Γρηγόρης Καρταπάνης: Ναυάγια από πολεμική αιτία

γρηγόρης-καρταπάνης-ναυάγια-από-πολε-317606

Οπως έχουμε ξαναπεί, ως ναυάγια πολέμου εκλαμβάνονται και εκείνα τα ναυτικά δυστυχήματα, που ενώ συνέβησαν μετά την απελευθέρωση, προκλήθηκαν από «πολεμική αιτία» η οποία είναι συγκεκριμένη: πρόσκρουση σε νάρκη – απομεινάρι του πολέμου, που διέλαθε των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των ναρκαλιευτικών στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Ως τον πλήρη καθαρισμό των ελληνικών θαλασσών καταγράφονται κάμποσα τέτοια ναυάγια, που συνήθως συνοδεύονται από θύματα – συχνά ευάριθμα – λόγω της βιαιότητας της έκρηξης που κυριολεκτικά διέλυε το άτυχο σκαρί, αφού κάνουμε λόγο κυρίως για μικρού ή μεσαίου μεγέθους πλεούμενα, αν και κάποιες φορές δεν την γλίτωναν και μεγαλύτερα σκάφη ή πλοία. Προηγούμενες αναφορές μας σ’ αυτές τις τραγωδίες βεβαιώνουν τη σοβαρότητα των γεγονότων, που δεν είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν σ’ ένα – δύο σημειώματά μας.

Γι’ αυτό και παρουσιάζουμε σήμερα μερικές ακόμη χαρακτηριστικές περιπτώσεις πλεούμενων που βυθίστηκαν από πρόσκρουση σε νάρκη από το 1945 έως το 1947.

Επικίνδυνες επιχειρήσεις

Οι επιχειρήσεις καταστροφής των θαλάσσιων ναρκοπεδίων υπήρξαν κοπιαστικές και απέδωσαν αποτέλεσμα έπειτα από καιρό. Βαρύ τίμημα πλήρωσαν και τα ίδια τα ναρκαλιευτικά του στόλου (Κως, Κάσος, Πηνειός) στην προσπάθεια τους να ελευθερώσουν πέρα για πέρα τις ελληνικές θάλασσες από τους υποθαλάσσιους φονιάδες. Η καταστροφή των γνωστών ναρκοπεδίων αποτελούσε ίσως το πιο «εύκολο» μέρος της όλης επιχείρησης, μιας και οι σοβαρότερες δυσκολίες προέκυπταν από τα «αχαρτογράφητα» ναρκοπέδια ή τις «αδέσποτες» νάρκες, δηλαδή εκείνες που είχαν ξεκοπεί και περιφέρονταν ανεξέλεγκτα παρασυρόμενες από τα ρεύματα ή τις σκόρπιες μαγνητικές και ακουστικές που εξακολουθούσαν ποντισμένες να περιμένουν τ’ ανυποψίαστα θύματα. Λάθη, αβλεψίες ή μη τήρηση των οδηγιών ασφαλούς ναυσιπλοΐας, ήταν πιθανότατο να προκάλεσαν πολύνεκρες τραγωδίες, κάτι που δυστυχώς δεν αποφεύγονταν πάντοτε. Η σχετική βιβλιογραφία και η ειδησεογραφία του τοπικού τύπου μας πληροφορεί για κάποιες δεκάδες τέτοιων περιπτώσεων από τους τελευταίους μήνες του 1944 ως τα 1948 – 49. Η εμπόλεμη κατάσταση συνεχίζονταν και μετά την απελευθέρωση, στις ελληνικές θάλασσες.

Τραγωδίες με μηχανότρατες

Ανάμεσα στα πλεούμενα που είχαν την τραγική ατυχία να συναντηθούν με αδέσποτη νάρκη ήταν και μηχανότρατες, αφού η αλιευτική τους εργασία πολλαπλασίαζε την πιθανότητα μιας τέτοιας ολέθριας επαφής. Το συρόμενο δίχτυ τους εγκλώβιζε κάποιες φορές νάρκη, που αν εκρήγνυτο σε απόσταση οι ζημιές περιορίζονταν μόνο στα αλιευτικά εργαλεία.

Σε διαφορετική περίπτωση όμως… το παρείσακτο θανατηφόρο… αλίευμα οδηγούσε στην καταστροφή. Δεν έλλειπαν βέβαια και οι προσκρούσεις εν πλω εξίσου τραγικές. Η περίπτωση Βολιώτικης ανεμότρατας στη Σκιάθο το Μάρτιο του ’45 που μνημονεύσαμε σε παλιότερο άρθρο μας είναι χαρακτηριστική.

