ΣΤΙΣ ΘΑΛΑΣΣΕΣ ΤΗΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΤΟ 1947
Στις 22 Δεκεμβρίου του 1946 βυθίστηκε, έξω από το λιμάνι του Βόλου το φορτηγό ατμόπλοιο «Θήρα», έπειτα από πρόσκρουση σε νάρκη – απομεινάρι του πολέμου. Το πλοίο, που είχε αποδοθεί στο ελληνικό κράτος στο πλαίσιο των γερμανικών επανορθώσεων και μετέφερε εφόδια της αμερικανικής βοήθειας, στην προσπάθειά του να εισπλεύσει στο λιμάνι, λίγες μόλις εκατοντάδες μέτρα από την είσοδό του, έπεσε πιθανόν πάνω σε μαγνητική νάρκη, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, από εκείνες που υπήρχαν διασκορπισμένες στις ελληνικές θάλασσες. Το γεγονός προκάλεσε την επίμονη διεξαγωγή εκκαθαριστικής ναρκαλιείας, ώστε να διαμορφωθεί ασφαλής δίαυλος από το στενό του Τρικερίου ως την είσοδο του λιμανιού του Βόλου, μέσα στον Παγασητικό.
Οι συντονισμένες προσπάθειες των ναρκαλιευτικών υπήρξαν αποτελεσματικές και ως την παραμονή της πρωτοχρονιάς του 1947, είχε διασφαλιστεί ακώλυτη προσέγγιση στο λιμάνι του Βόλου. Ομως στην ευρύτερη περιοχή του Παγασητικού, των ακτών του ανατολικού Πηλίου και περισσότερο στους διαύλους Σκιάθου – Πηλίου, Τρίκερι και Ωρεών παρουσιάζονταν σοβαροί κίνδυνοι από την εμφάνιση περιφερόμενων, «αδέσποτων» ναρκών, πιθανότατα αποκομμένων από τα ναρκοπέδια του πολέμου, όπως και άλλες μεμονωμένες μαγνητικές η ακουστικές που επίσης αποτελούσαν θανάσιμο κίνδυνο για τα διερχόμενα πλοία.
Επικίνδυνες θάλασσες
Οι εκκαθαριστικές ναρκαλιευτικές επιχειρήσεις στις ελληνικές θάλασσες ξεκίνησαν ταυτόχρονα με την απελευθέρωση της χώρας και οπωσδήποτε χαρακτηρίζονταν από σοβαρή επικινδυνότητα που επιβεβαιώθηκε εξαρχής με τον πλέον οδυνηρό τρόπο: Τα ναρκαλιευτικά Κάσος και Κως βυθίστηκαν κατά την προσπάθεια διάνοιξης ασφαλούς διαύλου στο Σαρωνικό ώστε να διέλθουν τα επαναπατριζόμενα πλοία του στόλου. Οι επιχειρήσεις συνεχίζονταν ανελλιπώς για δύο χρόνια με εξαιρετική αποτελεσματικότητα αλλά υπήρχαν και ιδιαίτερες δυσκολίες: «αχαρτογράφητα», ναρκοπέδια και μεμονωμένες, «αδέσποτες» νάρκες αποτελούσαν θανατηφόρους, απρόβλεπτους κινδύνους για τη ναυσιπλοΐα. Δεκάδες πλεούμενα βυθίστηκαν από την παραπάνω αιτία από το 1945 ως το 1948, τις περισσότερες φορές με ανθρώπινες – ευάριθμες ενίοτε – απώλειες, έστω κι αν ο πόλεμος είχε τελειώσει από καιρό.
Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις
Ο εντοπισμός «αδέσποτων» ναρκών στις θάλασσες της Μαγνησίας προκάλεσε την εφαρμογή εκκαθαριστικής ναρκαλιείας ευρείας κλίμακας από τις αρχές του 1947. Η διάνοιξη ασφαλούς διαύλου στον Παγασητικό από το Τρίκερι στο Βόλο, αποτελούσε την πρώτη και πλέον επιτακτική κίνηση, αφού θα επακολουθούσε απάλειψη των κινδύνων σε όλο το εύρος των μαγνησιώτικων θαλασσών και όχι μόνο. Η πυκνή διέλευση πλοίων στα μπουγάζια της Σκιάθου, του Τρίκερι και των Ωρεών, επέβαλλε το ολοκληρωτικό ξεκαθάρισμα με όλες τις δυσκολίες και τους κινδύνους που παρουσίαζε μια τέτοια επιχείρηση. Ιδιαίτερο παρουσιάζονταν το πρόβλημα για τα πλοία των ακτοπλοϊκών γραμμών και συχνά διαταράσσονταν η ομαλή διεξαγωγή δρομολογίων – παρά τη διάνοιξη διαύλων ασφαλούς πλεύσης – από την επισήμανση ναρκών που επέπλεαν σε διάφορα σημεία. Σε τούτο συντέλεσε και το τραγικό ναυάγιο του α/π. «Χειμάρα» στις νησίδες Βερδούγια του Ν. Ευβοϊκού, στις 19/1/1947, όπου απωλέστηκαν 383 επιβαίνοντες και το συμβάν αρχικά αποδόθηκε σε πρόσκρουση νάρκης (1). Ομάδα ναρκαλιευτικών του στόλου στάλθηκε και στις περιοχές έξω από τον Παγασητικό για προσεκτική εξουδετέρωση.
Διαβάζουμε στον τοπικό τύπο σχετικά:
«Κατάπλους μοίρας ναρκαλιευτικών. Θα εκκαθαρισθούν αι νάρκαι εκ του τριγώνου Τρικέρων – Ωρεών – Σκιάθου. Την πρωίαν της Κυριακής καταπλέει εκ Πειραιώς, και αναχωρεί δια Θεσσαλονίκην το ατμόπλοιον Κορυτσά.
Εις τον λιμένα μας κατέπλευσε χθες μοίρα εκ τεσσάρων ναρκαλιευτικών του Στόλου, προκειμένου να διενεργήση εκκαθάρισιν εκ των ναρκών της θαλάσσιας εκτάσεως της περιλαμβανόμενης εις το τρίγωνον Τρικέρων – Ωρεών – Σκιάθου. Εις την θαλασσίαν ταύτην έκτασιν υπάρχουν πολλαί νάρκαι, αλλ’ είναι επισημασμέναι και αν μέχρις ώρας δεν συνέβησαν δυστυχήματα, τούτο οφείλεται εις το ότι έχει διανοιχτεί δίαυλος ασφαλείας, τον οποίον και ακολουθούν όλα τα πλοία. Μέχρι πότε θα διαρκέση η εκκαθάρισις δεν είναι γνωστόν. Εν τω μεταξύ εκκαθάρισις ενεργείται εις τον Νότιον Ευβοϊκόν, και κατά συνέπειαν τα εκ Πειραιώς δια Βόλον και Θεσσαλονίκην ατμόπλοια δεν διέρχονται ήδη εκ του Ευρίπου, αλλά περιπλέουν την Εύβοιαν εκ της εξωτερικής πλευράς, όπου δεν υπάρχει κίνδυνος εκ ναρκών, ταλαιπωρούνται όμως οι επιβάται εκ της τρικυμίας. Το δρομολόγιον αυτό θ’ακολουθήση το ατμόπλοιον Κορυτσά, όπερ θα καταπλεύση εις Βόλον τα ξημερώματα της Κυριακής, αποπλέον μετ’ ολίγον δια Θεσσαλονίκην αφού παραλάβη εκ του λιμένος μας επιβάτας και εμπορεύματα. Το ταξείδιον Βόλου – Θεσσαλονίκης θα εκτελεσθή ημέραν, δοθέντος ότι εχαρακτηρίσθησαν ήδη ως επικίνδυνοι οι νυχτερινοί πλόες μεταξύ Βόλου – Θεσσαλονίκης (Ταχυδρόμος 25/1/1947) ».
