Τραγωδίες και διασώσεις
Τα τρία ναυάγια πλοίων της ελληνικής ακτοπλοΐας που μνημονεύσαμε στο προηγούμενο άρθρο μας (Χειμάρρα, Ηράκλειον, Εξπρες Σαμίνα) αποτελούν τις πλέον πολυάνθρωπες τραγωδίες που στοίχισαν τη ζωή συνολικά σε 688 συνανθρώπους μας. Αν δούμε δε κατά περίπτωση τους αριθμούς, στα δύο πρώτα περιστατικά οι απωλεσθέντες ξεπερνούν τους διασωθέντες, ενώ στο τρίτο οι απώλειες ανέρχονται σε διψήφιο ποσοστό.
Αναλυτικά:
19/1/1947 Χειμάρρα: επιβ. 594, διασ. 211, απωλ.383 ή 64,5%.
7/12/1966 Ηράκλειον: επιβ. 271, διασ.47, απωλ.224 ή 82,7%.
26/9/2000 Εξπρές Σαμίνα: επιβ. 535, διασ. 454,απωλ. 81 ή 15,1%.
Οι τραγωδίες ετούτες οπωσδήποτε τον καιρό που συνέβησαν συγκλόνισαν και απασχόλησαν την κοινή γνώμη, αλλά κι ως σήμερα αποτελούν αντικείμενο διερεύνησης και αποκάλυψης αγνώστων πτυχών και παραμέτρων. Αναμφίβολα πλήγωσαν το κύρος και την αξιοπιστία της ελληνικής ακτοπλοΐας και βέβαια έπληξαν ανεπανόρθωτα τις ίδιες τις πλοιοκτήτριες εταιρείες των συγκεκριμένων πλοίων (στην περίπτωση του α/π Χειμάρρα πλοιοκτήτης ήταν το ελληνικό κράτος) που έφεραν άλλωστε τεράστιες ευθύνες, όπως αποδείχτηκε από τις ανακρίσεις που ακολούθησαν. Συνυπεύθυνες ήταν και οι αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες για τον έλεγχο των πλοίων, αφού διαχρονικά έδειχναν μια διαλλακτικότητα απέναντι στις ισχυρές ναυτιλιακές εταιρείες.
Εκτός όμως από τις πιο πάνω τραγωδίες έχουν συμβεί και άλλα ναυάγια ακτοπλοϊκής δραστηριότητας, άλλοτε επίσης με ευάριθμες απώλειες και άλλοτε με πλήρη διάσωση των επιβαινόντων. Θα αναφερθούμε στη συνέχεια σε τρεις χαρακτηριστικές περιπτώσεις με ιδιαίτερο ενδιαφέρον που αξίζει να τις παρακολουθήσουμε, μιας κι είναι λιγότερο γνωστές από τις προηγούμενες.
Αιτία η υπερφόρτωση
Ως ακτοπλοϊκό ναυάγιο μπορεί να θεωρηθεί και η περίπτωση του ναρκαλιευτικού Σπερχειός στο ακρωτήριο Ζούρβα της Υδρας στις 2 Μαΐου 1945. Το συγκεκριμένο σκαρί, μονάδα του Πολεμικού Ναυτικού, είχε διατεθεί για τη συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση των νησιών του Αιγαίου στους πρώτους μήνες μετά την απελευθέρωση, όταν υπήρχαν τεράστιες ελλείψεις στα μέσα των ακτοπλοϊκών γραμμών και χρησιμοποιούνταν ό,τι πλεούμενο υπήρχε διαθέσιμο για την κάλυψη των αναγκών, δίχως να τηρούνται συνήθως οι κανόνες ασφαλούς ναυσιπλοΐας. Το ναρκαλιευτικό Σπερχειός είχε αποκτηθεί από το βρετανικό ναυτικό το 1943 και ήταν ένα πρώην νορβηγικό φαλαινοθηρικό μήκους 31 μέτρων, εντελώς ανεπαρκές για το δρομολόγιο Πειραιάς – Σύρος – Ικαρία – Χίος – Λέσβος που εκτελούσε. Θα μετέφερε στελέχη του Ναυτικού και μέλη των οικογενειών τους, αλλά και άλλους επιβάτες που μετέβαιναν στις ιδιαίτερες πατρίδες τους για τον εορτασμό του πρώτου ελεύθερου Πάσχα μετά τον πόλεμο. Ετσι κι ενώ στην επίσημη κατάσταση που υπήρξε σημειώνονταν 75 επιβάτες, στην πραγματικότητα ήταν πολύ περισσότεροι με τον ακριβή αριθμό να παραμένει απροσδιόριστος. Στο μικρό σκάφος, συμπεραίνεται ότι εισήλθαν υπεράριθμοι που υπερδιπλασίασαν το σύνολο. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πηγές επέβαιναν πιθανότατα 180 με 200 άτομα. Το Σπερχειός πλέοντας από ασφαλείς διαύλους -γιατί ακόμη δεν είχε ολοκληρωθεί η εκκαθάριση των θαλασσίων ναρκοπεδίων- βρίσκονταν κοντά στην Υδρα, αφότου σαλπάρισε από τον Πειραιά, όταν ο καιρός επιδεινώθηκε κάπως με μέτριο κυματισμό. Το υπερφορτωμένο σκαρί υπάκουε δύσκολα και παρουσιάζονταν επικίνδυνος διατοιχισμός κατά τον πλου. Η δυνατή μπόρα που ξέσπασε προκάλεσε μετατόπιση των επιβατών προκειμένου να προφυλαχθούν σε στεγασμένα σημεία του καταστρώματος κι έτσι επήλθε η ανατροπή τους σκάφους. Οι απώλειες υπήρξαν δραματικές, δίχως να είναι ακόμα και σήμερα γνωστός ο ακριβής αριθμός τους λόγω των απροσδιόριστων υπεράριθμων επιβατών. Αν και ορισμένα «επίσημα» νούμερα μνημονεύουν 84 έως 118 θύματα, σίγουρα είναι περισσότερα, αφού διασώθηκαν, μερικές ώρες μετά το ναυάγιο από διερχόμενο πλοίο, μόνο με 35 ναυαγοί και ενδέχεται να ξεπερνούν τα 150. Στο γεγονός δεν δόθηκε η πρέπουσα δημοσιότητα, είτε λόγω της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου, που η χώρα πάσχιζε να ξανασταθεί στα πόδια της, είτε για να αποσιωπηθούν οι τεράστιες κρατικές ευθύνες. Θα λέγαμε ότι το τραγικό συμβάν -από τα πλέον πολύνεκρα ναυάγια στις ελληνικές θάλασσες- εκλήφθηκε περίπου ως «απώλεια πολέμου» μιας κι επρόκειτο για πολεμικό σκάφος και οι οδυνηρές εμπειρίες των προηγουμένων μηνών, με εκατόμβες θυμάτων, ήταν ακόμη νωπές. Το κράτος και ειδικότερα το Πολεμικό Ναυτικό ως ακτοπλοϊκός φορέας, φρόντισαν να μην δοθεί προβολή στο ναυάγιο και να χαρακτηριστεί «στρατιωτικό απόρρητο» σε μια περίοδο επούλωσης των πληγών του πολέμου.
Πλήρης διάσωση
Η προσάραξη του πλοίου Αδρίας στη βραχονησίδα Φαλκονέρα στις 6/10/1951 αποτελεί, νομίζω χαρακτηριστική περίπτωση ψύχραιμης αντίδρασης σε απρόσμενο συμβάν υψηλής επικινδυνότητας, με αποτέλεσμα την πλήρη διάσωση των επιβαινόντων. Το εν λόγω ατμόπλοιο άνηκε στην ναυτιλιακή εταιρία Ηπειρωτική του Γ. Ποταμιάνου και ήταν από εκείνα που αγοράστηκαν τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση για την επανασύσταση της ελληνικής ακτοπλοΐας. Αν και σχετικά παλιό, ναυπηγημένο στο Μπέλφαστ το 1893 (στο ναυπηγείο του Τιτανικού) ήταν ένα ιδιαίτερα κομψό σκαρί από τα μεγαλύτερα του ακτοπλοϊκού στόλου της εποχής και εξυπηρετούσε το δρομολόγιο Πειραιά – Κρήτης. Λίγο μετά τις 4 τα ξημερώματα της 6ης Οκτωβρίου 1951, κατά την επιστροφή του στον Πειραιά προσάραξε στην βραχονησίδα Φαλκονέρα. Οι καιρικές συνθήκες θεωρούνταν δυσμενείς με δυνατή γραιγοτραμουντάνα αλλά και περιορισμένη ορατότητα. Ο καπετάνιος για να αντιμετωπίζει καλύτερα τον έντονο κυματισμό κατεύθυνε το πλοίο προς τη διεύθυνση του ανέμου ώστε να παρακάμψει από την ανατολική της πλευρά την Φαλκονέρα, σε ένα σημείο που όπως γνωρίζουν οι ναυτικοί παρατηρείται αυξημένος συνδυασμός κυμάτων και ρευμάτων. Προφανώς, λόγω του δυνατού αγέρα το σκαρί ξέπεσε προς την νησίδα και δεν υπολογίστηκε επακριβώς η απόσταση του φάρου της που βρίσκεται προς τα δυτικά με αποτέλεσμα το πλοίο να προσαράξει σε αυτή. Ο δυνατός θόρυβος της επαφής του σκάφους στα βράχια αναστάτωσε τους επιβαίνοντες και ο αξιωματικός της γέφυρας, εκείνη την ώρα, επιχείρησε να το αποκολλήσει και μάλλον άρχισε να το καταφέρνει. Τότε ο πλοίαρχος, αντιλαμβανόμενος την κρισιμότητα της κατάστασης πήρε το τιμόνι στα χέρια του και προτίμησε την ασφαλή προσάραξη στα αβαθή αποκλείοντας την πιθανότητα βύθισης του καραβιού του. Πράγματι το Αδρίας είχε προσαράξει με σιγουριά, σχεδόν εφαπτόμενο στις απότομες ακτές της Φαλκονέρας, όπως δείχνουν χαρακτηριστικά φωτογραφίες από το συμβάν. Το πρυμνιό τμήμα του πλοίου σχεδόν ακουμπάει στα βράχια ενώ η πλώρη μισοβυθίστηκε σε βαθύτερα νερά. Με ασφάλεια διεκπεραιώθηκαν ένας – ένας στη στεριά όλοι οι επιβαίνοντες ως το πρωί, καθώς λειτουργούσε ο φωτισμός στο πλοίο και προσπάθησαν όπως – όπως να απαγκιάσουν με ότι ρουχισμό πρόλαβαν να πάρουν μαζί τους, έως ότου προσεγγίσουν άλλα πλοία που ήδη είχαν ειδοποιηθεί, με τον ασύρματο, μόλις έγινε η προσάραξη. Η φουρτούνα όμως εμπόδιζε την προσέγγιση των καραβιών που προσέτρεξαν, καθιστώντας αδύνατη την καθαίρεση λέμβων και τον απεγκλωβισμό των ναυαγών. Για αυτό επιλέχτηκε ένας υπήνεμος ορμίσκος στην άλλη πλευρά της νησίδας, όπου οι ναυαγοί έπρεπε να διανύσουν μια επίπονη διαδρομή ένα και πλέον χιλιόμετρο, πάνω στα βράχια. Και πάλι με ψυχραιμία και οργάνωση, υπερπήδησαν κι αυτό το εμπόδιο κι ως τις πρώτες μεταμεσημβρινές ώρες είχαν ανεβεί στα πλοία διάσωσης όλοι οι επιβαίνοντες (εκτός από μια άτυχη γυναίκα που όπως λέγεται γλίστρησε κατά την επιβίβαση) επιβάτες και πλήρωμα(538 και 78 αντίστοιχα). Τις επόμενες μέρες καταβλήθηκαν προσπάθειες για την διάσωση του πλοίου αλλά οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες, όπως και οι καρχαρίες που εμφανίστηκαν, σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής απέτρεψαν τις προσπάθειες των δυτών και των συνεργείων για εντοπισμό των ρηγμάτων και την αποκατάστασή τους αν αυτή ήταν δυνατή. Οπως αποδείχτηκε δυστυχώς η ναυαγιαίρεση δεν ευοδώθηκε, αφού οι ζημιές ήταν εκτεταμένες και συνυπολογίζοντας την παλαιότητα του πλοίου κρίθηκε οικονομικά ασύμφορη, με το Αδρίας να θεωρηθεί ως «ολική απώλεια». Το παραπάνω γεγονός δείχνει ότι με ψύχραιμη και συγκροτημένη αντίδραση, έστω και με δυσμενείς συνθήκες, είναι δυνατόν να επιτευχθεί η πλήρης διάσωση, που κάτω από άλλες συμπεριφορές, ίσως να προέκυπτε ιδιαίτερα οδυνηρός αριθμός απωλειών.
