Του Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου, ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Στην πρώτη εικοσαετία του 20ού αιώνα συνέβησαν γεγονότα με παγκόσμια σημασία. Διαλύθηκαν αυτοκρατορίες, όπως η Αυστροουγγαρία, η βρετανική κυριαρχία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία, άλλαξε ο χάρτης στα Βαλκάνια, έχουμε τη γενοκτονία των Ποντίων και Αρμενίων, την Καταστροφή της Σμύρνης και της Μικράς Ασίας.
Πέρασαν 100 χρόνια από τότε, όμως οι αλησμόνητες πατρίδες, η θηριωδία των Τούρκων και η τραγωδία της προσφυγιάς εξακολουθούν να αφήνουν οδυνηρά αποτυπώματα στο σώμα της Εθνικής Μνήμης. Στην επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922-2022) είναι αφιερωμένα τα δύο ημερολόγια των Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας, το καθένα με ιδιαίτερη σημασία.
Α. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Το Εγγλεζονήσι» κυκλοφόρησε το κομψό ημερολόγιο 2022 με επιμέρους θεματικό τίτλο ΟΙ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ με έρευνα και κείμενα που ανήκουν στο δίδυμο Βασιλεία Γιασιράνη-Κυρίτση και Ουρανία Σταματιάδου-Κουτσογιάννη (τυπ. Καλοστύπης, σ.95). Στην άτιτλη εισαγωγή δηλώνεται αμετάθετη πίστη στη διατήρηση άσβεστης φλόγας «για τις αγαπημένες κι αλησμόνητες πατρίδες των προγόνων μας» και κλείνουν με τα λόγια: «Αφιέρωμα τιμής και μνήμης το παρόν επετειακό ημερολόγιο σ’ εκείνους που έμειναν στα άγια χώματα της Μικράς Ασίας και σ’ αυτούς που ρίζωσαν στις νέες πατρίδες και βλάστησαν και έδωσαν καρπούς γλυκείς!!!». Δίκλωνο το αφιέρωμα, διπλή ματιά, στο παρελθόν και στο σήμερα!
Το περιεχόμενο δομείται σε έξι ενότητες. Α. Ιστορία-Πολιτισμός Μικράς Ασίας, ο ελληνισμός σε όλη τη Μ. Ασία. Είναι μια συνοπτική και αδρή αφήγηση της ιστορίας απ’ αρχαιοτάτων χρόνων έως την εποχή μας, με ενδιάμεσους σταθμούς το Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία (1424-1919), με ιδιαίτερη αναφορά στην Καππαδοκία, στις πόλεις Σμύρνη («την πρωτεύουσα του ελληνισμού»), το Αϊβαλί, τη Σινώπη, την Τραπεζούντα κ.ά.
Β.Η δεύτερη ενότητα αναφέρεται στην Καταστροφή και την προσφυγιά. Και πώς να περιγράψεις την τραγωδία, παρά με την ποίηση, γιατί «Ήρθαν οι καιροί, που οι ζωντανοί ζήλευαν τους πεθαμένους…» (Μισαηλίδης), «Τα πένθιμα καράβια […] Ποια μοίρα τραγική τάχε γραμμένα, ανθρωπινά κορμιά συφοριασμένα!» (Σκίπης) κι ο Κωστής Παλαμάς στο Τραγούδι των προσφύγων θα γράψει «Πάντα οι νεκροί ας μας κυβερνούν!».
Γ. Στην τρίτη ενότητα γίνεται λόγος για «τον νέο ριζωμό, το νέο ανθοβόλημα, τη νέα καρποφορία» στις νέες πατρίδες: Νέα Σμύρνη, Νέα Ιωνία Βόλου, Νέα Μάκρη κ.ά. Ενισχύθηκαν η οικονομία, οι επιχειρήσεις, ο πολιτισμός, τα γράμματα, η πίστη, ο αθλητισμός, η μουσική, η διατροφή με την Πολίτικη και Σμυρναίικη κουζίνα κ.ά.