Την ίδια εποχή ανάλογη τραγωδία συνέβη και με άλλη ανεμότρατα (μηχανότρατα) νηολογίου Βόλου που αλίευε στην περιοχή των εκβολών του ποταμού Στρυμώνα. Οπως πληροφορούμαστε από το σχετικό εδάφιο στη σελ. 32 του α’ τόμου του έργου « Τα ναυάγια στις ελληνικές θάλασσες » του απόστρατου ναυάρχου λιμενικού κ. Χρ. Ντούνη, η μηχανότρατα Αγ. Παρασκευή Ν. Βόλου 22, με πενταμελές πλήρωμα κατά τη διάρκεια αλιείας στην προαναφερθείσα περιοχή, πρόσκρουσε σε νάρκη και βυθίστηκε συμπαρασύροντας τρία μέλη του πληρώματος και τον καπετάνιο, ενώ διασώθηκε μόνο ένας, βαριά τραυματισμένος, που διακομίστηκε σε νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης. Το γεγονός συνέβη κατά την ανέλκυση του διχτυού της τράτας, στο σάκο της οποίας είχε εγκλωβιστεί η νάρκη που εξερράγη προφανώς επάνω ή δίπλα στο σκάφος.

Ανάλογη περίπτωση μηχανότρατας στια αρχές του 1947, δηλαδή δύομισι χρόνια μετά την απελευθέρωση, καταδείχνει τους κινδύνους που έκρυβαν ακόμη οι ελληνικές θάλασσες, παρά τις συνεχιζόμενες προσπάθειες εκκαθάρισης από τα ναρκαλιευτικά του στόλου.

Κατά τη διάρκεια αλιέιας, βόρεια της Σαμοθράκης η ανεμότρατα Αγ. Τριάς Ν. Αλεξανδρούπολης, ψάρευε κοντά σε περιοχή όπου υπήρχε ναρκοπέδιο. Προφανώς γνώριζε ο καπετάνιος τα ασφαλή όρια αλλά είτε από λάθος εκτίμηση, είτε από επικίνδυνη προσέγγιση παρασυρόμενος για την επίτευξη καλής ψαριάς, το σκαρί προσέκρουσε σε νάρκη και βυθίστηκε αύτανδρο. Από το πλήρωμα παραπλέουσας μηχανότρατας κατατέθηκε στη διάρκεια των ανακρίσεων που ακολούθησαν, ότι ίσαμε τις 10:30, εκείνο το βράδυ (21/1/1947), φαίνονταν τα φώτα του απολεσθέντος σκάφους τα οποία ξαφνικά έσβησαν χωρίς ν’ ακουστεί κρότος έκρηξης. Με βάση αυτό το στοιχείο προέκυψε το συμπέρασμα ότι η νάρκη εξεράγη σε κάποιο βάθος και η μηχανότρατα βυθίστηκε άμεσα, έπειτα από τη διάνοιξη ευρέων ρηγμάτων στα υφαλά της, αποτρέποντας κάθε πιθανότητα διάσωσης του εξαμελούς πληρώματος. Ισως η νάρκη να ενεπλάκη στα δίχτυα ή εκτός αν επρόκειτο για ακουστική που ενεργοποιήθηκε από το θόρυβο της μηχανής (Τα ναυάγια… οπ. π. σελ.37).

Ολέθρια βλάβη

Αλλο ένα σκαρί νηολογίου Βόλου, το πετρελαιοκίνητο Πρόδρομος (Ν. Β. 140) είχε την ίδια τύχη στις δυτικές ακτές τις Πελοποννήσου πλέοντας από την Πάτρα προς το Κατάκωλο. Ενώ έπλεε σε ασφαλή δίαυλο σύμφωνα με τις οδηγίες ναυσιπλοϊας, το πρωί της 6ης Μαρτίου 1946, προέκυψε μηχανική βλάβη κι έμεινε για λίγο ακυβέρνητο. Αν και η ζημιά γρήγορα επιδιορθώθηκε, κρίθηκε σκόπιμο να συνεχιστεί ο πλους πλησιέστερα στις ακτές, ώστε σε τυχόν νέο πρόβλημα να προσεγγίσει το πλεούμενο σε κάποια ακτή. Η αλλαγή πορείας όμως υπήρξε μοιραία καθώς γύρω στις 10:30 επήλθε πρόσκρουση σε νάρκη και το πετρελαιοκίνητο βυθίστηκε μαζί με όλους τους επιβαίνοντες, εκτός από τον καπετάνιο του. Αλλη μια πολύνεκρη τραγωδία από « πολεμική αιτία » σε καιρό ειρήνης. Το π/κ Πρόδρομος αν και άνηκε στο νηολόγιο Βόλου,φαίνεται ότι άνηκε σε ιδιοκτήτες της περιοχής που χάθηκε (Τα ναυάγια… οπ. π. σελ.417).

