ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΖΩΓΡΑΦΟΥ
Οπως διαπιστώθηκε στο προηγούμενο άρθρο μας, ο λαϊκός ζωγράφος Ν. Χριστόπουλος στους λιγοστούς πίνακές του με απεικονίσεις αλιευτικών σκαφών προτιμά δύο τύπους από αυτά: α) τις παλιές ανεμότρατες που ψάρευαν με τα πανιά στην ανοιχτή θάλασσα, όπως οι σημερινές μηχανότρατες και β) τις κωπήλατες τράτες (πεζότρατες) της παράκτιας αλιείας, που ήταν ειδικής κατασκευής σκαριά με την χαρακτηριστική προεξοχή της πλώρης (κάγκα ή γκάγκα) η οποία βοηθούσε στην αποβίβαση των αλιέων στην ακρογιαλιά και αποτελούσε το διακριτικό κάθε τέτοιου σκάφους. Οι μεγαλύτερου μεγέθους τράτες έφεραν και βοηθητική ιστιοφορία, όπως μας αποτυπώνει ο ζωγράφος στα ίδια τα έργα του.
Πέρα όμως από τους αμιγώς «πλοιογραφικούς» – αλιευτικούς πίνακές του, ο λαϊκός καλλιτέχνης του Βόλου φιλοτέχνησε ορισμένους ακόμη με ψαράδικη θεματολογία ή επί μέρους ανάλογες αναπαραστάσεις. Στην έκθεσή του στα Πευκάκια του Βόλου συναντούμε συνολικά, δέκα τέτοιες απεικονίσεις με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η ψαράδικη ζωή δεν μπορούσε άλλωστε να απουσιάζει από το έργο του Χριστόπουλου, αφού και ο ίδιος ασχολιόνταν συστηματικά και επαγγελματικά με όλα σχεδόν τα είδη της παράκτιας αλιείας, παράλληλα με την εργασία του στο ναυπηγείο.
Ας δούμε έναν – έναν τους υπόλοιπους αλιευτικούς πίνακές του, μέσα από τους οποίους αποτυπώνεται επίσης η γνώση του δημιουργού για το ψάρεμα.
- «Το λιμάνι – καΐκια αραγμένα στο λιμανάκι. Λαϊκή τέχνη Ν. Α. Χριστόπουλου. Πευκάκια Βόλου 1880-1963» (40Χ30εκ).
Στο χώρο ενός μικρού λιμανιού, κάποιου παραθαλάσσιου οικισμού – απεικονίζονται λιγοστά σπίτια – υπάρχουν φουνταρισμένα και πρυμνοδετημένα 15 σκάφη διαφόρων τύπων και μεγεθών, ενώ μπροστά από την είσοδο του λιμανιού διέρχονται πλεούμενα. Το πρώτο από αυτά είναι αλιευτικό συγκρότημα (γρι-γρι) με το κύριο σκάφος να ρυμουλκεί το βοηθητικό του «πισινό», δίχως όμως λαμπόβαρκες, με το δίχτυ να διακρίνεται ανάμεσα στα δύο καΐκια. Από τα πλεούμενα εντός του λιμένος δεν διακρίνεται κάποιο αλιευτικό.