Δ.Η τέταρτη ενότητα περιλαμβάνει τους διακριθέντες του ξεριζωμένου Ελληνισμού από τη Μ. Ασία, την Κωνσταντινούπολη και την Ανατολική Θράκη, όπως Τάσος Αθανασιάδης, Μανόλης Ανδρόνικος, Κορνήλιος Καστοριάδης, Γεώργιος Μέγας, Κάρολος Κουν κ.ά.
Ε. Στην πέμπτη ενότητα έχουμε διακεκριμένους Ελληνες μικρασιατικής καταγωγής στον αθλητισμό, την ακαδημαϊκή κοινότητα, δημοσιογραφία, τέχνες, λογοτεχνία κ.λπ. Και είναι πολλά τα ονόματα.
Στ. Η έκτη ενότητα αφιερώνεται στη Νέα Ιωνία Μαγνησίας με αναφορές στον Τύπο της εποχής και στα βιβλία των Παναγιώτη Κατσιρέλου, Δημήτρη Κωνσταντάρα-Σταθαρά κ.ά. που παρακολουθεί ο αναγνώστης το Χρονικό της ανάστασης ενός προσφυγικού λαού σε έναν «Ξερόκαμπο», πώς στήθηκε ο «Προσφυγικός Συνοικισμός», πώς χτίστηκαν τα σπίτια, τα μικρομάγαζα, τα τσιπουράδικα, ο Ι.Ν. Ευαγγελίστριας κ.ά.
Κάτι που αυξάνει τη συναισθηματική φόρτιση των κειμένων αυτών δεν είναι μόνο η επιμελημένη γραφή και η (ποιητική, εν πολλοίς) εξιστόρηση, αλλά και οι 90(!) φωτογραφίες που τη συνοδεύουν. Οι συγγραφείς, Γιασιράνη και Σταματιάδου, με το ημερολόγιο 2022 έχουν στόχο τους νέους: «ΝΑ ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ ΤΙ ΠΕΡΑΣΑΝ ΚΑΙ ΠΩΣ ΕΠΕΔΡΑΣΑΝ ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΤΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΗΡΘΑΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ». Υπενθύμιση εθνικής σημασίας και υψηλού πατριωτισμού! Συγχαρητήρια θερμά!
Β. Από την Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Ιωνες» κυκλοφόρησε το ημερολόγιο 2022, 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή 1922-2022, με επιμέλεια και σύνταξη από τις κυρίες Αναστασία Αθανασιάδου και Κυριακή Δανιηλίδου, εκτύπωση ΠΑΛΜΟΣ, σ.120. Εξαιρετικό εξώφυλλο «Σμύρνη 1922. Εξοδος», τοιχογραφία του Ζαχαρία Καραφέργια στον νάρθηκα της Ευαγγελίστριας. Μετά το ευσύνοπτο προλόγισμα της προέδρου κ. Αννας Πετσιάβα-Παπανικολάου, ακολουθεί το σκεπτικό της σύνταξης του ημερολογίου 2022, που αποβλέπει στην ενημέρωση του αναγνώστη «για τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, τον συναισθηματικό αντίκτυπο, τα ηθικά διλήμματα και τις αναγκαστικές αποφάσεις των εμπλεκομένων».
