγαδιάρικων «ανοιχτής θάλασσας» που περιλαμβάνει ευμεγέθη και σύγχρονα σκάφη, άρτια εξοπλισμένων και βέβαια ένα ευάριθμο σύνολο από μικρότερα ψαροκάικα της παράκτιας αλιείας. Αντίθετα μηχανότρατες (ανεμότρατες) σε ολόκληρο το νομό Μαγνησίας έχουν απομείνει μόνο 6, μία από το Βόλο και οι υπόλοιπες από το Τρίκερι και τις Β. Σποράδες.
Η σημερινή πραγματικότητα, συγκρινόμενη με εκείνη παλιότερων εποχών, πριν από κάποιες δεκαετίες, προκαλεί εύλογο προβληματισμό για τις αιτίες που οδήγησαν σε αυτή την δραματική μείωση. Δίχως να είμαι ειδικός, σε συζητήσεις με ανθρώπους του χώρου, οι παράγοντες αυτής της αρνητικής εξέλιξης είναι πάνω κάτω γνωστοί: Περιορισμός αλιευτικής συγκομιδής, έλλειψη διάδοχης κατάστασης από τους πλοιοκτήτες ιχθυοπαραγωγούς, κοπιώδης χειμερινή εργασία στα πέλαγα σε σχέση με άλλες μορφές ψαρέματος και οπωσδήποτε η πρακτική της απόσυρσης, με δελεαστική αποζημίωση (και την εγκληματική καταστροφή του σκάφους), που ώθησε πολλούς πανελλαδικά να «κόψουν» τις ανεμότρατες και να συνεχίσουν με μικρότερα αλιευτικά πλεούμενα, σε πιο… ξεκούραστα ψαρέματα.
Κάποιες αναμνήσεις
Θυμάμαι από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 και δώθε, τις τελευταίες μέρες του Σεπτέμβρη, τις ανεμότρατες του Βόλου πρυμνοδετημένες στο λιμάνι από την Κεντρική Προβλήτα ως τα Παλιά ψαράδικα, φρεσκοβαμμένες και προσεγμένες με τα δίχτυα τους απλωμένα να αναμένουν το σαλπάρισμα για την καινούρια χρονιά. Ενα πολύβουο μελίσσι ανθρώπων κινούνταν σε έντονους ρυθμούς για την έγκαιρη ολοκλήρωση των προετοιμασιών και τη φροντίδα κάθε τελευταίας λεπτομέρειας. Τελούνταν αγιασμός σε όλα τα σκάφη που απέπλεαν το βραδάκι της 30ης Σεπτεμβρίου με εορταστικό τρόπο και το κατευόδιο συγγενών, φίλων και συνεργατών. Προηγούνταν η «προσπάθεια» για την έγκαιρη και όσο το δυνατόν νωρίτερα, παραχώρηση του απόπλου από το Λιμεναρχείο, ώστε με την αλλαγή της μέρας, μεσάνυχτα και κάτι, να βρίσκονται τα πλεούμενα έξω από το μπουγάζι και να καλάρουν. Ασχετα αν πολλοί καλάριζαν και νωρίτερα!
Θυμάμαι ακόμη και τις προετοιμασίες στον ταρσανά των Πευκακίων όπου ανελκύονταν τρείς – τέσσερις από τις μικρότερες ανεμότρατες, όπου για δύο περίπου μήνες, Αύγουστο και Σεπτέμβριο ο οργασμός των επισκευών και προετοιμασιών κορυφώνονταν. Και το σούρουπο του απόπλου μ’ ένα μικρό βαρκάκι κάτω από το κέντρο Μπούρτζι, στα Πευκάκια παρατηρούσα τις ανεμότρατες που σαλπάριζαν διαδοχικά, η μία μετά την άλλη, σημαιοστολισμένες και με συνεχείς συριγμούς, δίνοντας πανηγυρικό τόνο στο ξεκίνημα. Ενα πολύχρωμο και εντυπωσιακό θαλασσινό κομβόι, που ξεχύνονταν με ενθουσιασμό για τον επίπονο μόχθο οκτώ μηνών. Το εορταστικό χρώμα που επικρατούσε βεβαίωνε τη βιωματική σχέση των αλιέων με το πλεούμενο τους και τη θάλασσα, πέρα από τα ορθολογιστικά όρια του βιοπορισμού.
Κι αναμετρούσα τότε κάπου δεκαπέντε – είκοσι σκαριά, κυρίως καραβόσκαρα, που απομακρύνονταν, με την κομψή τους θωριά να μικραίνει και να σβήνει στ’ ανοιχτά του κόρφου!