Ο περίπλους της Εύβοιας εκτελούνταν υποχρεωτικά λόγω της τραγωδίας του α/π Χειμάρα και της διεξαγωγής ναρκαλιείας και στο Νότιο Ευβοϊκό. Ακόμη ο πλους Βόλου – Θεσσαλονίκης ήταν απαραίτητα ημερήσιος επειδή και στις θάλασσες του Ανατολικού Πηλίου είχαν θεαθεί επιπλέουσες νάρκες.
Δύσκολο έργο
Η μοίρα των τεσσάρων ναρκαλιευτικών εκτελούσε ήδη επιχειρήσεις δύο εβδομάδων, χρησιμοποιώντας ως βάση της τους Ωρεούς για αμεσότερη πρόσβαση στην καθοριζόμενη περιοχή. Το έργο ήταν ιδιαίτερα επίπονο και επικίνδυνο με την περάτωσή του να βρίσκεται ακόμη μακριά, μιας και υπολογίζονταν προσπάθειες τουλάχιστον δύο μηνών.
Οι νυχτερινοί πλόες είχαν απαγορευτεί και συχνά, μέσω του τύπου, δίνονταν οδηγίες για ασφαλή ναυσιπλοΐα:
«Η καταστροφή των ναρκών εις το θαλάσσιον τρίγωνον Ωρεών – Τρικέρων – Σκιάθου. Ως πληροφορούμεθα, η ευρισκομένη εις τα ύδατα του Βορείου Ευβοϊκού και του Παγασητικού μοίρα ναρκαλιευτικών με βάση τους Ωρεούς, συνεχίζει την εκκαθάρισιν εκ των ναρκών του τριγώνου του περιλαμβανόμενου μεταξύ Ωρεών, Τρικέρων και Σκιάθου. Μέχρι πέρατος της ναρκαλιείας εις την θαλασσίαν ταύτην ζώνην και εκκαθαρίσεώς της εκ των ναρκών, αι νυχτερινοί πλόες έχουν απαγορευθή. Αι νάρκαι αι υπάρχουσαι εις την θαλασσίαν ταύτην έκτασιν είναι κατά το πλείστον νάρκαι εκ των ποντιζόμενων με άγκυραν, ήτοι νάρκαι κρούσεως, αι οποίαι εις περίπτωσιν μεγάλης θαλασσοταραχής είναι δυνατόν να κοπούν εκ του ρεύματος επιπλέουσαι και αποτελούσαι θανάσιμον κίνδυνον δια τη ναυσιπλοΐαν. Υπάρχουν όμως, ως λέγεται και τινες μαγνητικαί νάρκαι των οποίων όμως είναι γνωσταί αι θέσεις και κατά συνέπειαν εύκολον να εξουδετερωθούν. Δια της συντελούμενης υπό των ναρκαλιευτικών ευσυνειδήτου και επικινδύνου εργασίας υπολογίζεται ότι εντός διμήνου θα έχει καταστή εντελώς ακίνδυνος η ανωτέρω θαλασσία ζώνη (Ταχυδρόμος 9/2/1947)».
Ενθαρρυντικά μηνύματα
Ενα ακόμη πεδίο που έπρεπε να ερευνήσουν και να εξουδετερώσουν τις υπάρχουσες νάρκες τα ναρκαλιευτικά, ήταν και η περιοχή του Θερμαϊκού και των ακτών του Ανατολικού Πηλίου. Εκεί τα πράγματα ήταν μάλλον πιο εύκολα και το έργο περατώθηκε ως τις αρχές Μαΐου, σε αντίθεση με το «τρίγωνο» Ωρεών – Τρικέρων – Σκιάθου που η επικινδυνότητα παρέπεμπε στο… τρίγωνο των Βερμούδων.
