Του Γιάννη Ν. Καλαντζή
Kαθώς το καλοκαίρι μάς γυρίζει σιγά-σιγά την πλάτη και το φθινόπωρο μας αγκαλιάζει όλο και πιο πολύ, θα προσπαθήσουμε να παραβιάσουμε τις θύρες των αχανών χώρων της μνήμης, για να θυμηθούμε άληστα συμβάντα, όπως το ιστορικό και γοητευτικό θαλασσινό ταξίδι-άθλο του καταδρομικού «Ναύαρχος Μιαούλης». Πέρα από ναυμαχίες, η παρουσία του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, που με τους άξιους καπετάνιους και τα γενναία πληρώματα, προστάτεψε με τα «ξύλινα τείχη» τα θαλάσσια σύνορα της πατρίδας μας διαχρονικά, είναι σημαντική και στις ειρηνικές περιόδους.
Τα πολεμικά σκάφη, διαπλέοντας τις γαλαζοπράσινες θάλασσές μας, με ψηλά κυματίζουσα τη γαλανόλευκη, συντηρούν την εθνική υπερηφάνεια των Ελλήνων, ιδιαίτερα κατά τον ελλιμενισμό τους στα νησιά μας, στο Αιγαίο. Το ίδιο αίσθημα συνεπαίρνει και τους Ελληνες ομογενείς, όταν αντικρίζουν ελληνικά πλοία στα λιμάνια των χωρών, όπου ζουν ως μέτοικοι. Αυτό ακριβώς συνέβη, όταν το εύδρομο «Ναύαρχος Μιαούλης» επισκέφθηκε τις ΗΠΑ το 1900, περιπλέοντας τον Ατλαντικό, όπως περιγράφεται στο μονολεκτικό ομότιτλο βιβλίο («1900») των Στεφάνου Μίλεση και Παναγιώτη Τριπόντικα.
Προτού αναφερθώ στο απίστευτο υπερπόντιο ταξίδι, αντλώντας καίριες πληροφορίες από το εξαιρετικό πόνημα των δυο συγγραφέων, θα προσπαθήσω, συνεχιζομένων των εορτασμών για την παλιγγενεσία, να παραθέσω ενέργειες δημοσίων ανδρών, όταν, στα μετεπαναστατικά χρόνια, αποφάσισαν να δημιουργήσουν νέο «Ναυτικό Ονοματολόγιο». Το παλαιό των οθωμανικών χρόνων είχε κριθεί άχρηστο και οι όροι του νέου συνελέγησαν από το πλούσιο αρχαίο ελληνικό ναυτικό λεξικό.
Τον 18ο αιώνα, η ναυτική γλώσσα, που επικρατούσε στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν η λεγόμενη «λιγκουαφράνκα», ένα κράμα, ένας αχταρμάς βενετσιάνικων και ισπανικών όρων με αρκετά αραβικά, δαλματικά και τουρκικά στοιχεία. Η ελληνική ναυτική ορολογία, ήταν φυσικό να έχει χάσει τη δυναμική της στη διάρκεια της πολυαίωνης οθωμανικής σκλαβιάς.
Το Σεπτέμβριο του 1848, έγγραφο του διοικητή του ναυστάθμου προς το υπουργείο των Ναυτικών, ανέφερε, μεταξύ άλλων, ότι «…τα πλείστα είδη του υλικού υπάρχουν γεγραμμένα εις τα βιβλία μας με ιταλικάς, τουρκικάς και άλλας… διεφθαρμένας(!) ονομασίας…». Το έγγραφο αυτό, ώθησε τον υπουργό Αθανάσιο Μιαούλη, γιο του ενδόξου ναυάρχου της Επανάστασης, στη θεραπεία της «κοινοβαρβαρικής» ναυτικής γλώσσας.
Προσπάθεια οκτώ χρόνων έλαβε σάρκα και οστά την 19ην Ιουνίου 1856, τότε συστάθηκε επιτροπή από τους πλωτάρχες Λεωνίδα Παλάσκα και Αλέξανδρο Κουμελά και τον καθηγητή Φίλιππο Ιωάννου, με σκοπό τη σύνταξη του επίσημου ναυτικού ονοματολογίου. Επειδή, όμως, οι δυο πρώτοι είχαν σπουδάσει και εργαστεί στο εξωτερικό (ο Παλάσκας είχε περιπλεύσει την υδρόγειο ως αξιωματικός του γαλλικού ναυτικού), ο δε τρίτος γνώριζε τη ναυτική ορολογία μόνο από τα ομηρικά έπη, στο ονοματολόγιο (πρώτη έκδοση κυκλοφορίας: 1858) περιελήφθησαν μερικές ιδιομορφίες, εγγενείς των εποχικών δυσκολιών. Στα αρχαία ελληνικά βρέθηκαν 171 «κελεύσματα»!
