Στον απόηχο του δημοψηφίσματος της περασμένης Κυριακής για την αποδοχή ή όχι των οικονομικών μέτρων που προτείνει η Ε.Ε. και σε αναμονή των εξελίξεων, ευελπιστώντας σε μια λιγότερο επαχθή συμφωνία, αφού ο λαός εξέφρασε ξεκάθαρα τη βούλησή του, θεωρείται, νομίζω, επίκαιρη μια μικρή ιστορική αναδρομή στα δημοψηφίσματα που διενεργήθηκαν κατά τη νεότερη ιστορία μας, από το 1920 και δώθε.
Το δημοψήφισμα χαρακτηρίζεται ως η απόλυτη έκφραση της άμεσης δημοκρατίας, όπου ο ίδιος ο λαός αποφασίζει για ζητήματα μείζονος σημασίας και όχι οι εκλεγμένοι (ή μη, ενίοτε) εκπρόσωποί του. Εφαρμόζεται όταν πράγματι το επιβάλλουν οι συνθήκες ή ακόμη εάν η εκάστοτε εξουσία, εκλεγμένη ή δοτή, επιδιώκει συγκεκριμένες μεταβολές και αποφάσεις, «διαμορφώνοντας» τη λαϊκή βούληση.
Σε διάστημα μικρότερο από έναν αιώνα, οκτώ φορές συνολικά ο ελληνικός λαός οδηγήθηκε σε δημοψήφισμα, με το προτελευταίο να διεξάγεται 41 χρόνια πρωτύτερα, το 1974. Δηλαδή τα επτά προηγούμενα δημοψηφίσματα έγιναν σε διάστημα 54 χρόνων, γεγονός που καθιστά πυκνότερη τη συχνότητά τους, καθώς αναφύονταν εκκρεμότητες κυρίως πολιτειακού χαρακτήρα. Τρία διεξήχθησαν κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου (1920, 1924, 1935) ενώ από τα υπόλοιπα τέσσερα μεταπολεμικά (1946, 1968, 1973 και 1974) τα δύο διενεργήθηκαν από την επτάχρονη δικτατορία και υπήρξαν απολύτως ελεγχόμενα από το ανελεύθερο καθεστώς που «μετέτρεπε» τη δική του βούληση σε παλλαϊκή!
Από τα πέντε δημοψηφίσματα που διεξήχθησαν σε περίοδο κοινοβουλευτικού βίου -έστω και μέσα σε ταραγμένες κάποιες φορές καταστάσεις- τα τρία αφορούν το πολιτειακό, δηλαδή τη μορφή του πολιτεύματος (1924, 1935, 1974) ή έστω την επαναφορά του έκπτωτου ή απόντος βασιλιά, ως πρόσωπο (1920, 1946). Από εκείνα της χούντας με τα αλήστου μνήμης ναι και όχι, το πρώτο του 1968 αφορούσε σχέδιο συντάγματος και το άλλο του 1973 την επικύρωση του «δημοκρατικού» πολιτεύματος με ταυτόχρονη έκπτωση της μοναρχίας.
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι το δημοψήφισμα της περασμένης Κυριακής διαφέρει ριζικά ως προς το αντικείμενό του, από όλα τα προηγούμενα, δεν παύει όμως να είναι καθοριστικής σημασίας για τη χώρα. Σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορικής πορείας του τόπου αποτυπώθηκε -μέσω αυτού- με τον πλέον εμφατικό και δημοκρατικό τρόπο, η ξεκάθαρη βούληση του λαού που διατηρεί την αξιοπρέπειά του και προσβλέπει σε μια έντιμη και λιγότερο οδυνηρή συμφωνία, ώστε να οδεύσουμε σε πιο ασφαλείς ατραπούς.
Ας γυρίσουμε όμως στο παρελθόν με μια μικρή αναδρομή στα προηγούμενα εφτά δημοψηφίσματα.
