Του Γιάννη Ν. Καλαντζή
yanniskalan47@gmail.com
Χαλίφης της Βαγδάτης την 20ετία 813-833 ήταν ο Αλ Μαμούν. Ο ισλαμιστής ηγέτης προσπάθησε να προσελκύσει στην αυλή του τον Λέοντα, μαθηματικό, «μέγαν τε και φιλόσοφον» της Κωνσταντινούπολης και, αργότερα, διευθυντή της Μαγναύρας (Magna Aula),προσφέροντας στον αυτοκράτορα Θεόφιλο (813-842) ικανή ποσότητα χρυσού και «αΐδιον ειρήνη». Η υπερήφανη απάντηση του Βυζαντινού ηγεμόνα αποτελεί έξοχη συνείδηση ιστορικής ευθύνης: «Αλογον το οικείον δούναι ετέροις καλόν και την των όντων γνώσιν έκδοτον ποιήσαι τοις έθνεσι, δι’ ης το των Ρωμαίων (Βυζαντινών-Ελλήνων) γένος θαυμάζεταί τε και τιμάται παρά πάσιν».
Ο αυτοκράτορας (829-842) δεν ήταν μόνο λάτρης των γραμμάτων, ήταν λάτρης και των ωραίων γυναικών, όχι όμως των πολύ ευφυών. Όταν ήρθε η ώρα να παντρευτεί, η μητριά του αυτοκράτειρα Ευφροσύνη, δεύτερη σύζυγος του Μιχαήλ Β΄, οργάνωσε ειδική τελετή στη μεγαλοπρεπή αίθουσα Τρικλίνιο των ανακτόρων, για να εκλέξει ο Θεόφιλος τη σύζυγό του. Τη συγκεκριμένη ημέρα, 12 καλλονές παρατάχθηκαν μπροστά του, οι ωραιότερες και ευγενέστερες κόρες της αυτοκρατορίας, αδημονώντας η κάθε μια να λάβει από τα χέρια του το χρυσό μήλο, η αποδοχή της ως συζύγου.
Οταν ο αυτοκράτορας βρέθηκε αντιμέτωπος με την Κασσιανή, θαμπώθηκε από την ομορφιά της, μια γοητευτική παρουσία απροσποίητη, προτού, όμως, προσφέρει το μήλο, θέλησε να εκτιμήσει την πνευματική της ευστροφία. Ουσιαστικά την προκάλεσε, λέγοντάς της το περίφημο: «Ως άρ’ εκ γυναικός ερρύη τα φαύλα» [«Από τη γυναίκα προήλθαν τα κακά (πράγματα)», αναφερόμενος στις συμφορές, που προέκυψαν από την Εύα]. Ετοιμόλογη η πανέξυπνη Κασσιανή αντέτεινε στον Θεόφιλο: «Αλλά και εκ γυναικός πηγάζει τα κρείττω»! [(«Αλλά από τη γυναίκα προκύπτουν τα καλύτερα),εννοώντας την Παρθένο Μαρία, διά της οποίας ενσαρκώθηκε ο Χριστός]!
Αιφνιδιάστηκε ο υποψήφιος γαμπρός από την ετοιμότητά της και, απομακρυνόμενος από την παραλίγο σύζυγό του, απάντησε με θυμό: «Ω΄ γύναι. Είθε να εσίγας!». Τελικά, προσέφερε το μήλο στη σεμνή Θεοδώρα. Την ανωτέρω αυτοκρατορική τελετή επιβεβαιώνουν οι Γεώργιος Αμαρτωλός, Βυζαντινός μοναχός και ιστορικός και Συμεών Μάγιστρος, Λογοθέτης του δρόμου και περιώνυμος Μεταφραστής, γίνεται δε αναφορά και στα συναξάρια (παράγωγος όρος της «Σύναξης», της συνάθροισης των πιστών στους ναούς, προς τιμήν αγίου ή εκκλησιαστικού γεγονότος).
Η Θεοδώρα (815-μετά το 867), Μικρασιάτισσα από την Παφλαγονία, ήταν κόρη των εικονόφιλων Μαρίνου και Θεοκτίστης. Από την εφηβική ηλικία ακόμα, γνώριζε εις βάθος τα θεολογικά ζητήματα και ως αυτοκράτειρα (η τελετή στέψεως πραγματοποιήθηκε την 5η Ιουνίου 830) έζησε δίπλα στον άνδρα της μακριά από πολιτικές εξελίξεις, αν και κρυφά ασχολήθηκε με το εμπόριο (είχε αποκτήσει εμπορικό πλοίο). Μετά το θάνατο του Θεόφιλου ανέλαβε την αντιβασιλεία του 2χρονου γιού της Μιχαήλ και το 843, χάρη στην αποφασιστικότητά της, κατάφερε την οριστική παύση της εικονομαχίας, επιτυγχάνοντας την αναστήλωση των εικόνων. Την α΄ Κυριακή των νηστειών, την Κυριακή της Ορθοδοξίας, εορτάζεται η αναστήλωση των ιερών εικόνων, η οποία σήμανε το τέλος της πιο τρομερής διαμάχης στην Ελληνο-Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Η μνήμη της Θεοδώρας τιμάται στις 11 Φεβρουαρίου.
