Του Χρήστου Πετρούλια, Βιοχημικού & Βιοτεχνολόγου, απόφοιτου του ομώνυμου τμήματος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Στις 11 Δεκεμβρίου του 2020, ο Αμερικανικός FDA εξέδωσε την πρώτη άδεια χρήσης έκτακτης ανάγκης (EUA) για το εμβόλιο των Pfizer/BioNTech για την πρόληψη της νόσου COVID-19 που προκαλείται από τον ιό SARS-CoV-2. Έκτοτε, στο δυτικό κόσμο έχουν πραγματοποιηθεί εκατομμύρια εμβολιασμοί με σκευάσματα άλλων τριών εταιριών, ενώ πριν από λίγες ημέρες «έσπασε» το φράγμα των 10.000.000 εμβολιασμών συνολικά στην Ελλάδα, στα πλαίσια της Εθνικής Εκστρατείας Εμβολιασμού. Περίπου 9 μήνες μετά, επικρατεί μεγάλη σύγχυση όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, με πολλές αντιφατικές αναφορές στη βιβλιογραφία, τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό από μόνο του παρέχει την πιο πειστική απόδειξη ότι η πανδημία που βιώνουμε εξελίσσεται ταχύτητα και ότι, ίσως, αυτή τη στιγμή μεταβαίνει σε ένα είδος «γκρίζας ζώνης».
Η μελέτη προηγούμενων πανδημιών μας έχει δείξει ότι πρόκειται για καταστάσεις με συγκεκριμένη, κάθε φορά, δυναμική, έως ότου περιοριστούν σε ενδημικά γεγονότα. Ωστόσο, η δυναμική της πανδημίας του νέου κορονοϊού έχει πλέον διαμορφωθεί από την ανθρώπινη παρέμβαση σε τέτοιο βαθμό που πλέον κανείς δεν μπορεί με σιγουριά να προβλέψει την έκβασή της, καθώς έχει εξελιχθεί σε «πανδημία παραλλαγών». Υπάρχει, ωστόσο, κάτι που διαφαίνεται ως βεβαιότητα: νέα μεταλλαγμένα στελέχη του ιού θα συνεχίζουν να αναδύονται ταχέως ως απόκριση στην εξελικτική «πίεση» που αντιμετωπίζουν από το ανοσοποιητικό σύστημα, μια πίεση η οποία εντείνεται από τα προγράμματα μαζικού εμβολιασμού.
Καθώς ο κορονοϊός εισέβαλε στον ανθρώπινο πληθυσμό, εξαπλώθηκε στην αρχή γρήγορα και ανεξέλεγκτα και κατά τους πρώτους 10 μήνες της πανδημίας (δηλαδή, μεταξύ 12/2019 και 10/2020) εξελίσσονταν μάλλον αργά, χωρίς να υπάρχει ουσιαστική «επιλογή» μεταλλάξεων οι οποίες μετέβαλλαν τη μεταδοτικότητα ή/και τη θνησιμότητα που αυτός προκαλεί. Οι πιο μεταδοτικές παραλλαγές άρχισαν να εμφανίζονται στα τέλη του 2020 και οδήγησαν σε απότομη αύξηση των μολύνσεων παγκοσμίως. Οι μοριακοί επιδημιολόγοι παρατήρησαν ότι τα μεταλλαγμένα στελέχη φέρουν τις μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη ακίδα (Spike protein) και αυτές συγκλίνουν στις ίδιες γενετικές θέσεις. Η σημαντικά συγκλίνουσα εξέλιξη προς πιο μεταδοτικές παραλλαγές δεν είναι ένα ουδέτερο, από εξελικτικής σκοπιάς, φαινόμενο, ούτε ανεξάρτητο από τον ξενιστή, το οποίο προκύπτει απλώς από την αυξημένη αναπαραγωγή και μετάδοση του ιού. Αντιθέτως, υποδηλώνει έντονα τη φυσική επιλογή και προσαρμοστικότητα του ιού μετά από μια δραματική αλλαγή στο περιβάλλον του ξενιστή στο οποίο εκτίθεται, το οποίο είναι πλέον εχθρικό.
Η χρήση των ήδη υπαρχόντων εμβολίων σε εκστρατείες μαζικού εμβολιασμού του πληθυσμού σε συνδυασμό με την εν εξελίξει πανδημία, είναι ικανή να αυξήσει την εκλεκτική πίεση στην πρωτεΐνη-ακίδα του ιού, η οποία αποτελεί τον στόχο των εξουδετερωτικών αντισωμάτων που παράγει ο οργανισμός μας μετά τη χορήγηση του εμβολίου. Αυτό θα οδηγήσει στην περαιτέρω προσαρμοστική της εξέλιξη προκειμένου να παρακάμψει την πολυπόθητη ανοσία. Υπό αυτό το πρίσμα, τα νέα στελέχη θα φέρουν ολοένα και περισσότερες μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη-ακίδα και θα είναι ικανά να «ξεφεύγουν» από οποιαδήποτε προστασία προσφέρουν τα εμβόλια που διαθέτουμε, ένα σενάριο που ήδη έχει αρχίσει να εκτυλίσσεται στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού1.
Οταν αρχίσει η εισαγωγή νέων εμβολίων έναντι των μεταλλαγμένων στελεχών, αυτά θα βασίζονται πλέον αποκλειστικά στην ευελιξία που θα τους προσφέρουν οι μεταλλάξεις προκειμένου να διαφύγουν από την ανοσία του, εκ νέου, εμβολιασμένου πληθυσμού. Τα στελέχη αυτά ενδεχομένως θα αποτελέσουν πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα από οποιαδήποτε άλλα που αντιμετωπίζουμε μέχρι σήμερα, διότι ουδείς μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο να φέρουν συνδυασμούς αυξημένης μεταδοτικότητας, μολυσματικότητας ή/και ικανότητας να διαφεύγουν από την ανοσία του πληθυσμού.
Η διεξαγωγή προγραμμάτων μαζικού εμβολιασμού σε παγκόσμια κλίμακα χωρίς την πλήρη κατανόηση των μηχανισμών που διέπουν τη διαφυγή του ιού από την άμυνα που προσφέρουν τα εμβόλια δεν είναι μόνο ένα κολοσσιαίων διαστάσεων επιστημονικό λάθος, αλλά, πρωτίστως, εντελώς ανεύθυνο από άποψη ηθικής αλλά και από άποψη προστασίας της ατομικής και της δημόσιας υγείας. Εν απουσία εμβολίων ικανών να προκαλέσουν απροσπέλαστη ανοσία, η τήρηση των ήδη υπαρχόντων μέτρων προστασίας σε συνδυασμό με έγκαιρη θεραπεία πολλαπλών φαρμάκων για τους νοσούντες όπως προτείνει ο καθηγητής Ρ. McCullough2 είναι, κατά τη γνώμη του γράφοντος, το κλειδί για τη διάσωση ζωών, την ελάφρυνση του Εθνικού Συστήματος Υγείας και των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας από τις συνεχείς εισαγωγές και τη σημαντική μείωση της μετάδοσης εξαιρετικά μολυσματικών ή ανθεκτικών στα αντισώματα στελεχών.
Υ.Γ.: Εάν ο αναγνώστης το επιθυμεί, μπορεί να αναζητήσει ενδεικτική βιβλιογραφία μέσω επικοινωνίας στο e-mail [email protected].
1. McCallum et al., Science 10.1126/science.abi7994 (2021).
2. McCullough P. A. et al., Multifaceted highly targeted sequential multidrug treatment of early ambulatory high-risk SARS-CoV-2 infection (COVID-19) Rev. Cardiovasc. Med. 2020 vol. 21(4), 517–530.