Στις σελίδες 9-23 δίνεται το ιστορικό πλαίσιο με τα δραματικά γεγονότα από τον ομότιμο καθηγητή Πανεπιστημίου Αθανάσιο Καραθανάση σε δομή λόγου αρχαίας τραγωδίας: Η Μικρασιατική Εκστρατεία (εισαγωγή)-Η Εκστρατεία στον Σαγγάριο(κύριο θέμα)- Η Καταστροφή (κορύφωση)-Η Κάθαρση (λύση). Ο τρόπος γραφής (ευσύνοπτος, ευθύβολος, θαρραλέος) συγκινεί τον αναγνώστη αλλά και του δίνει ένα καθαρό πλάνο του δράματος. Το Χρονολόγιο ιστορικών γεγονότων (1908-1925), που συνέταξαν ο Αντώνης Αντωνίου και η Κική Δανιηλίδου για να έχει ο αναγνώστης μια «συνολική εικόνα του ιστορικού γίγνεσθαι», προσφέρει ένα πανόραμα εξελίξεων, «καταστροφών και θριάμβων»: Νεότουρκοι, Βαλκανικός πόλεμος (Α΄και Β΄), Α΄ παγκόσμιος πόλεμος, Εθνικός διχασμός, Γενοκτονίες Αρμενίων και Ποντίων, Συνθήκη Σεβρών, εκλογές, νίκες του ελληνικού στρατού, πυρπόληση Σμύρνης, υποχώρηση, Συνθήκη Μουδανιών, Συνθήκη της Λωζάνης (1923), ανταλλαγή πληθυσμών. Ακολουθούν οι συγκλονιστικές μαρτυρίες από τον ξεριζωμό και την καταστροφή, πώς εμποδίστηκαν να έρθουν στην Ελλάδα, όσοι δεν ήταν «εφωδιασμένοι διά τακτικών διαβατηρίων νομίμως τεθεωρημένων» (Νόμος 2870, 20 Ιουλίου 1922)! Ακολουθούν οι ενότητες Η Μικρά Ασία το 1922 και η προσφυγιά στις τέχνες και στα γράμματα (Δημήτρης Καμούζης), Μικρασιατική Καταστροφή και Θέατρο (Κική Δανιηλίδου και Αναστασία Αθανασιάδου), Η Νέα Ιωνία θυμάται και τιμά το 1922 (Δημήτρης Κωνσταντάρας-Σταθαράς),Τα δρώμενα των Ιώνων, Η θρησκευτική συνείδηση των Μικρασιατών, Πρόσφυγες στον Βόλο κ.ά. Το έντυπο εμπλουτίζεται με εύγλωττο φωτογραφικό υλικό, σηματοδοτώντας το 1922.
Γενικά θεωρώ πως είναι μια μικρή αλλά ουσιαστική συμβολή στον φωτισμό των ιστορικών γεγονότων εκείνης της εποχής, στο «ξερίζωμα του Ελληνισμού από τις προαιώνιες εστίες του στη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη» και στο μέγα θέμα των προσφύγων. Συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές της έκδοσης.
Κλείνω με κάτι προσωπικό. Διαβάζοντας τα επετειακά κείμενα των ημερολογίων 2022, 100 χρόνια από την Καταστροφή της Μικράς Ασίας, ζωντανεύει μέσα μου ο λοχίας του 5.42 Συντάγματος Ευζώνων, ο πατέρας μου! Αυτή η δακρυσμένη μνήμη μού πλημμυρίζει τα σωθικά. Σε όλα τα πεδία των μαχών σε Εσκί Σεχίρ, Αφιόν Καραχισάρ, Ουσάκ, στο Καλέ Γκρότο, στην Αλμυρά Ερημο, στον Σαγγάριο κι όταν έσπασε το μέτωπο στην υποχώρηση ακολουθώ τον ήρωά μου, τα βήματα και τον ίσκιο του. Και χρόνια τώρα όταν κοιτάζω τις φωτογραφίες του ηρωικού στρατού μας, να προελαύνει ή να υποχωρεί, ψάχνω με την αγωνία του μικρού παιδιού να διακρίνω κάπως κάπου τον ήρωά μου, μα τέλος όλοι του μοιάζουν κι εγώ πνίγομαι μέσα σε μια θάλασσα ομοιοπροσωπίας. Και τότε αεράκι η ψυχούλα μου τους συνοδεύει…