Η σχετική πληροφόρηση είναι ενθαρρυντική και ενημερωτική, ενώ μας δίνονται και ενδιαφέροντα στοιχεία για την έως εκείνη την στιγμή πορεία της ναρκαλιείας, όπως και άλλες αξιοπρόσεχτες λεπτομέρειες:
«Εξεκαθαρίσθη από τας νάρκας η θαλασσία περιοχή από Θεσσαλονίκης μέχρι Ζαγοράς. Κατά την Κατοχήν, ως γνωστόν, οι Γερμανοί επόντισαν εις όλα τα ελληνικά παράλια χιλιάδας νάρκας αι οποίαι μετά την απελευθέρωσιν αποτέλεσαν μέγιστον εμπόδιον δια την ακτοπλοΐαν, την αλιείαν και γενικώς εις την κίνησιν των σκαφών. Την εκκαθάρισιν των ελληνικών παραλίων, ευθύς μετά την απελευθέρωσιν της χώρας ανέλαβον οι στολίσκοι ναρκαλιευτικών του Βασιλικού Ναυτικού. Τα μεγαλύτερα ναρκοπέδια ευρίσκονται εις την περιοχήν των Δωδεκανήσων, κατά μήκος των Μακεδονικών ακτών και εις την περιοχήν των Κυκλάδων. Τα μέχρι τούδε αποτελέσματα της ναρκαλιείας δύνανται να θεωρηθούν ως λίαν ικανοποιητικά. Δέον να σημειωθή ότι η αλιεία των ναρκών είναι λίαν επικίνδυνος και κοπιώδης. Ούτω από του Θερμαϊκού μέχρι Ζαγοράς τα παράλια έχουν ήδη εκκαθαρισθή τελείως εκ των ναρκών. Αι αλιευθείσαι και καταστραφείσαι ή αχρηστευθείσαι νάρκαι εις τα ναρκοπέδια αυτά ανέρχονται εις 207. Το εν τέταρτων περίπου αυτών ήσαν νάρκαι εικονικαί. Οι Γερμανοί προς παραπλάνησιν των αντιπάλων των επόντιζον μαζί με τας πραγματικάς και εικονικάς νάρκας… Είναι αξία πάσης εξάρσεως η αυτοθυσία με την οποίαν τα πληρώματα των ναρκαλιευτικών επιδίδονται εις την πολύμοχθον και λίαν επικίνδυνον αυτήν εργασίαν προσφέροντα μεγάλας υπηρεσίας εις την χώραν (Ταχυδρόμος 8/5/1947).
Στο τρίγωνο των δυσκολιών
Σε αντίθεση με το αν. Πήλιο στο περιώνυμο «τρίγωνο» έξω από τον Παγασητικό, η εκκαθάριση αποδεικνύονταν πιο επίπονη γι’ αυτό και αποφασίστηκε η συνδρομή και άλλων πλοίων για επίσπευση της ολοκλήρωσης των επιχειρήσεων:
«Κατάπλους ναρκαλιευτικών – Η εκκαθάρισις εκ των ναρκών. Κατέπλευσαν χθες εις τον λιμένα μας τα μεγάλα ναρκαλιευτικά Καρτερία, Ζάκυνθος και Πάτμος καθώς και τρία άλλα του Α’ Στολίσκου. Εις τον λιμένα μας επίσης ναυλοχούν έτερα πέντε ναρκαλιευτικά του Β’ Στολίσκου… Ως εγράφη προ ημερών υπό των στολίσκων των ναρκαλιευτικών εξεκαθαρίσθησαν τελείως εκ των ναρκών τα παράλια από Θεσσαλονίκης μέχρι Ζαγοράς Πηλίου. Παραλλήλως υπό άλλον στολίσκον ναρκαλιευτικών εκκαθαρίζεται το θαλάσσιον τρίγωνον Τρικέρων – Σκιάθου – Βορείου Ευβοίας. Η ναρκαλιεία βαίνει λίαν ικανοποιητικώς (Ταχυδρόμος 18/5/1947)».
Οι ελληνικές θάλασσες προοδευτικά εκκαθαρίζονταν από τα φονικά απομεινάρια του πολέμου, ώστε να καταστούν και πάλι εντελώς ασφαλείς, αν και χρειάστηκαν θυσίες και χρόνος ως την ολοκλήρωση της προσπάθειας.
Σημείωση: (1) Τελικά, όπως είναι γνωστό, το ναυάγιο οφείλονταν σε πρόσκρουση στα αβαθή των νησίδων Βερδούγια και ονομάστηκε, λόγω του μεγάλου αριθμού απωλειών: «Ελληνικός Τιτανικός».
