Του Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Φαίνεται, αλλά δεν είναι ανεξήγητο, το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα των «φίλων» μας είναι οι γνωστοί άγνωστοι, όσους γνωρίζουμε, εκτιμούμε ή αγαπούμε εξ αποστάσεως. Και εννοούμε την έμμεση, τη διαμεσολαβημένη γνωριμία. Αυτό συμβαίνει κατά κόρον στον αναγνώστη ή τον κριτικό βιβλίων. Μελετάει, παρακολουθεί και χαίρεται πρόσωπα και ήρωες (υπαρκτούς ή φανταστικούς), αφηγήσεις για τις ζωές των άλλων, που ποτέ δεν συνάντησε…
Και αν έχουν έτσι τα πράγματα, ομολογώ πως οι «φίλοι» μου είναι εκατοντάδες ή και χιλιάδες. Γνωρίζω λ.χ. συγγραφείς που δεν έχουμε αυτοπρόσωπη γνωριμία, έχουμε όμως συναντηθεί στο πεδίο της συγγραφής και μας συνδέει βαθιά εκτίμηση. Προσωπικά τέτοιες σχέσεις με κάνουν ευτυχισμένο. Στη χορεία αυτών των φίλων συγγραφέων ανήκει και ο Παύλος Λάλος, ένας πολυτάλαντος δημοσιογράφος, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, ερευνητής ιστορικός, λαογράφος, τραγουδιστής… Και σημειώνω αυτές τις λίγες σκέψεις με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο Η περιοχή της Ελασσόνας (Περραιβία) κατά την Τουρκοκρατία 1423-1912, Εκδόσεις ΦΑΟΣ, 2021, σ.328
Γεννήθηκε στην Κρανιά Ελασσόνας (1952), σπούδασε στο ΑΠΘ τοπογράφος, εργάστηκε ως δημοσιογράφος στην ΕΡΑ Λάρισας και Βόλου, στη ΝΕΛΕ, στο ΙΕΚ Λάρισας κ.α. Ασχολείται με την επιμέλεια βιβλίων και περιοδικών, τραγουδάει σπάνια θεσσαλικά τραγούδια σε 3 ψηφιακούς δίσκους (CD) και έχει εκδώσει 14 αυτοτελή βιβλία ( 8 με ποίηση ή ποιητική απόδοση), 3 θεατρικά και 3 ιστορικά-λαογραφικά. Και είχα τη χαρά πριν από πέντε χρόνια να γράψω λίγα λόγια επαινετικά για το εξαιρετικό βιβλίο του με τίτλο Μήδειας έρως, που αποτελεί ένα μέρος των Αργοναυτικών του Απολλώνιου του Ρόδιου (Βλ. Β.Δ. Αναγνωστόπουλος, Θεσσαλοί συγγραφείς-Θεωρητικά και Κριτικά για βιβλία και Συγγραφείς, εκδ. ΗΒΗ, Βόλος 2017, σ.211-213).
Το περιεχόμενο διαιρείται σε 12 κεφάλαια. Στο 1ο κεφ.(σ.13-46) περιέχεται η προϊστορική και ιστορική διαδρομή της Ελασσόνας μέχρι της τουρκικής κατάκτησής της: νεολιθική εποχή, Τρωικός πόλεμος, 5ος αιώνας π.Χ., περσικοί πόλεμοι, ρωμαιοκρατία, Χριστιανισμός-Βυζάντιο, «Πριν από το 1800 άρχισε μια ιστορική αναθύμηση για την αρχαία Ελλάδα από Ελληνες Διαφωτιστές» (σ.24), οικισμοί, πληθυσμιακές ομάδες, Βλαχόφωνοι, Σαρακατσαναίοι κ.ά.
Το 2ο κεφ.(σ.47-62) διαλαμβάνει όλη την τουρκοκρατία, περιγραφή του Οθωμανού περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπί (1611-1683), το κάστρο της Ελασσόνας, το κάστρο του Δαμασίου, περιηγητές Ουίλιαμ Ληκ, Λεόν Εζέ κ.ά. Το 3ο κεφ. (63-107) αφορά στους Θεσμούς που διατηρήθηκαν κατά την Τουρκοκρατία, Δημογεροντία, Ελευθεροχώρια, Επισκοπή Δομενίκου και Ελασσόνας, Μητρόπολη Δεσκάτης, τα 16 Μοναστήρια της περιοχής, όπως Μονή Ολυμπιώτισσας, μοναστήρι του Βαλέτσικου, της Αγίας Τριάδας Σπαρμού, της Αναλήψεως, της Αγίας Τριάδος Λιβαδίου, της Παναγίας Κανάλων κ.ά., ηγούμενοι των Μονών, Μετόχια, Παλιοί ναοί, Ασκηταριά κ.ά.