Δεν… βοήθησε η Παναγία

Επίσης πολύνεκρη τραγωδία με απώλειες δώδεκα ψυχών, αποτελεί και η περίπτωση του πετρελαιοκίνητου Παναγία, νηολογίου Χίου 123 που βυθίστηκε αύτανδρο στα νερά του Θερμαϊκού στις 18/3/1945, κατά τη διάρκεια ταξιδιού από τη Θεσσαλονίκη προς Λέσβο και Χίο, ή κατ’ άλλες πληροφορίες για Πειραιά. Επρόκειτο για μικρό εμπορικό καΐκι 15 τόνων στο οποίο επέβαιναν εκτός από το 7μελές πλήρωμα και 5 επιβάτες, ενώ μετέφερε και φορτίο κενών σιδηροβάρελων. Μετά τον απόπλου, προσέγγισε μάλλον στη Νέα Μηχανιώνα, απ’ όπου σύντομα σαλπάρισε, δίχως όμως έκτοτε να δώσει σημεία ζωής. Ελάχιστα συντρίμμια που βρέθηκαν οδήγησαν στην πιθανότητα ότι υπήρξε ναυάγιο από πρόσκρουση σε νάρκη που διέλυσε τα πάντα. Το σκαρί θεωρούνταν αγνοούμενο και το τελικό πόρισμα του λιμεναρχείου για την επιβεβαίωση της τραγωδίας ανακοινώθηκε έξι μήνες αργότερα.

Διαβάζουμε στην εφ. Ταχυδρόμος:

«Το ναυάγιον του ιστιοφόρου Παναγία – Η εξαφάνισις ναυτών και επιβατών.

Θες/νικη 19. Εγνώσθη χθες η υποβληθείσα υπό του λιμεναρχείου εις την εισαγγελίαν δικογραφία της εξαφανίσεως του πετρελαιοκινήτου Παναγία 15 τόνων. Μετά τας ανακρίσεις, αίτινες διενεργήθησαν εις τους διαφόρους λιμένας και αι οποίαι διήρκεσαν επί ολόκληρον πεντάμηνον ήλθον εις φως αι ακόλουθοι τραγικαί λεπτομέρειαι:

Το εν λόγω πετρελαιοκίνητον αναχώρησεν εκ του λιμένος Θεσσαλονίκης την νύκτα της 17ης Μαρτίου του 1945 με κατεύθυνσιν τον Πειραιά και με φορτίον κενών βαρελιών. Κυβερνήτης τούτου ήτο ο Π. Γιαννοπαπάς και το πλήρωμά του απετελείτο εκ των Δ. Χέρα, Μ. Στεφανιώρη, Β. Γιαννοπαπά, Γ. Γιαννοπούλου, Ι. Πουπούλου και Β. Καζίνη. Επίσης επέβαινον της «Παναγίας» ως επιβάται η Ελβετία Παπαχιού, Ν. Παπαχιού, Ν. Βενέτης, Χ. Ζαχαριάδης και Σ. Ζαρίφης. Η «Παναγία» την επόμενην νύκτα, αφού την ημέραν επόδισεν εις κάποιον ορμίσκον απέπλευσε και ολίγον έξωθι της Επανωμής προσέκρουσεν εις νάρκην και εβυθίσθη αύτανδρος. Εν τη κυριολεξία οι επιβάται και το πλοίον κατετεμαχίσθησαν από την ανατίναξιν εις τρόπον ώστε να χαθή κάθε ίχνος της «Παναγίας». Μετά πολλάς ημέρας εξεβράσθησαν μερικά τεμάχια των βαρελίων, εκ των οποίων εξηκριβώθη πλέον σαφώς ότι το εκτιναχθέν εις τα ανοικτά της Επανωμής πλοίον ήτο η « Παναγία ». Από τους 12 επιβαίνοντας ταύτης, ουδένα εξέβρασε, εξ’ ου συμπεραίνεται ότι η νάρκη τους κατετεμάχισεν εις τόσον μικρά τεμάχια, ώστε να γίνουν βορά των ψαριών και να μην απομείνη ουδέ το ελάχιστον ίχνος εξ αυτών ». (Ταχυδρόμος 20/9/1945).

Ωμή και ρεαλιστική η περιγραφή του ρεπορτάζ, μέσω της λιμενικής ανακοίνωσης, φωτογραφίζει την τραγικότητα του ναυαγίου.

Δυστυχώς εκείνη την περίοδο σημειώθηκαν πολλά ακόμη ανάλογα γεγονότα.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου