Τα γεγονότα που μνημονεύσαμε στο προηγούμενο σημείωμά μας, οπωσδήποτε δεν εντάσσονται στην τρέχουσα καθημερινότητα της ζωής του λιμανιού, μιας κι αποτελούν περιπτώσεις όχι και τόσο συχνές κι ενίοτε απροσδόκητες. Πρόκειται δηλαδή για ιδιαίτερες, σοβαρές πτυχές της λιμανίσιας κινητικότητας, με ξεχωριστό ενδιαφέρον, καθώς μας δίνουν, μέσα από τα σχετικά δημοσιεύματα, αξιομνημόνευτες καταστάσεις άλλων εποχών στο συγκεκριμένο χώρο. Συνέβησαν, όπως είδαμε, κατά τα τελευταία προπολεμικά και πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, όπου πάνω – κάτω επικρατούσαν οι ίδιες περίπου συνθήκες στα ζητήματα του λιμανιού και διαμορφώνονταν ένα σχεδόν όμοιο τοπίο στις ποικίλες δραστηριότητες.
Αξιοπρόσεχτα και ενδιαφέροντα γεγονότα «εντός του λιμένος» καταγράφονται και σε παλιότερες ακόμη εποχές, όπως στις αρχές του 20ου αιώνα, που τα πράγματα ήταν οπωσδήποτε διαφορετικά, μέσα σε ένα πιο πρωτόγονο κι αδιαμόρφωτο, σε όλες του τις πτυχές πεδίο με την εκδήλωση ανάλογων συμπεριφορών. Περιθώρια παρανομιών και άλλων μη ελεγχόμενων καταστάσεων υπήρχαν αρκετά, τόσο από την πλημμελή νομοθεσία (αρκετά αργότερα θεσπίστηκε ο «Κανονισμός Λιμένος»), όσο και από την ελλιπή δύναμη των αρμόδιων υπηρεσιών. Να σημειωθεί ότι περί τα μέσα της α’ δεκαετίας του 20ου αιώνα η δύναμη του τότε Λιμεναρχείου, δεν ξεπερνούσε τα 6-7 άτομα, από τα οποία οι τρείς ήταν λιμενοφύλακες που περιπολούσαν στο χώρο του λιμανιού. Γι’ αυτό σε περιπτώσεις αντιμετώπισης σοβαρών περιστατικών ζητούνταν η συνδρομή της χωροφυλακής ή των τοπικών στρατιωτικών μονάδων.
Μέσα από την περίοδο των αρχών του 20ου αιώνα επιλέγουμε ορισμένες ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, από τη ζωή και τις δραστηριότητες του βολιώτικου λιμανιού, έτσι όπως μας τράβηξαν την προσοχή κατά την ανάγνωση των εφημερίδων εκείνης της εποχής, στο πολύτιμο αρχείο της Βιβλιοθήκης των Τριών Ιεραρχών.
Αρπαγή σκάφους
Φαινόμενα παραβατικής συμπεριφοράς όπως το παρακάτω εκδηλώνονταν τότε, αφού η ελλιπής αστυνόμευση ευνοούσε τέτοιες πρακτικές. Η αρπαγή κάποιου πλεούμενου, κρυφά από τον ιδιοκτήτη του, για την εξυπηρέτηση παρανόμων δραστηριοτήτων αποτελούσε οπωσδήποτε σοβαρό γεγονός και απασχολούσε την τοπική ειδησεογραφία. Θυμάμαι τουλάχιστον δύο – τρεις τέτοιες περιπτώσεις στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα όπου πραγματικά εκπλήσσει το θράσος των δραστών στην «απαγωγή», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, του σκάφους. Σε τούτη εδώ την περίπτωση όμως οι επίδοξοι άρπαγες πιάστηκαν επ’ αυτοφώρω, λίγο προτού σαλπάρουν και παραπέμφθηκαν αρμοδίως. Στην ενέργεια αυτή προέβησαν, όπως θα δούμε, για την εξυπηρέτηση άλλης, παράνομης επίσης, δράσης τους:
«Απόπειρα κλοπής πλοίου. Την παρελθούσαν νύκτα ο Ευάγγελος Πατσούρης μεθ’ ενός άλλου του οποίου το όνομα δεν εμάθομεν, εισελθόντες κρυφίως εις την εντός του λιμένος μας ηγκυροβολημένην βρατσέραν του Μιχ. Ζακυνθιανού, ώσαν καλοί νοικοκυραίοι, έκαμον πανιά και ητοιμάζοντο να αποπλεύσουν. Την στιγμήν όμως ταύτην ο ιδιοκτήτης του πλοίου, αντιληφθείς αυτούς, έσπευσε μετ’ άλλων και αφού τους συνέλαβον, τους παρέδωσαν εις την αστυνομίαν. Εκ των ενεργηθεισών ανακρίσεων προέκυψεν ότι ούτοι είχον σκοπόν να μεταβώσιν εις την αντίπερα ακτήν της Φθιώτιδος και ακριβώς εις την θέσην Νηές, οπότε θα εφόρτωνον κρυφίως ξυλείαν υλοτομηθείσαν εκ του προ μηνός καέντος δάσους της μονής Ξενίας. Σήμερον αποστέλλονται εις την εισαγγελικήν αρχήν δια τα περαιτέρω» (Πανθεσσαλική 17/7 1907).
Να επισημανθεί ότι και εκείνη την εποχή τόσο στο Πήλιο όσο και στην Οθρυ παρουσιάζονταν διαρκώς φαινόμενα λαθροϋλοτομίας. Διαβάζουμε συχνά στον τύπο για συλλήψεις, ενίοτε επεισοδιακές και αυστηρές τιμωρίες των ενόχων.
Προβλήματα υγιεινής και καθαριότητας
Σε πολλά σημεία του λιμανιού η κατάσταση ήταν απογοητευτική κι επιβάλλονταν η εκτέλεση άμεσων βελτιωτικών παρεμβάσεων, ώστε να μην επικρατούν αρνητικές εικόνες συχνά επιβλαβείς για την δημόσια υγεία. Τα δημοτικά ουρητήρια, στο ύψος της κεντρικής προβλήτας, παρουσίαζαν προβλήματα, με τις ακαθαρσίες να εκρέουν στην προκυμαία, δημιουργώντας μια ανυπόφορη όσο και ανθυγιεινή κατάσταση, που επιτείνονταν κι από τα παρατημένα υλικά των λιμενικών έργων. Το κείμενο που ακολουθεί θεωρείται προεκλογικό, καθώς τότε είχαν ξεκινήσει οι διεργασίες για τις επικείμενες Δημοτικές Εκλογές, τον Ιούλιο του 1907 και καταγγέλλεται η απερχόμενη Δημοτική αρχή του Νικόλαου Γεωργιάδη, για οικονομική κακοδιαχείριση, αδιαφορία και επιλεκτικές ενασχολήσεις με λιγότερο σοβαρά προβλήματα της πόλης. Χαρακτηριστικός ο τίτλος του αιχμηρού δημοσιεύματος:
«Η χολέρα εις το κεφαλόσκαλο. Αν θέλουν οι συμπολίται μας να καταλάβουν πόσων βαθμών απονιά, αδιαφορία και αμεριμνησία, δια να μην είπωμεν κάτι χειρότερον, δέρνει τους δημαρχικούς μας με τον προϋπολογισμό των 600 χιλιάδων, δεν έχουν να κάμουν τίποτε άλλο παρά έναν κόπον και να επισκεφθούν χάριν περιεργείας τα ουρητήρια παρά το κεφαλόσκαλον. Τους πλησίον εκεί κειμένους ογκόλιθους δεν έχουν ανάγκην να τους επισκεφθώσι, διότι θα σχηματίσουν ιδέαν μόνο από τα ουρητήρια. Φθάνει μόνη η εντός και πέριξ των ουρητηρίων αυτών σχηματισθείσα πλημμύρα ούρων και ακαθαρσιών δια να τρέψη εις φυγήν και τον χυδαιότερον και βρωμερώτερον θνητόν. Μα τοιαύτη ακηδία κ. Δήμαρχε, εις το δημοσιώτερον μέρος της πόλεως δεν απέχει πολύ από την βαρβαρότητα και την …ξεβρακωσιά. Τι διάβολο κάμνει ο κ. Ρίζος; Ή μήπως τον απερρόφησαν αι φροντίδες υπέρ τον θηλαζόντων νηπίων των προσφύγων και δεν κάμνει και μία βόλτα έως τα ουρητήρια;» (Πανθεσσαλική 6/5/1907).
«Εξοχικόν κέντρον Κυματοθραύστης»
Αφότου ολοκληρώθηκαν τα λιμενικά έργα στο σύνολό τους επί μια δεκαετία (1892-1902) που διαμόρφωσαν το λιμάνι του Βόλου ώστε να ανταποκρίνεται στις απατήσεις εκείνης της εποχής, έπρεπε να εκτελεστεί και η κατασκευή λιμενοβραχίονα, δηλαδή του κυματοθραύστη, στη νότια πλευρά του για την πλήρη ασφάλεια των ελλιμενισμένων σκαφών. Το απαραίτητο και ξεχωριστό αυτό έργο που ξεκίνησε να φτιάχνεται στις αρχές του 1905, σύντομα αποτέλεσε σημείο αναφοράς του λιμανιού και τοπωνύμιο του χώρου. Κάποιος διορατικός και φιλοπρόοδος επιχειρηματίας έσπευσε να επωφεληθεί από το γεγονός και να το εκμεταλλευτεί επαγγελματικά, ιδρύοντας εξοχικό κέντρο με το ίδιο όνομα στο τέλος της «παραλιακής οδού Αργοναυτών», δηλαδή κοντά στο μετέπειτα κτήριο καπναποθηκών Παπαστράτου (σήμερα Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), όπου τότε υπήρχε ο μύλος του Μουσούρη και από εκεί ξεκινά, όπως ξέρουμε και σήμερα, ο κυματοθραύστης γνωστός και ως κορδόνι. Το μοναδικό και σύγχρονο για την εποχή του εξοχικό κέντρο «Κυματοθραύστης» φαίνεται πως υπήρξε αξιόλογο μαγαζί που προσέλκυε πολύ κόσμο αν κρίνουμε από τις σχετικές δημοσιεύσεις της εποχής:
«Στον Κυματοθραύστη. Ο αθάνατος Μακρής πάλιν εις νέας πρωτοτυπίας προέβη εις το μοναδικόν της πόλεως μας εξοχικόν κέντρον στον Κυματοθραύστη. Και χάριν την πολυπληθούς του πελατείας, αλλά και χάριν των ξένων μας οι οποίοι θα επισκεφθούν κατά τας ημέρας ταύτας της πανηγύρεως την πόλιν μας, προσέλαβεν νέον άριστον μάγειρον, πολλαπλασιάσας την υπηρεσίαν του εστιατορίου του. Στον Κυματοθραύστη λοιπόν, διανυκτερεύοντα πάντοτε, οι προσερχόμενοι ευρίσκουσι τέλειον σύστημα μαγειρικής, τα αδολώτερα κρασιά και τα φρεσκότατα φρούτα, ως και τον αθάνατον ζύθον Κλωναρίδου. Η περιποίησις του Μακρή σκλαβώνει, αι δε τιμαί του, κάτωθεν των λογικών πάντοτε,πείθουν πάντα ότι μόνον στον Κυματοθραύστην δύναται τις να καλοπεράση». (Πανθεσσαλική 6/8/1907).
Οπως γίνεται αντιληπτό το δημοσίευμα αφορά τις μέρες της εμποροπανήγυρης του Βόλου, δηλαδή το παζάρι από τις 6 έως τις 12 Αυγούστου, που άρχισε να διοργανώνεται από το 1894. Δύο περίπου χρόνια αργότερα από τη παραπάνω καταχώριση, κι ενόψει της έναρξης της θερινής περιόδου του 1909 ο επιχειρηματίας του «Κυματοθραύστη» προβαίνει στην παρουσίαση του ανακαινισμένου και με νέες παροχές εμπλουτισμένου καταστήματός του. Το δημοσίευμα δεν φαίνεται να αποτελεί πληρωμένη διαφημιστική – ενημερωτική ανακοίνωση, αλλά μάλλον μέρος του τοπικού δημοσιογραφικού ρεπορτάζ που ενδιαφέρεται και για τις δυνατότητες διασκέδασης των Βολιωτών. Η γραφίδα του συντάκτη της εποχής εμπεριέχει, όπως συνηθίζονταν τότε, ενθουσιώδεις αναφορές και κολακευτικά σχόλια.
«Ο κυματοθραύστης. Παρά το τέρμα της Παραλιακής οδού Αργοναυτών, ρωμαντικόν, καφεστιατόριον, το τοσούτον απολαυστικόν, ο Κυματοθραύστης, ενοικιάσθεν υπό του ρέκτου και φιλοπροόδου συμπολίτου μας κ. Γεωργίου Μακρή, υπέστη τέλειον εξωραϊσμόν. Εφυτεύθησαν εκεί διάφορα δενδρύλια, πλείστα άνθη και πολλά άλλα φυτά. Ο κ. Μακρής, μη φεισθείς δαπάνης το ετελειοποίησεν επί τοσούτον, ώστε το κατέστησεν ένα τέλειον Ευρωπαικόν κέντρον αναψυχής. Από δε της σήμερον 18 Απριλίου άρχεται των εργασιών του και προσκαλεί τους θαυμαστάς τους ωραίου. Θα ευρίσκωνται εν αυτώ, ολόκληρον το εικοσιτετράωρον,όλα τα είδη του καφενείου και άπαντα τα λικέρ. Επίσης θα ευρίσκωνται άπαντα τα φαγητά νοστιμότατα και καθαρώτατα κατασκευαζόμενα υπό τελείου μαγείρου, τα καλλίτερα κρασιά, Πορταρίτικα και ρετσινάτα, άπαντα τα ευρωπαϊκά κρύα φαγητά, ως και η έξοχος μπύρα Κλωναρίδου και Φιξ. Ο κ. Μακρής θα δέχεται και παραγγελίας δια γεύματα. Η υπηρεσία αυστηρά και τέλεια. Τα σκεύη του καφενείου και εστιατορίου καινουργή και καθαρώτατα. Λοιπόν εις τον Κυματοθραύστην του οποίου αι τιμαί θα εκπλήξουν. Εις τον Κυματοθραύστην από της 1ης Μαΐου θα κάμη έναρξιν τελειώτατος θίασος με πολυποικιλίαν θεαμάτων» (Πανθεσσαλική 18/4/1907).
Από την παραπάνω ενημερωτική καταχώρηση βλέπουμε πως επρόκειτο για ένα κέντρο με ποικιλία παροχών ψυχαγωγίας αφού θα δίνονταν και παραστάσεις.
Αυτά και άλλα πολλά συνέβαιναν στο λιμάνι του Βόλου κατά τις αρχές του 20ου αιώνα.
Σχετικά άρθρα: Γρηγόρης Καρταπάνης: ΦΟΥΡΤΟΥΝΕΣ ΚΑΙ ΝΑΥΑΓΙΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ «Εντός του λιμένος» (Μέρος Α’)