Η Κασσιανή ή Κασσία ή Εικασία, γόνος φεουδαρχικής οικογένειας, γεννήθηκε μεταξύ 805 και 810 στην Κωνσταντινούπολη. Εκτός από τις διηγήσεις, που περιγράφουν τη διαδικασία εκλογής της συζύγου του Θεόφιλου, δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες για τη ζωή της μέχρι το 843, που ίδρυσε κοινόβιο στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης και έγινε η πρώτη ηγουμένη.
Στη μοναστική ζωή την ώθησε η ισχυρή προσωπικότητά της, η οποία μπορεί να μην επέτρεψε να γίνει αυτοκράτειρα, την οδήγησε, όμως, στην αποκάλυψη του καλλιτεχνικού της ταλέντου. Συνέθεσε εκκλησιαστικούς ύμνους και το Ιδιόμελο τροπάριο, που φέρει το όνομά της. «Το τροπάριο της Κασσιανής» δεν αναφέρεται στη Μαρία Μαγδαληνή, όπως πιστεύεται, αλλά στην ανώνυμη μοιχαλίδα, την οποία έσωσε ο Χριστός από λιθοβολισμό, αναφωνώντας: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω». Η αμαρτωλή, συναισθανθείσα τον ακόλαστο βίο της, «βρέχει τους πόδας αυτού τοις δάκρυσι», τα σκουπίζει με τα ξέπλεκα μαλλιά της και «κατεφίλει αυτούς και ήλειφε αυτώ τω μύρω».
Ο Θεόφιλος ερωτεύτηκε σφόδρα την Κασσιανή, δεν την λησμόνησε, αλλά και εκείνης η σκέψη δεν είχε απομακρυνθεί από εκείνον ποτέ. Όταν, μετανιωμένος για τη γυναίκα που είχε χάσει, την επισκέφθηκε στο μοναστήρι, η ευφυής ηγουμένη κρύφτηκε στη ντουλάπα. Δεν ήθελε το παλιό της πάθος να ξεπεράσει το μοναστικό της ζήλο. Μπήκε ο Θεόφιλος μόνος στο κελί και, αναζητώντας την, το βλέμμα του έπεσε στα χειρόγραφά της και τα διάβασε. Υστερα, κάθισε στην καρέκλα και, σύμφωνα με την παράδοση, πρόσθεσε στον ύμνο τον στίχο: «ων εν τω παραδείσω Εύα το δειλινόν, κρότον τοις ωσίν ηχηθείσα, τω φόβω εκρύβη».
Φεύγοντας, εντόπισε την αγαπημένη του, αλλά δεν της μίλησε, σεβόμενος την επιθυμία της. Η ευσεβής και λογία Υμνογράφος βγήκε από τον κρυψώνα της, διάβασε την προσθήκη, όμως δεν την αφήρεσε. Με λυρική έξαρση και άκρατη συγκίνηση ολοκλήρωσε το τροπάριο, που ψάλλεται στους ναούς το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης και έχει ως εξής:
«Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή/ την σην αισθομένη θεότητα μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν/ οδειρομένη, μοίρα σοι, προ του ενταφιασμού κομίζει./ Οίμοι!, λέγουσα, ότι νυξ μοι υπάρχει, οίστρος ακολασίας/ ζοφώδης τε και ασέληνος έρως της αμαρτίας./ Δέξου μου τας πηγάς των δακρύων,/ ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ./ Κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας,/ ο κλίνας τους ουρανούς τη αφάτω σου κενώσει./ Καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας/ αποσμήξω τούτους πάλιν τοις της κεφαλής μου βοστρύχοις/. Ων εν τω παραδείσω Εύα το δειλινόν,/ κρότον τοις ωσίν ηχηθείσα, τω φόβω εκρύβη./ Αμαρτιών μου τα πλήθη και κριμάτων σου αβύσσους/ τις εξιχνιάσει, ψυχοσώστα Σωτήρ μου;/ Μη με την σην δούλην παρίδης, ο αμέτρητον έχων το έλεος».
Η Κασσιανή απεβίωσε στην Κάσσο μεταξύ 867 και 890. Η μνήμη της τιμάται στις 7 Σεπτεμβρίου.