- «Επίγαν στο αγαπημένο τους ψάρεμα με τον βασιλέα των ψαράδων. Ο Γεώργιος Δροσίνης, Ν. Χριστόπουλος, Κωστής Τοπάλης το 1906» (31Χ10εκ.). «Αυτοβιογραφικός» πίνακας του Ν. Χριστόπουλου με αναμνήσεις από τις ψαράδικες εξορμήσεις της περιόδου 1900-1911, μαζί με δύο επώνυμους φίλους του: τον ποιητή Γεώργιο Δροσίνη και τον πολιτικό-βουλευτή και υπουργό-Κωστή Τοπάλη. Αρκετές ιστορίες από τα ψαρέματα εκείνης της εποχής μνημονεύει ο ζωγράφος στα απομνημονεύματά του κι έχουν παρουσιαστεί παλιότερα από τούτη εδώ τη σελίδα. Να σημειώσουμε μόνο ότι ο Γ. Δροσίνης, παντρεμένος με τη Ζαγοριανή αρχοντοπούλα Μαίρη Κασσαβέτη, περνούσε τα καλοκαίρια από το 1899 έως το 1911 στο Χορευτό και βέβαια κατέβαινε κάποιες φορές και στο Βόλο. Στον πίνακα ο Χριστόπουλος είναι στα κουπιά και δύο φίλοι του, που ανασύρουν ψάρι, ο Δροσίνης είναι στην πλώρη και ο Τοπάλης στην πρύμη. «Βασιλέα των ψαράδων» αποκάλεσε τον Χριστόπουλο ο ποιητής για τις αλιευτικές του ικανότητες, χαρακτηρισμός που υπάρχει και σε επιστολή του ίδιου του λογοτέχνη προς τον (κατοπινό) ζωγράφο.
- «Η κοπέλα μας έπιασε το λαβράκι και πολεμάει να το βάλει στην απόχη. Ν.Α. Χριστόπουλος, Πευκάκια, 1962» (23Χ11 εκ). Μικρών διαστάσεων ζωγραφιά στην οποία παρουσιάζεται μια νεαρή γυναίκα που μόλις έχει πιάσει μεγάλο ψάρι και με κόπο το σέρνει προς το μέρος της, όπου διακρίνονται η απόχη και το κασελάκι με τα αλιευτικά της σύνεργα. Βέβαια το ψάρι απεικονίζεται ιδιαίτερα μεγάλο, δυσανάλογο με την πραγματικότητα και πιθανόν να οφείλεται στη διάθεση του λαϊκού καλλιτέχνη να υπερθεματίσει το μέγεθος του κατορθώματος της κοπέλας.
4-7. Στην έκθεση Χριστόπουλου υπάρχουν και τέσσερις, μικρού μεγέθους πίνακες με ψάρια, τα οποία παρουσιάζονται καλλιτεχνικά ως επιπλέοντα στη θάλασσα, προφανώς για να φαίνονται ολόκληρα:
-Πετρόψαρο-Λαϊκή τέχνη Ν. Χριστόπουλος 1880-1961. Πευκάκια Βόλου» (28Χ11 εκ). Το ψάρι απεικονίζεται με κοκκινωπό χρώμα και κάποιες σκούρες αποχρώσεις, ενώ στο κάτω μέρος του πίνακα υπάρχει το δίστιχο:
«Εχη ο κερός γιριζματα κι ο χρόνος μερονύχτια
κε τα ψαράκια του γιαλού πιάνοντε μες τα δίχτια».
-«Ξιφίας, Ν. Α.Χριστόπουλος 1880-1961» (28Χ8εκ).
-«Δελφίνη. Εργον του απόμαχου ναυπηγού Ν. Α. Χριστόπουλου 1880-1961.» (23Χ10εκ).
-Ατιτλος πίνακας διαστ. 35Χ9 εκ στον οποίο είναι ζωγραφισμένα αντικριστά δύο ψάρια κόκκινου χρώματος, δίχως κάποιο άλλο στοιχείο. Υπάρχει μόνο η υπογραφή του ζωγράφου και η χρονολογία του έργου, 1964.
8-10. Ο Χριστόπουλος δεν άφησε απ’ έξω από τις εικαστικές αποτυπώσεις – μνήμες του, τους ερασιτέχνες ψαράδες του Βόλου, δημιουργώντας πίνακες διαφορετικούς με τα ονόματά τους και πολλές πληροφορίες ιστορικής σημασίας.