Αστοχη κίνηση
Στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 1920 υπήρξε ανατροπή του πολιτικού σκηνικού με την απρόσμενη μάλλον επικράτηση της φιλοβασιλικής παράταξης και την ήττα του Βενιζέλου. Η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση Δ. Γούναρη, λίγες μέρες μετά, διοργάνωσε δημοψήφισμα για τις 22/11 με αίτημα την επαναφορά του έκπτωτου (από το 1917) βασιλιά Κωνσταντίνου. Στη θέση του, όπως είναι γνωστό, είχε αναρρηθεί ο δευτερότοκος γιος του Αλέξανδρος, ο οποίος, λίγο πριν τις εκλογές είχε αποβιώσει από δάγκωμα μαϊμούς και κάτω από ανεξακρίβωτες, πλήρως, συνθήκες, ενώ υπήρξαν διαδόσεις ακόμη και για δολοφονική πράξη. Το αποτέλεσμα προέκυψε σαφώς υπέρ της επαναφοράς του Βασιλιά, με την άμεση επιστροφή του στης 6/12/1920, γεγονός που προκάλεσε τη συνολική μεταστροφή των συμμαχικών ευρωπαϊκών δυνάμεων εξαιτίας της στάσης του στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (ουδετερότητα), γεγονός που τον οδήγησε στην εξορία και στην αντικατάστασή του από τον Αλέξανδρο. Η διεθνής κατάσταση διαφοροποιήθηκε σε βάρος της Ελλάδας και το δημοψήφισμα – που αποδείχτηκε πέρα για πέρα άστοχη κίνηση – αποτέλεσε την απαρχή της πορείας προς την Μικρασιατική Καταστροφή.
Πολίτευμα: Δημοκρατία
Η επικράτηση, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, του επαναστατικού κινήματος του Ν. Πλαστήρα και των υπολοίπων αξιωματικών, καθιστούσε πλέον υπό αμφισβήτηση την Βασιλική εξουσία. Ο Κωνσταντίνος παραιτείται στις 14/9/22 και αναχωρεί για την Ιταλία, όπου θα αποβιώσει λίγο αργότερα, αφήνοντας τον θρόνο του στον πρωτότοκο γιο του Γεώργιο Β’. Οι πιέσεις για εξοβελισμό την μοναρχίας και εγκαθίδρυση αμιγώς δημοκρατικού πολιτεύματος, στους μήνες που ακολουθούν, γίνονται όλο και πιο επιτακτικές. Τελικά επί κυβερνήσεως του Αλ. Παπαναστασίου και κατά την ημέρα της 25ης Μαρτίου η Δ’ Συντακτική Συνέλευση αποφασίζει τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την αλλαγή του πολιτεύματος, αφού η Βασιλεία κηρύσσεται έκπτωτη. Αυτό διεξάγεται στις 13/4/1924,όπου με καθαρή επιλογή της τάξης του 70% επικρατεί η Δημοκρατία η οποία με πολλές διακυμάνσεις και εκτροπές θα επιβιώσει για μια δεκαετία και κάτι, ως το επόμενο δημοψήφισμα που θα επαναφέρει στον τόπο τη βασιλεία.
Αποτέλεσμα μαϊμού
Από τους πρωτεργάτες του κινήματος του 1922 ο Γ. Κονδύλης, άλλαξε αργότερα στρατόπεδο (μαζί με άλλους κινηματίες αξιωματικούς) μεταπηδώντας στη φιλοβασιλική παράταξη. Πρώτιστο μέλημα του ήταν η επαναφορά του Βασιλιά Γεωργίου του Β’ έπειτα από την ολοκλήρωση της τετραετίας Βενιζέλου (1928-1932) και τη ρευστή κατάσταση που επικρατούσε πλέον. Ως υπουργός της κυβέρνησης Τσαλδάρη, ο Κονδύλης αιτούνταν πραξικοπηματική επαναφορά και έπειτα από την επίμονη άρνηση του πρωθυπουργού να συναινέσει σε μια τέτοια πράξη προβαίνει στην ανατροπή του αναλαμβάνοντας ο ίδιος πρωθυπουργός και προκηρύσσοντας δημοψήφισμα για την αλλαγή ξανά του πολιτεύματος. Στις 25/11/1935 και χωρίς την τήρηση κανενός προσχήματος, για δήθεν έστω, αδέκαστη συμπεριφορά επανήλθε με «πανηγυρικό» τρόπο πάλι η βασιλεία στην Ελλάδα. Το ποσοστό του 98% επιβεβαιώνει το όργιο νοθείας και εκφοβισμού που υπήρξε, καθώς συνέβησαν κατά συρροή φαινόμενα διώξεων, εκτοπίσεων και απειλών προς τους ψηφοφόρους της Βενιζελικής και ευρύτερης δημοκρατικής παράταξης, κατάσταση που ήδη επικρατούσε μετά το αποτυχημένο κίνημα των Πλαστήρα – Βενιζέλου το Μάρτιο του 1935.
