ΑΛΗΣΤΑ ΣΥΜΒΑΝΤΑ, ΔΥΣΘΡΟΟΙ ΛΟΓΟΙ
Εν μέσω του Πελοποννησιακού Πολέμου, οι Αθηναίοι οργάνωσανμια πολύ φιλόδοξη εκστρατεία για να αποκτήσουν τον έλεγχο της Σικελίας. Στρατηγοί της επιβλητικής αποστολής, που την αποτελούσαν 140, περίπου, τριήρεις, 5.100 οπλίτες και 1.300 τοξότες, εξελέγησαν οι Αλκιβιάδης, Νικίας και Λάμαχος.Τα ξημερώματα, όμως, της 11ης Μαΐου του 415, λίγο πριν αποπλεύσει ο στόλος, οι Αθηναίοι αντίκρισαν τις περισσότερες των ΕρμαϊκώνΣτηλών, που κοσμούσαν την αγορά της Αθήνας, βανδαλισμένες, τις κεφαλές κομμένες!
Η χυδαία πράξη θεωρήθηκε, ευρύτατα, ως δυσοίωνο προμήνυμα για τη Σικελική Εκστρατεία καιξέσπασε οξύτατη πολιτική κρίση, που επιτάθηκε από τη δυσκολία της ανεύρεσης των Ερμοκοπίδων, εκείνων που κατέστρεψαν τις Ερμές. Αρχικά η δολιοφθορά αποδόθηκε στους πάντοτε υπόλογους Κορίνθιους, αλλά και στον Ανδοκίδη τον Κυδαθηνέα, έναν από τους δέκα επιφανείς ρήτορες της αρχαιότητας, επειδή μια Ερμαϊκή Στήλη, που κοσμούσε την οικία του, βρέθηκε άθικτη.
Καταγγέλθηκαν και άλλοι ως πιθανοί δράστες, στους οποίους συμπεριελήφθη και ο νεαρός ηγέτης Αλκιβιάδης, θερμός υποστηρικτής της εκστρατείας. Οι πολιτικοί εχθροί του δεν δυσκολεύτηκαν να στρέψουν την κοινή γνώμη εναντίον του με διάφορες κατηγορίες, επειδή, ανέκαθεν, τον θεωρούσαν επικίνδυνο και ταραξία και επειδή, τελούσε στην οικία του τα Ελευσίνια Μυστήρια παράνομα. (Τα Ελευσίνια Μυστήρια ήταν γιορτή, μυστηριακή τελετή, η ιερότερη και πιο σεβαστή από όλες τις γιορτές της Αρχαίας Ελλάδος, που πραγματοποιούνταν στην Ελευσίνα, προς τιμήν των θεών Δήμητρας και Περσεφόνης). Μάλιστα, κάποιοι κατήγοροι ισχυρίστηκαν, ότι ο Αλκιβιάδης και οι φίλοι του, ευρίσκονταν σε κατάσταση μέθης, όταν ακρωτηρίασαν τις Ερμαϊκές Στήλες.
Ο Θουκυδίδης περιγράφει πολύ γλαφυρά το περιστατικό στις «Ιστορίες» του: «Στο μεταξύ, όμως, συνέβηκε όλοι οι λίθινοι Ερμαί της Αθήνας (είναι οι τετράγωνες αυτές στήλες, που κατά το τοπικό έθιμο βρίσκονται μπροστά σε ιδιωτικές κατοικίες, αλλά και σε ιερά) να βρεθούν οι περισσότεροι, σε μια μόνο νύχτα μέσα, με τα πρόσωπά τους σπασμένα. Κανείς δεν γνώριζε τους ενόχους, αλλά προκηρύχτηκαν δημοσία μεγάλες αμοιβές για να τους ανακαλύψουν… Θεωρούσαν το πράμα εξαιρετικά σοβαρό, γιατί νόμιζαν ότι ήταν κακό σημάδι για την εκστρατεία και ότι ήταν εκδήλωση συνωμοσίας για να γίνει επανάσταση και να ανατραπεί η δημοκρατία», (μετάφραση Αγγ. Βλάχου).
Ο στόλος σαλπάρισε με άλυτες εκκρεμότητες. Στην Αθήνα συνεκλήθη άμεσα η Εκκλησία του Δήμου, η οποία όρισε «ζητητές», δηλαδή ερευνητές της υπόθεσης, και ανέθεσε τη διεξαγωγή των ερευνών στους Χαρικλή, Διόγνητο και Πείσανδρο. Μάλιστα ανακοινώθηκε καταβολή «μηνύτρων», αμοιβή, δηλαδή, σε όσους αποκαλύψουν τους ενόχους, κάτι πρωτοφανές για την εποχή εκείνη.