Το 4ο κεφ. (σ.108-126) αναφέρεται στην παιδεία και στα σχολεία της επαρχίας Ελασσόνας κατά την Τουρκοκρατία, Σχολή Τσαριτσάνης και σημαντικοί δάσκαλοι, το Σχολείο του Λιβαδίου, Σχολείο Ελασσόνας, τα Ρουμάνικα σχολεία και η προπαγάνδα τους, μετανάστευση. Το 5ο κεφ. (127-171) αναφέρεται στους Θεσμούς που καθιέρωσαν οι Οθωμανοί, Διοίκηση, Τιμάρια, σπαχήδες, Κόνιαροι στην Ελασσόνα, Τσιφλίκια Τούρκων και Αλβανών, Γενιτσαρισμός ή παιδομάζωμα, Αρματολισμός, ληστεία, δερβένια, Αρματολίκια της περιοχής, Αρματολοί Ζήδρος, Μπλαχαβαίοι, Τσιάρας, Λαζαίοι, Τζαχειλαίοι κ.ά., Δικαστικό σύστημα, στρατός και στρατώνες, Προξενείο στην Ελασσόνα (1884-1912) κ.ά. Στο 6ο κεφ. γίνεται λόγος για υποδομές, λουτρά, γέφυρες, δρόμοι, φυλάκια, τζαμιά, Βακούφικα, οθωμανικά σχολεία, Τελωνεία πριν το 1912 κ.ά.
Το 7ο κεφ. (σ.189-217) αναφέρεται σε εξεγέρσεις κατά των Τούρκων πριν το 1821, ο Μητροπολίτης Λαρίσης Διονύσιος (1600 και 1611), ο Μητροπολίτης Ελασσόνας Παρθένιος 1779, αρματολοί επαρχίας Ελασσόνας, Παπαθύμιος Μπλαχάβας (1808-1809), αγώνες του Νικοτσάρα, ο Βλαχοθόδωρος, το κάψιμο της Βερδικούσας, ο Γεωργάκης Ολύμπιος κ.ά. Στο 8οκεφ. (σ.218-235) έχουμε την επανάσταση Ολύμπου το 1822, τα Καπάκια, ο Επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ κ.ά.
Το 9ο κεφ. (σ.236-272) περιλαμβάνει τις Επαναστάσεις 1854 και 1878, την Απελευθέρωση της Θεσσαλίας 1881, την ήττα του 1897 και την Απελευθέρωση το 1912, μάχες της Καρυάς 1878,της Πουλιάνας, Σφαγή στην Περδικούσα, τα σύνορα στη Μελούνα, συμμετοχή στον Μακεδονικό Αγώνα, Α΄ Βαλκανικός πόλεμος, μάχη Σαρανταπόρου κ.ά. Το 10ο κεφ. (σ.273-285) αναφέρεται στην οικονομία, εμπόριο, κτηνοτροφία, τεχνίτες, κερατζήδες κ.ά. Το 11ο κεφ. (σ.286-295) μιλάει για ιατρική και γιατρούς στην περιοχή Ελασσόνας, πανδημίες, σεισμούς, πλημμύρες κ.ά. και το 12ο κεφ. (σ.296-313) αναφέρεται σε πρόσωπα που διακρίθηκαν κατά την Τουρκοκρατία, όπως ο Αγιος Αρσένιος και ο Διονύσιος, ηγούμενοι Ολυμπιώτισσας, ο Ανθιμος Ολυμπιώτης, ο Αρσένιος Περραιβός, ο Κων/νος Οικονόμος εξ Οικονόμων κ.ά. Τέλος ακολουθεί η εξαντλητική Βιβλιογραφία-Πηγές, σ.314-322.
Το βιβλίο που παρουσιάζουμε για την Ελασσόνα, την αρχαία Περραιβία, είναι πόνημα ψυχής και σώματος (κυριολεκτικά και μεταφορικά), αγάπης προς τον γενέθλιο τόπο και την τοπική ιστοριογραφία. Πυκνογραμμένο, τεκμηριωμένο με βιβλιογραφική έρευνα και άριστα δομημένο. Ο συγγραφέας του Παύλος Λάλος διαπλέοντας μέσα σε έναν βαθύ και πλατύ ποταμό πληροφοριών κατόρθωσε να δαμάσει τη σχετική ιστορική ύλη που εκτείνεται σε πέντε αιώνες (1423-1912) και να δώσει αφηγηματικά στον αναγνώστη το συνεχές ιστορικό νήμα του τόπου του. Θεωρώ ότι είναι άθλος και πάντως όχι ένα απλώς δύσκολο εγχείρημα.
Τέτοια έργα είναι αξιοθαύμαστα και αξιοσπούδαστα, προσφέρουν βάθος στην ιστορική γνώση, ενισχύουν την πατριωτική ευαισθησία μας, καλλιεργούν την αγάπη στην ιδιαίτερη πατρίδα μας. Και θα συμφωνήσουμε με όσα επισημαίνει στον Χαιρετισμό του ο δήμαρχος Ελασσόνας: «Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας συνιστά την επιτομή της ιστορικής έρευνας για το δήμο Ελασσόνας, μία εργασία μοναδική και σπάνια, που συγκεντρώνει αιώνες ιστορίας μέσα σε ένα ολοκληρωμένο έργο».
