Του Γιάννη Ν. Καλαντζή, yanniskalan47@gmail.com
Την αμαρτία μου «εγώ γιγνώσκω», όμως θα την πω. Δεν παρακολουθώ πάντα μετά προσοχής όλες τις ομιλίες των ιερουργών της εκκλησίας μας ή τα αναγιγνωσκόμενα κείμενα, τα αναφερόμενα στο ευαγγέλιο, στο τέλος της κυριακάτικης θείας λειτουργίας. Και τούτο διότι αυτές κυριαρχούνται από μονοτονία και κοινοτοπίες, το δε κείμενο δεν διαθέτει γλαφυρότητα ή πρωτοτυπία, δεν είναι αυθεντικό. Η μη χρήση, επίσης, παραδειγμάτων, που σχετίζονται με την καθημερινότητα, μειώνει ή μηδενίζει την προσοχή του εκκλησιάσματος.
Δυο είναι τα κέρδη των πιστών, που προσέρχονται εκόντες εν οίκω Κυρίου για να προσευχηθούν, να συμμετάσχουν στη διαδικασία της πραγματοποίησης του μεγαλείου του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Η ίδια η συμμετοχή τους στη Θεία λειτουργία είναι το πρώτο. Στις ημέρες μας τούτο επιτυγχάνεται κυρίως χάρη στην εφαρμοζόμενη καινοτομία, της κοινής (εκκλησίασμα-πρωθιερέας) απαγγελίας του Συμβόλου της Πίστεως, της Κυριακής Προσευχής και το επαναλαμβανόμενο «Αμήν» με ευχετική σημασία, την ιερή στιγμή, που ο ιερουργός επικαλείται, έμπροσθεν της Αγίας Τραπέζης, το Πανάγιο Πνεύμα να αγιάσει τα τίμια δώρα.
Δεύτερο, είναι η ανάλυση, όπως ελέχθη, του Ευαγγελίου ή του Αποστολικού κειμένου της Κυριακής από τον διάκονο ή τον πρωτοπρεσβύτερο. Την Τετάρτη, 14/9/2022, ημέρα μεγάλη, όπου εορτάζεται η Υψωση του Τιμίου Σταυρού, «έσπασε ο διάβολος το ποδάρι» (να κάτι τέτοια αν λέγονταν στις κυριακάτικες ομιλίες, τα στόματα των πιστών θα ήταν ορθάνοιχτα, θα τις παρακολουθούσαν προσεκτικότερα!) και άκουσα την ομιλία μέχρι τέλος. Ο θεοσεβής, προσπάθησε να εξηγήσει γιατί ο Χριστός, την ώρα που έπνεε τα λοίσθια καθηλωμένος υπό των ήλων επί του Σταυρού, απευθύνθηκε στη Μητέρα Του, αποκαλώντας Την «Γύναι».
Η σκηνή είναι πασίγνωστη. Η θρηνούσα Παναγία στη βάση του Σταυρού, συμπάσχει με το σωματικό μαρτύριο του Υιού Της, ο Οποίος σβήνει σιγά σιγά μπροστά Της, ενώ Εκείνη αδυνατεί να μετριάσει ή να μειώσει τον πόνο Του, ό,τι, τέλος πάντων, κάνει κάθε μάνα, μόλις αντιληφθεί ότι το παιδί της υποφέρει και προσπαθεί να το σώσει. Εκείνες τις ώρες δεν σκέπτεται καν τον εαυτό της. Και η Μάνα Παναγία θέλει να σώσει τον Γιο Της, αλλά γνωρίζει πολύ καλά πως στο εχθροπαθές κλίμα, που επικρατεί στον Γολγοθά, η παραμικρή απόπειρα βοήθειας είναι ατελέσφορη. Αν καταλάβαινε το αντίθετο, σίγουρα δεν θα έμενε αδρανής, θα πάλευε για το καλύτερο. Η δύναμη της μάνας είναι απεριόριστη, το ψυχικό σθένος απύθμενο.
Με τη Μαρία τη Μαγδαληνή και τον μαθητή Ιωάννη, η παρουσία της Παναγίας εκεί έναν σκοπό έχει: Να δώσει κουράγιο στον Εσταυρωμένο Υιό Της, έστω και με το βλέμμα των δακρυσμένων ματιών Της, να τον συμπονέσει για το βάσανό Του. Δεν υπολογίζουν οι τρεις διόλου την προσωπική τους ταλαιπωρία των τελευταίων ημερών, δεν τους αγγίζει κανένας φόβος για την ίδια τους τη ζωή, αν και βρίσκονται στο στόμα του λύκου. Πάντως, όπως όλοι, έτσι και αυτά τα, πλησιέστερα στον Χριστό, άγια πρόσωπα, φαίνεται ότι δεν γνωρίζουν τι θα επακολουθήσει μετά τρεις ημέρες. Αν γνώριζαν, η συμπεριφορά τους θα ήταν διαφορετική. Δεν θα υπέφεραν, δεν θα θρηνούσαν. Τώρα, όλους συνέχει το εν εξελίξει δράμα, κυρίως τη Μητέρα Παναγία, που παραμένει εκεί απτόητη, μη φοβούμενη οποιαδήποτε συνέπεια για την σωματική της ακεραιότητα.