Στον κατάλογο, πρώτοι κατετάγησαν οι επίσημοι ελληνικοί όροι, έπειτα οι γαλλικοί, μετά οι κοινοβαρβαρικοί και τελευταίοι οι αγγλικοί. Τα πληρώματα, όμως, αλβανόφωνα τα περισσότερα, δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν και να αποστηθίσουν το νέο ονοματολόγιο. Π.χ. τον «ανέκτην», ένα από τα σχοινιά της εξαρτίας, τον ονόμαζαν «ανέστη», τον «στηθιούχον», ένα άλλο σχοινί των τετράγωνων πανιών, «στηθούχον». Τον «πτυχιούχον» ναύτη «πετυχιούχο», τον «σιακιστήν» «τσαπιστή», τον «έκφορον» «έμφορα» και τον «ύπαρχο» «έπαρχο»!…
Το βιβλίο «1900» (παρουσιάστηκε στο κοινό στις 15/10/2015 στο Πλωτό Ναυτικό Μουσείο «Γ.Αβέρωφ») δεν μιλάει για πολεμικές θαλασσινές επιχειρήσεις. Ιστορεί την περιπετειώδη ανεπανάληπτη θαλασσοπορία, τον περίπλου του Ατλαντικού σε καιρό ειρήνης, από το εύδρομο «Ναύαρχος Μιαούλης», με τελικό προορισμό τις ΗΠΑ. Σκοπός του ταξιδιού, που άρχισε τον Ιούλιο και τελείωσε το Νοέμβριο, ήταν η επίδειξη της ελληνικής σημαίας σε αμερικανικά λιμάνια και η πραγματοποίηση επιστημονικών μελετών και παρατηρήσεων στον ωκεανό.
Αποφασίστηκε το πολύμηνο ταξίδι, αν και το σκάφος ήταν ακατάλληλο για τέτοιες αποστολές (ατμόπλοιο-ιστιοφόρο με ιδιαίτερο χαμηλό σκαρί, «έβαζε» το κύμα πολύ εύκολα). Σημειωτέον, ο πλους του ήταν ολόιδιος με εκείνον, που είχε χαράξει ο Χριστόφορος Κολόμβος! Αλλά και η χρονική στιγμή ήταν ακατάλληλη. Είχαν περάσει μόλις τρία χρόνια από την τραγική ήττα του 1897, η χώρα καθημαγμένη και ούσα υπό οικονομικό έλεγχο, είχε αναλάβει την υποχρέωση να πληρώσει εκατομμύρια λίρες πολεμικής αποζημίωσης στους Τούρκους!
Ο απόπλους πραγματοποιήθηκε πανηγυρικά από τον Φαληρικό όρμο, με πλήρωμα μια εξαιρετική ομάδα 215 υπεύθυνων ανδρών, αγνώστων μεταξύ τους, οι οποίοι, όμως, διέθεταν υπηρεσιακή επάρκεια, φιλοτιμία, ναυτικές ικανότητες. Σε αυτούς ξεχώρισαν, εκτός από τον κυβερνήτη Παύλο Κουντουριώτη, ο Ματθαίος Ματθαιόπουλος, αξιωματικός ναυτιλίας, ο σημαιοφόρος Θεοφανίδης, διακεκριμένος μελετητής του μηχανισμού των Αντικυθήρων, ο ανθυποπλοίαρχος Κ. Μελάς, ο σημαιοφόρος Ν. Βότσης, μετέπειτα τορπιλητής της τουρκικής κορβέτας «Φετίχ Μπουλέντ», ο ανθυποπλοίαρχος Στεφ. Παπαρηγόπουλος, ο πρώτος κυβερνήτης ελληνικού υποβρυχίου.
Η εθνική αποστολή στέφθηκε με επιτυχία. Παρά τις δυσκολίες, το εύδρομο “Ναύαρχος Μιαούλης”, όταν χρειάστηκε να διαπλεύσει τον Ατλαντικό με πανιά, εκμεταλλεύτηκε τους αληγείς ανέμους (σταθεροί άνεμοι, πνέουν στον ωκεανό με κατεύθυνση προς δυσμάς, με ταχύτητα 5-6 μ./δευτερόλεπτο), για να μην καταναλώνει κάρβουνο και δαπανά χρήματα ελλιμενισμού! Το περιπετειώδες θαλασσινό ταξίδι των θαλασσοπόρων Ελλήνων, μακρινό και ολοζώντανο, αγωνιώδες και δυσχερές, τερματίστηκε όταν «έδεσε» στο λιμάνι της Νέας Υόρκης στις 14 Σεπτεμβρίου, στην αποβάθρα, που βρίσκεται μπροστά από τον 35ο δρόμο της μεγαλούπολης.
Στη συγκινητική υποδοχή του πλοίου στα λιμάνια της Φιλαδέλφειας, της Νέας Υόρκης και της Βοστώνης, παραβρέθηκαν εξήντα χιλιάδες Ελληνες ομογενείς της Αμερικής, ένα πλήθος, παλλόμενο από ενθουσιασμό, αντικρίζοντας την ελληνική σημαία. Τα δάκρυα χαράς και οι αγκαλιές των Ελληνοαμερικανών με τους άνδρες του πληρώματος έμειναν αλησμόνητα.
Το βιβλίο «1900», που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις του Πλωτού Ναυτικού Μουσείου «θωρηκτό Γ. Αβέρωφ» και το ΓΕΝ, διαβάζεται απνευστί. Μιλάει για τη θάλασσα των Σαργασσών, τους καρχαρίες στα νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου, τη Μαρτινίκα και τον ανθρωποφάγο βασιλιά Μπεχαζίν, τα αλλόκοτα έλκηθρα της Μαδέρας και τα νησιά των Αζορών, για τον κυκλώνα του Γκάλβεστον και τα καλντερίμια του Γιβραλτάρ, το μπλε της Καραϊβικής, για φυσητήρες, αργοναύτες και ναυτίλους, τις Αντίλλες…