Εντυπωσιακός αλιευτικός στόλος
Ενδεικτικό της πολυάριθμης παρουσίας μηχανοτρατών στο λιμάνι του Βόλου, πριν από αρκετές δεκαετίες βέβαια, αποτελεί και το παρακάτω δημοσίευμα που κάνει λόγο για τον απόπλου τριάντα σκαφών κατά την έναρξη της νέας αλιευτικής περιόδου.
Το ενδιαφέρον κείμενο αποτελεί ντοκουμέντο γιατί, αφού πρώτα μας παρέχει στοιχεία για τα όρια δικαιοδοσίας των ανεμοτρατών, καταγράφονται σ’ αυτό όλα τα σκάφη με τα ονόματά τους και τους ιδιοκτήτες τους, ώστε να έχουμε μια πλήρη εικόνα εκείνης της περιόδου:
«Εκ του λιμένος μας απέπλευσαν 30 μηχανότραται προς αλιείαν. Το εσπέρας της χθες απέπλευσαν εκ του λιμένος 30 μηχανότραται προς αλιείαν, η οποία ήρχισεν από του μεσονυκτίου. Η αλιεία δια τον μήνα Οκτώβριον επιτρέπεται έξωθι της θέσεως άκρας Σκπιάδος, μέχρι Ποντικονήσου, προς Σκιάθον. Απαγορεύεται όμως αύτη εις τον δίαυλον Τρικκέρων (μπουγάζι) τον Παγασητικόν, τον δίαυλον Ωρεών και τον Βόρειον Ευβοϊκόν. Από 1ης Νοεμβρίου επιτρέπεται και εις τον δίαυλον Τρικκέρων (μπουγάζι). Καθ’ όλην την διάρκειαν του έτους απαγορεύεται η αλιεία εντός του Παγασητικού και εις τον δίαυλον Ωρεών. Τα πρώτα αλιεύματα των μηχανοτρατών υπολογίζεται ότι θα αποσταλούν εις Βόλον αύριον και μεθαύριον.
Οι μηχανότρατες που απέπλευσαν χθες είναι οι εξής:
«Αγ. Τριάς» ιδιοκτησίας Ι. Πασιά, «Αγ. Νικόλαος» Δ. Γιαμαρέλου και Δ. Μιχαλάκη, «Νικόλαος»Κυρ. Ορφανίδη,«Άγιος Νικόλαος» Στυλ. Μαρκάκη, «Άγιος Γεώργιος» Ι. Φιλίππου, «Γεώργιος»Ι. Φουρτούνα, «Αγιος Νικόλαος» Ν. Καράμπελα, «Σώζων»Κ. Πατσά και Κ. Καλογήρου, «Ταξιάρχης Πανορμίτης» Κ. Μαστρογιάννη, «Παγασητικός» Αδελφών Σουλιτζή, «Μήτσος» Ι. Ψαρρά, «Δημήτριος Π.» Ν. Πατσά «Ποσειδών» Κ. Πατσά, «Νέος Απόστολος» Γ. Κουκιά, «Κωνσταντίνος Ζ» Κ. Ζωγραφόπουλου, «Τάσσος»Αναστ. Δαφερέρα, «Ελευθέριος» Εμμ. Γιαμαρέλου και Ε. Κωσταρέλλου, «Αγ. Νικόλαος» Στ. Πατσά,«Αίας» Κ. Γιαμαρέλου, «Αγ. Γεώργιος» Γ. Καντίκου, «Αργοναύτης» Εν. Φουρτούνα,«Άγιος Νικόλαος» Αδελφών Φουρτούνα, «Παναγία Ευαγγελίστρια» Κ. Αγαπίδη, «Αγ. Νικόλαος»Κ. Μαστρογιάννη, «Ποσειδών»Α. Τσακμάκα,«Άγιος Γεώργιος» Γ. Ντάσιου, «Ελένη» Κ. Γιαμαρέλου και Ι. Σκυριανού,«Κώστας» Αδελφών Σινέλη, «Αγ. Γεώργιος» Γ. Σολδάτου» (Ταχυδρόμος 1/10/1958).
Αναφέρονται 29 σκάφη. Από τις πλοιοκτησίες φαίνεται πως τουλάχιστον οι μισές ανεμότρατες ήταν από το Τρίκερι.
Και παράνομη αλιεία
Συχνά οι καπεταναίοι στις ανεμότρατες παραβίαζαν τα όρια μέσα στα οποία επιτρέπονταν η αλιεία, με σκοπό βέβαια την καλύτερη αλιευτική συγκομιδή. Δεν δίσταζαν να καλάρουν ακόμη και μέσα στον Παγασητικό ή σε άλλες απαγορευμένες περιοχές, προκαλώντας τις διαμαρτυρίες των παράκτιων αλιέων που συχνά προέβαιναν σε καταγγελίες στο Λιμεναρχείο Βόλου. Οι προστριβές παρουσιάζονταν συχνά κι ενίοτε κατέληγαν, όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενα σημειώματά μας, σε σοβαρά επεισόδια.