Εκείνη τη στιγμή ακριβώς, τελείως απρόσμενα, ακούγεται από ψηλά φωνή υπόκωφη, του Ιησού Χριστού η φωνή, ο οποίος, θνήσκων, ψιθυρίζει προς την Μητέρα Του «Γύναι, ίδε ο υιός Σου»! Στο δε «μαθητήν, όν ηγάπα, είτα λέγει: «Ιδού η μήτηρ σου»»!.
Αυτή η προσφώνηση, αυτό το «Γύναι» θέλησε να δικαιολογήσει την ημέρα του Σταυρού ο κηρύττων τον λόγο του Θεού, αλλά παρ’ όλη την καλή του διάθεση, απέτυχε παταγωδώς. Επικαλούμενος γνωστών σχολιαστών θρησκευτικών γεγονότων και σημαντικών επιστημονικών ιστοριογράφων έρευνες (λες και αυτές είναι οι ορθότερες), υποστήριξε, ότι ο Χριστός αποκάλεσε έτσι τη Μητέρα Του, για να μην Την… εκθέσει, άκουσον, άκουσον, στους παρευρισκόμενους στρατιώτες. Αν την αποκαλούσε «Μητέρα», είπε περίπου ο ομιλητής, θα μάθαιναν οι «οχτροί» ότι εκεί στο Σταυρό βρίσκεται η Παναγία και θα προχωρούσαν στη σύλληψή Της! Για αυτό απέφυγε ο Χριστός να προφέρει τη λέξη «Μητέρα» και χρησιμοποίησε τη λέξη «Γύναι»!
Επιεικώς, η ερμηνεία που έδωσε ο άγιος πατέρας είναι παιδική, αν όχι επιπόλαιη. Ολοι, οι πέριξ του Εσταυρωμένου, στο λόφο όλο, στην πόλη ολόκληρη, πολίτες και επισκέπτες γειτονικών πόλεων, Ιουδαίοι αξιωματούχοι και άπαντες οι Ρωμαίοι άρχοντες και στρατιώτες, γνώριζαν τη συγγενική σχέση του Ιησού με την Παναγία, οπότε μπορούσαν, ανά πάσα στιγμή να Της κάνουν κακό. Αναρωτιέται κανείς, ένα τέτοιο δημόσιο πρόσωπο, γνώριμο σε τόσους ανθρώπους, δεν κινδύνευε ανά πάσα στιγμή να συλληφθεί; Επρεπε, για να αποφευχθεί αυτό, να χρησιμοποιηθεί το «Γύναι» και όχι η «Μητέρα»;!
Κακά τα ψέματα. Η απόπειρα για πιστευτή εξήγηση-ερμηνεία της εν λόγω προσφώνησης απέτυχε και η φράση του Χριστού παραμένει ανεξήγητη. Δεν είναι το μόνο περιστατικό στη θρησκεία μας που παραμένει ανερμήνευτο και υπάρχουν και άλλα παρόμοια ανεξήγητα. Παράδειγμα, το ερώτημα: Τι μπορεί να σκέφθηκε η Παναγία εκείνη τη στιγμή, μην ακούγοντας τη λέξη «Μητέρα»! Πάντως, δεν υπάρχει στον κόσμο γονιός, που να μην νιώσει άβολα σε παρόμοια στιγμή. «Πατέρα» και «Μάνα» θέλουν να ακούν οι γονείς από τα παιδιά τους και ας χάνεται ο κόσμος όλος γύρω. Προφανώς, άλλος ήταν ο λόγος της εν λόγω προσφώνησης.
Αφησα τελευταίο ένα ακόμη λάθος, που ακούστηκε εν τη ρύμη του λόγου και πρέπει να διορθωθεί. Ο Σταυρός είναι σύμβολο αιώνιο. Μπορεί να είναι σύμβολο καταδίκης, αλλά είναι αντικείμενο ιεράς τιμής. Ο Σταυρός δεν είναι ικρίωμα, όπως ελέχθη στην ομιλία της 14ης Σεπτεμβρίου. «Ικρίωμα είναι η εξέδρα (Μπαμπινιώτης, 1998, Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας), στην οποία στηριζόταν η λαιμητόμος», η λεπίδα της οποίας, πίπτουσα ξαφνικά, έκοβε το λαιμό του καταδικασμένου εις θάνατον, που επέρχετο ακαριαίως, διότι η κεφαλή αποχωριζόταν του σώματος αμέσως.
Ο σταυρός ήταν μέσο τιμωρίας, αλλά διαφορετικό. Ο καταδικασθείς, με δεμένα τα χέρια και τα πόδια στον σταυρό, αφηνόταν στο κρύο και τη ζέστη, βάσανο κανονικό, διότι ο «σταυρικός θάνατος» επέρχετο αργά αργά. Θέλω να πιστεύω ότι η χρήση της λέξης «ικρίωμα», ως παρομοίωση με τον Σταυρό, ξέφυγε από τον ομιλητή και δεν πρόκειται να επαναληφθεί.