Ο βασιλιάς ξαναέρχεται
Τα δύο τελευταία προπολεμικά δημοψηφίσματα αφορούσαν καθαρά το πολιτειακό ζήτημα, δηλαδή τη μορφή πολιτεύματος της χώρας σε βασιλευόμενη ή αβασίλευτη δημοκρατία. Αντίθετα εκείνο του 1946 παρουσιάζει ομοιότητες με το πρώτο, του 1920 καθώς αφορούσε την επαναφορά συγκεκριμένου βασιλιά, ως πρόσωπο, και όχι ως θεσμό. Μόνο που το 1946 το πρόσωπο ήταν το ίδιο που θα επανερχόταν (Γεώργιος Β’) και δεν είχε προηγηθεί έκπτωσή του, όπως με τον πατέρα του, αλλά ο λαός θα αποφάσιζε για την επιστροφή του καθώς εκφράζονταν αμφιλεγόμενες απόψεις για το ζήτημα αυτό σε μια ταραγμένη περίοδο. Ο Ηλίας Νικολακόπουλος, στο βιβλίο του « Η Καχεκτική Δημοκρατία-κόμματα και εκλογές 1946-1967», χαρακτηρίζει το δημοψήφισμα ως «ιδιόμορφο προσωπικό δημοψήφισμα» που «αφορούσε μόνο τη σκοπιμότητα της επιστροφής» του βασιλιά που δεν είχε εκπέσει αλλά συνέχιζε να βρίσκεται στο θρόνο έστω και εκτός των ορίων της χώρας.
Το ζήτημα συζητούνταν από το 1945 αλλά αποφασίστηκε να διενεργηθεί το δημοψήφισμα έπειτα από τις πρώτες μεταπελευθερωτικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 31/3/1946, ταυτόχρονα με την επίθεση ομάδων ανταρτών στο Λιτόχωρο, γεγονός που εκλαμβάνεται ως η απαρχή του επώδυνου εμφύλιου πολέμου. Το δημοψήφισμα τελικά έγινε από την κυβέρνηση Ντίνου Τσαλγάρη στις 1/9/1946 σε κλίμα τρομοκρατίας από το δεξιό παρακράτος και καταγράφηκε μια «καθαρή» νίκη υπέρ της επιστροφής του Βασιλιά με ποσοστό 68,4% και 31,6 διαφωνούντων, ενώ σημειώθηκε το μικρότερο ποσοστό αποχής (13,37%). Ο Γεώργιος ο Β’ επανήλθε για τρίτη φορά, αλλά δεν μακροημέρευσε αφού απεβίωσε λίγους μήνες αργότερα.
Χουντικές… Δημοκρατικές διαδικασίες
Οι απριλιανοί στην προσπάθειά τους να δείξουν ότι υπολογίζουν την βούληση του λαού διεξήγαγαν κατά τη διάρκεια της επταετούς δικτατορίας, δύο δημοψηφίσματα με τα αλήστου μνήμης ναι και όχι. Το πρώτο διενεργήθηκε στις 29/9/1968 με ζητούμενο την δημιουργία νέου συντάγματος, όπου ο λαός απεφάνθη θετικά με το «εκπληκτικό» ποσοστό του 91,9% περιορίζοντας σε μονοψήφιο νούμερο (7,75%) τους διαφωνούντες. Το ποσοστό καταδείχνει από μόνο του την «καθαρότητα» του εγχειρήματος. Μεταξύ των άλλων πρακτικών νοθείας που εφαρμόστηκαν, παρατηρήθηκε και η διανομή σε πολλά εκλογικά κέντρα μόνο του ψηφοδελτίου με το ΝΑΙ.
Το έτερο χουντικό δημοψήφισμα διεξήγαγε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος ως πρωθυπουργός στις 29/7/1973 για την μεταβολή του πολιτεύματος της χώρας σε «δημοκρατία» με κατάργηση του θεσμού της Βασιλείας. Το 78,4% ναι και το 21.6% όχι, επίσης φανερώνει την απροκάλυπτη καθεστωτική παρέμβαση. Η νοθεία και στα δύο χουντικά δημοψηφίσματα υπήρξε εξόφθαλμη.
Οριστική λύση
Το πολιτειακό για τη χώρα μας λύθηκε οριστικά το 1974 με το δημοψήφισμα που διενεργήθηκε επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Καραμανλή στις 8/12/1974, λίγους μήνες μετά την πτώση της δικτατορίας. Σε αυτό ο ελληνικός λαός αποφάνθηκε ξεκάθαρα με την αβασίλευτη δημοκρατία να φθάνει το 69,18% και τους οπαδούς της βασιλείας να περιορίζονται στο 30,82%. Δηλαδή περισσότερα από τα δύο τρίτα των ψηφισάντων εκφράστηκαν υπέρ της δημοκρατίας, μακριά από αναχρονιστικούς και ανώφελους βασιλικούς θεσμούς.