Τραγική ανατροπή
Μόλις τρεις δεκαετίες και κάτι μας χωρίζουν από το ναυάγιο του επιβατικού-οχηματαγωγού Χρυσή Αυγή (καμιά σχέση με …το ακραίο κόμμα!) που εκτελούσε το δρομολόγιο Ραφήνας -Ανδρου, στις 23/2/1983. Το πλοίο ήταν κυρίως οχηματαγωγό αφού μετέφερε διάφορα φορτηγά αυτοκίνητα, αλλά είχε επιβιβαστεί και μικρός αριθμός επιβατών, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι όποιες ανάγκες. Ο απόπλους από την Ραφήνα έγινε κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες που συνήθως δεν αποθαρρύνουν τους έμπειρους ναυτικούς, στα συνήθη και σύντομα -όπως το συγκεκριμένο- δρομολόγια. Πλησιάζοντας το πλοίο στην Ανδρο, προκλήθηκε, λόγω του σφοδρού κυματισμού, μετατόπιση βαρέων βυτιοφόρων που επέφεραν κλίση στο πλοίο. Η προσπάθεια άμεσης προσέγγισης στο νησί δεν απέδωσε γιατί εκδηλώθηκαν εκρήξεις και ανάφλεξη καυσίμων από τα μεταφερόμενα βυτιοφόρα που μετατοπίστηκαν και ίσως κάποια να ανατράπηκαν. Από τις εκρήξεις διερράγησαν τα τοιχώματα του σκάφους και ακολούθησε ανεξέλεγκτη εισροή υδάτων (όπως περίπου και στην περίπτωση του Ηράκλειον) προκαλώντας ανατροπή σε σύντομο χρονικό διάστημα. Δυστυχώς οι απώλειες ανήλθαν σε υψηλά ποσοστά, αφού χάθηκαν οι 28 από τους 42 συνολικά επιβαίνοντες δηλαδή τα 2/3, κάτι που εντάσσει και τούτο το ναυάγιο στις σημαντικότερες ακτοπλοϊκές τραγωδίες. Το πλοίο παρέμεινε επί ώρες αναποδογυρισμένο στη φουρτουνιασμένη θάλασσα καθιστώντας επώδυνη και αδύνατη κάθε προσπάθεια διάσωσης από τα παραπλέοντα πλοία που άμεσα προσέτρεξαν στον τόπο του ναυαγίου, επειδή οι περισσότεροι επιβαίνοντες είχαν εγκλωβιστεί στο εσωτερικό του καραβιού.
Το γεγονός τότε απασχόλησε την ειδησεογραφία και την κοινή γνώμη, ως απροσδόκητο, σε ένα σύντομο δρομολόγιο ρουτίνας, έστω και με κακές καιρικές συνθήκες, αντιμετωπίσιμες όμως και συνήθεις το χειμώνα στο Αιγαίο. Προφανώς η μετατόπιση των οχημάτων που προκάλεσε την ανατροπή οφείλονταν στην ελλιπή ασφάλισή τους (δέσιμο) στο γκαράζ του πλοίου.
Διαβάζοντας το εκτενές δίτομο πόνημα «Τα ναυάγια στις ελληνικές θάλασσες» του ναυάρχου λιμενικού κ. Χρ. Ντούνη, ή διερευνώντας τις σελίδες των τοπικών εφημερίδων επισημαίνει ο αναγνώστης διάφορες τέτοιες αξιομνημόνευτες κι οπωσδήποτε οδυνηρές περιπτώσεις ναυαγίων ή άλλων ατυχημάτων πλοίων της ακτοπλοΐας.