-«Τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση του Βόλου. Οι πρώτοι ερασιτέχνες ψαράδες του Βόλου: Μπόρελ, Αγγλος πρόξενος Βόλου 1875-1900. Βιανέλης, Ιταλός πρόξενος 1890-1910, Ζουλιέν, Μηχανικός Σιδηροδρόμου 1885-1899. Το όνομα της ψαρόβαρκας: Μη Μου Απτου. Ν.Α. Χριστόπουλος, Πευκάκια 1963» (27Χ17 εκ). Η εκτενής και λεπτομερής λεζάντα καλύπτει τα ¾ του πίνακα, στο κάτω μέρος του οποίου απεικονίζεται και η βάρκα, περιποιημένη με τέντα, ανάλογη του επιπέδου των τριών επώνυμων αλλοδαπών ιδιοκτητών της.
Ο πίνακας, όπως μας πληροφορεί ο δημιουργός του, φιλοτεχνήθηκε με την ευκαιρία των ογδοντάχρονων (και με μικρή καθυστέρηση αφού σημειώνεται το έτος 1963), από την απελευθέρωση του Βόλου από τον οθωμανικό ζυγό το 1881, δηλαδή το 1961 όταν και υπήρξαν σχετικές εορταστικές εκδηλώσεις. Οι τρεις με υψηλά πόστα ευρωπαίοι -δύο διπλωματικοί υπάλληλοι κι ένας τεχνοκράτης- που διέμεναν στο Βόλο κατά τα πρώτα χρόνια του ελεύθερου βίου της πόλης και της περιοχής, φαίνεται πως υπήρξαν και οι πρώτοι ερασιτέχνες ψαράδες, δίνοντας το έναυσμα να τους ακολουθήσουν και οι ντόπιοι.
Ο πίνακας ετούτος από μόνος του μπορεί να αποτελέσει ξεχωριστό δημοσίευμα με αναφορές στην παρουσία και τη δράση των συγκεκριμένων προσώπων στην πόλη του Βόλου, όπου άφησαν το στίγμα τους. Ευρηματικό και πρωτότυπο το όνομα της βάρκας που πιθανότατα παραπέμπει στο γεγονός ότι ήταν πολυτελής και περιποιημένη και δεν μπορούσε να την χρησιμοποιήσει ο… οποιοσδήποτε!
-«Η πρώτη ερασιτέχναι ψαράδες του Βόλου από το 1880 μέχρι το 1930» (49Χ22 εκ).
Πίνακας- κατάλογος με τους ερασιτέχνες ψαράδες του Βόλου κατά την πρώτη πεντηκονταετία μετά την απελευθέρωση του 1881. Πάνω από την κύρια λεζάντα του πίνακα που αναφέραμε, υπάρχει η εκτενής υπογραφή του ζωγράφου και η χρονολογία δημιουργίας του έργου: «Λαϊκή τέχνη του απόμαχου ναυπηγού Νικολάου Α. Χριστόπουλου. Πευκάκια Βόλου 1880-1962. Ο ζωγράφος του ταρσανά».
Κάτω από την κύρια λεζάντα ο πίνακας χωρίζεται σε οκτώ στήλες, όπου στην κάθε μια αναγράφονται από τρία ονόματα ψαράδων, η περίοδος δραστηριοποίησής τους και κάτω – κάτω απεικονίζεται από μια βάρκα με το όνομά της (προφανώς αλίευαν ανά τρείς σε ένα σκάφος που διέθετε κάποιος ή ήταν συνεταιρικό).
Αναφέρονται αναλυτικά ανά στήλη:
«Μπόρελ, άγγλος πρόξενος-Βιανέλης, ιταλός- Ζουλιέν, Μηχανικός σιδηροδρόμου, 1880-1900, Μη Μου Απτου.
Κ. Τοπάλης, Γ. Δροσίνης, Α. Βαλαωρίτης (;) 1900-1911, Κύκνος.
Κ. Γιαννακόπουλος, Δ. Τσιμπούκης, Κ. Ζάμπαλος 1906-1911, Γλάρος.
Κ. Μεσαρίτης, Γ. Γιαρέντης, Κ. Δουμπιώτης, 1908, Αργώ.