Από την πλευρά τους οι λιμενικές αρχές προσπαθούσαν να περιορίσουν τις παρανομίες, παρά την έλλειψη επαρκούς καταδιωκτικού σκάφους και διαβάζουμε τακτικά στον τοπικό τύπο για συλλήψεις «αλιευόντων παρανόμως» και επιβολές προστίμων. Η συνήθης ποινή, πέρα από το χρηματικό πρόστιμο, ήταν η απαγόρευση αλιείας έως και ένα μήνα. Στις αρχές του 1961, φαίνεται πως είχε παρουσιαστεί όξυνση του φαινομένου με τους ανεμοτρατάρηδες να χρησιμοποιούν κάθε δυνατό μέσον αποφυγής του εντοπισμού τους, γεγονός που ανάγκασε τον ίδιο το Λιμενάρχη να ηγηθεί της συντονισμένης δίωξης, ώστε να υπάρξει αποτέλεσμα.
Διαβάζουμε στην εφ. Θεσσαλία:
«Σύλληψις πέντε μηχανοτρατών που ηλίευον εις τον Παγασητικόν. Καταδίωξις με συμμετοχήν του Λιμενάρχου. Και καμουφλάζ εκ μέρους των παραβατών.
Εις το Λιμεναρχείον κατηγγέλθη προχθές ότι ορισμέναι μηχανότρατες ηλίευον παρανόμως εντός του Παγασητικού Κόλπου. Ο λιμενάρχης κ. Κάτρης επιβιβάσθη σκάφους και επώπτευσεν ο ίδιος εις την διενεργηθείσαν σχετικήν έρευναν η οποία διήρκεσεν επί αρκετάς ώρας. Διεπιστώθη ότι πράγματι πέντε μηχανότρατες ηλίευον εντός του κόλπου και εις τον δίαυλον των Τρικκέρων παρα τας ισχύουσας σχετικάς απαγορευτικάς διατάξεις.
Διεπιστώθη επίσης ότι υπό δύο μηχανοτρατών εχρησιμοποιήθη η μέθοδος του καμουφλάζ προς παραπλάνησιν της καταδιωκτικής λιμενικής αρχής. Συγκεκριμένως εις την μίαν εξ αυτών είχαν εφαρμοσθή εξαρτήματα, ώστε να εμφανίζεται το σκάφος ως μη αλιευτικόν, ενώ από άλλην είχεν αφαιρεθεί η ονομασία της. Τελικώς η παράβασις διεπιστώθη επ’ αυτοφώρω.
Σχετικώς ανεκοινώθησαν τα εξης εκ του Λιμεναρχείου:
Την 24ην τρέχοντος κατελήφθησαν αλιεύουσαι παρανόμως εντός του Παγασητικού αι μηχανότρατες Παγασητικός νηολογίου Βόλου 1295 ιδιοκτησίας αδελφών Σουλιτζή υπό κυβερνήτην τον Ηλ. Χατζηκοσμάν, Αγ. Νικόλαος νηολογίου Βόλου 1364 ιδιοκτησίας Γ. Ασβεστά, υπό κυβερνήτην τον Δ. Χατζηνικολήν, Άγιος Γεώργιος, νηολογίου Θεσσαλονίκης 204 ιδιοκτησίας αδελφών Κοτρώνη, υπό κυβερνήτην τον Νικ. Γρίβαν, Παναγία Ευαγγελίστρια νηολογίου Βόλου 436, ιδιοκτησίας Κ. Αγαπίδη υπό κυβερνήτην τον Ευστ. Μαμουρέλην και Αίας, νηολογίου Βόλου 474, ιδιοκτησίας Κ. Γιαμαρέλου, υπό κυβερνήτην τον Ι. Ζάχον. Κατεσχέθησαν ωρισμέναι ποσότητες αλιευμάτων. Εις τους πλοιοκτήτας θα επιβληθούν αι προβλεπόμεναι ποιναί. Ανακοινούται ότι η εποπτεία προς τήρησιν των απαγορευτικών διατάξεων περι αλιείας θα είναι συνεχείς, οι δε παραβάται θα υπόκεινται εις τας προβλεπόμενας κυρώσεις». (26/2/1961)
Αυτά τα λίγα λόγια σχετικά με τις ανεμότρατες επ’ ευκαιρία της έναρξης της νέας αλιευτικής περιόδου.