Η κατάσταση περιπλέχθηκε περισσότερο, όταν ένας μέτοικος (ο μέτοικος καταγόταν από άλλο μέρος, κατοικούσε στα όριά της Αθήνας και είχε περιορισμένα ή καθόλου πολιτικά δικαιώματα), ο Τεύκρος, κατονόμασε ως υπεύθυνους της ανοσιουργίας 18 πολίτες, ενώ ένας άλλος, ο Διοκλείδης, υποστήριξε ότι δεν ήταν λίγα άτομα, αλλά 300 επιφανείς πολίτες των Αθηνών, μεταξύ των οποίωνο κωμικός Φρύνιχος και ο εξάδελφος του Πλάτωνα, ο Κριτίας. Αποδείχτηκε τελικά, ότι ο καθένας είχε τους λόγους του να καταθέσει μήνυση εναντίον λίγων ή πολλών και να τους στείλει στο δικαστήριο, γιατί όχι και στο απόσπασμα, αφού τα χρήματα της επικήρυξης ήταν πολλά.
Οι συνεχόμενες ταραχές ανάγκασαν τους Αθηναίους να λάβουν αποφάσεις γενναίες.Ο Ανδοκίδης, που είχε φυλακισθεί, αφέθηκε ελεύθερος, κάποιος Ευφίλητος και η παρέα του οδηγήθηκαν στο θάνατο(αργότερα αποκαλύφθηκε η ψευδομαρτυρία) και ανακλήθηκε ο Αλκιβιάδης ως ένοχος, στέλνοντας στη Σικελία το ειδικό πλοίο «Σαλαμινία» να τον φέρει πίσω στην πατρίδα. [«Σαλαμινία» ήταν η ιερή τριήρης των Αθηναίων (5ος αιώνας π.Χ.), που κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου μετέφερε μηνύματα από και προς τους Δελφούς και χρησμούς].
Ο Αλκιβιάδης κατάφερε να ξεφύγει και κατέληξε στη Σπάρτη. Με τους Σπαρτιάτες, τους αντιπάλους των Αθηναίων,συνεργάστηκε (415-412)ως στρατηγικός σύμβουλος, πράξη διάσημης ιστορικής προδοτικής συνεργασίας και πολιτικής ανυπακοής, που μόνον μιααμφιλεγόμενη προσωπικότητα, όπως του Αθηναίου πολιτικού και στρατηγού, μπορούσε να σκεφθεί. Επειτα αποστάτησε στον Πέρση σατράπη Τισαφέρνη, επέστρεψε στην Αθήνα με 147 τριήρεις (411), κατέφυγε στη Φρυγία(405) μετά την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς (λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου) και πέθανε στο όρος Ελαφος.
Οι Ερμαϊκές Στήλες,ιδιαίτερα δημοφιλείς από την αρχαιότητα μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια, τοποθετούνταν σε σταυροδρόμια ως οδόσημα (οδοδείκτες), στις πλατείες της πόλης, αλλά και μπροστά από σπίτια. Ερμές βρέθηκαν σε γυμναστήρια και στα Γυμνάσια της Φιγαλείας και της Αγοράς των Αθηνών. Εν αντιθέσει με τις νεότερες Στήλες, οι οποίες έφεραν, συνήθως, χαραγμένα επάνω τους διάφορα γνωμικά, στα αρχαϊκά χρόνια είχαν ακανόνιστα σχήματα. Ηταν σωροί από πέτρες (ερμαϊκοί λόφοι) και κατέληγαν, στην πλειονότητά τους, σε ένα σύμβολο, συνήθως ορθωμένο φαλλό. Κατά τον Ηρόδοτο, τα σύμβολα αυτά τα κληρονόμησαν οι Ελληνες από τους Πελασγούς, οι οποίοι λάξευαν επάνω σε πέτρες φαλλούς ή αιδοία.
Η ύπαρξη των Ερμαϊκών Στηλών ενείχε και λατρευτική-συμβολική χρήση, ως εκ τούτου η καταστροφή τους ήταν συνώνυμη με την κακή τύχη.Παραμονές της αναχώρησης του στόλου για τη Σικελία, η βεβήλωση, που προκάλεσαν οι Ερμοκοπίδες, οι οποίοι τις αποκεφάλισαν ή έκοψαν τους ορθωμένους φαλλούς, θεωρήθηκε προμήνυμα άσχημων ειδήσεων. Δυστυχώς, η επιχείρηση «Σικελική Εκστρατεία» κατέληξε σε καταστροφή!…
Κατά την εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, ο τύπος Ερμαί(αρχ.) αποτελεί αρσενικό πληθυντικού του ονόματος Ερμής. Επρόκειτο για λίθινα λατρευτικά αγάλματα, αποτελούμενα από τετράπλευρη στήλη, στο άνω μέρος της οποίας υπήρχε λαξευμένη γενειοφόρος κεφαλή του θεού Ερμή και ομοίωμα αιδοίου στο μπροστινό κάτω μέρος της στήλης.
Ερμαϊκές Στήλες υπάρχουν σε όλα τα μουσεία της Ελλάδος και του κόσμου. Η τελευταία κεφαλή του Ερμή ανακαλύφθηκε το 2020 από έναν υπάλληλο του Δήμου Αθηναίων, ο οποίος πήγε να επισκευάσει αποχέτευση στην οδό Αιόλου, ακριβώς απέναντι από την εκκλησία της Αγίας Ειρήνης. Την είδηση γνωστοποίησε ο δήμαρχος Αθηναίων Κ. Μπακογιάννης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Του Γιάννη Ν. Καλαντζή, yanniskalan47@gmail.com