Π. Βαρβαρέσος, Θ. Τουβλανζόγλου, Β. Τσουμπλακίδης 1900, Ιουλία.
Κ. Παρασκευόπουλος, Ν. Κουτσουβέλης, Α. Τσαούτος 1902-1920. Ερμιόνη, Φούλα (εδώ καταγράφονται δύο βάρκες).
Γ. Τσούγγας, Γ. Χαδίνης, Α. Λεβέντης, 1914-1930, Ευτυχία.
Ι. Παπαρίγας, Α. Καπετανάκης, Φ. Ζαρζάμπας 1908-1930, Νταμούχαρη.
Παρατηρούμε ότι αναφέρονται πολλά γνωστά ονόματα της βολιώτικης κοινωνίας εκείνη την εποχή που ασχολιόνταν ερασιτεχνικά με το ψάρεμα.
-«Ο Σύλλογος των Νέων Ερασιτεχνών Αλιέων Βόλου, ηδρυθής το 1957» (52Χ24 εκ.). πίνακας παρόμοιος με τον προηγούμενο αλλά με διαφορετική κατανομή αλιέων και σκαφών. Χωρίζεται σε τέσσερις στήλες όπου σε κάθε μια αναγράφονται έξη ονοματεπώνυμα ψαράδων ενώ στο πάνω και κάτω μέρος απεικονίζονται από τρείς βάρκες.
Επίσης δίπλα στα ονόματα των ιδιοκτητών γράφεται και εκείνο του σκάφους. Στην τελευταία στήλη υπάρχει κάποια προσθήκη λέμβων. Το έργο, αν και χωρίς χρονολογία, αναφέρεται στο νεοσύστατο τότε Σύλλογο Ερασιτεχνών Αλιέων Βόλου (ΣΕΑΒ), που αργότερα μετονομάστηκε σε ΟΕΑ-ΝΑΒ και έγινε το γνωστό ναυταθλητικό σωματείο που δραστηριοποιείται στο χώρο του θαλάσσιου αθλητισμού με επιτυχία ως σήμερα.
Συνολικά αναφέρονται οι εξής 24 ερασιτέχνες ψαράδες με τα σκάφη τους: «Ιωσήφ Μεφσούτ – Μαρία, Δημήτριος Σίσκος – Ελσα, Ανδρέας Πατρίκιος – Αγ. Ανδρέας, Ιωάννης Πατρίκιος – Γιάγκος, Κων. Δερβένης – Αργώ, Χαριλ. Γρυπιώτης – Βάγγος, Ευάγγελος Ρασβάνης – Ρίτα, Απ. Χατζηευθυμίου – Γύλος, Δημητ. Ζιώγας – Μουρμούρα, Θεμ. Μυλωνάς – Ανθούλα, Αντον. Γιαννάς – Σταύρος Παπαδιώτης – Παντελής Καρταπάνης – Γεώργιος, Β. Παπανδρέου – Δύο φίλοι, Δημ. Πανόπουλος – Νίκος, Γεωργ. Βασιλάκος – Γλάρος, Ιωαν. Ζέπος – Νικάκης, Σωκ. Μαναρούλιος – Ποσειδών, Τηλ. Αποστόλου – Τάκης Κολτσιδόπουλος – Τάκης, Προδρομ. Κόνζογλου – Νίκη, Αργ. Βόνζη -Ωρίων, Κώστας Κουρής – Ανθούλα, Στ. Παπαϊωσήφ – Αμαλία».
Και σε αυτόν τον πίνακα υπάρχουν ενδιαφέροντα στοιχεία για τους ερασιτέχνες ψαράδες της εποχής που αναφέρεται (γύρω στο 1960).
Εστω κι αν δεν είναι πολλοί, νομίζω πως αποδεικνύονται ενδιαφέροντες οι πίνακες του Ν. Χριστόπουλου με αλιευτικά θέματα.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ.
