Του Γιάννη Ν. Καλαντζή
yanniskalan47@gmail.com
Το τεράστιο κύμα του Φιλελληνισμού, που εκδηλώθηκε τα χρόνια της Ελληνικής Επανάσταση του 1821 ξεκίνησε από όλα τα σημεία του κόσμου. Τον 18ο και 19ο αι., πραγματικούς Φιλέλληνες δεν γέννησαν μόνον η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Γνήσιοι φίλοι της Ελλάδος αποδείχθηκαν και κάτοικοι χωρών σε ολόκληρη την υφήλιο, μεταξύ των οποίων περίοπτη θέση στις σελίδες της Ιστορίας κατέλαβαν και οι κάτοικοι της Αϊτής. Οι Αϊτινοί, σκλάβοι πριν, ελεύθεροι από το 1804, αναγνώρισαν αμέσως το δίκαιο της εθνικής εξέγερσης και το 1822 έστειλαν 100 εθελοντές (δυστυχώς πέθαναν στο ταξίδι!) να πολεμήσουν στο πλευρό των ραγιάδων, καθώς και45 τόνους καφέ, να τους πωλήσουν οι Ελληνες και με τα χρήματα να αγοράσουν όπλα.
Το κίνημα του φιλελληνισμούαποτέλεσαν άνδρες φιλελεύθεροι, που χαρακτηρίζονταν από ολόθερμη, πρωτοφανή ανιδιοτέλεια και ειλικρινή διάθεση να πολεμήσουνστο πλευρό των Ελλήνων. Πέρα από τα πεδία των μαχών, Φιλέλληνες επίσης υποστήριξαν τον Αγώνα με επαναστατικά κείμενα και τον ενίσχυσαν με χρηματικά ποσά, αρνούμενοι οποιαδήποτε ηθική ή υλική ανταπόδοση.
Στην έξαρση του φιλελληνισμού συνετέλεσε το φιλελεύθερο πνεύμα, που επικράτησε στην Ευρώπη μετά τη Γαλλική Επανάσταση, αλλά και η δημοσίευση στις αρχές του 19ου αι. περιηγητικών και φιλολογικών έργων, που αναφέρονταν στη νεότερη Ελλάδα. Στο εξωτερικό, τη στήριξη του φιλελληνικού κινήματος ανέλαβε η ελίτ των Ελλήνων λογοτεχνών, που δραστηριοποιούνταν στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, στους οποίους ανήκε και ο εθναπόστολος Φιλικός Πέτρος Ηππίτης, ο «πολύγλωσσος και επιτήδειος» προσωπικός γιατρός του Αλεξάνδρου Υψηλάντη.
Εμπρακτα η φιλελληνική κίνηση εκδηλώθηκε από τον Μάιο. Στα ενθουσιώδη άρθρα, που δημοσίευαν οι ευρωπαϊκές εφημερίδες, οι αγωνιστές του 1821 παρομοιάζονταν με τους ήρωες των Περσικών Πολέμων, στα εκατοντάδες δε φυλλάδια και βιβλία, που κυκλοφορούσαν παντού, τονιζόταν η σημασία της εξέγερσης και η υποχρέωση για υποστήριξή της. Σε πολλές πόλεις ιδρύθηκαν φιλελληνικοί σύλλογοι και διοργανώνονταν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και έρανοι για τη συγκέντρωσηκαι αποστολή στην Ελλάδα πολεμοφοδίων, τροφίμων και φαρμάκων.
Από τους Αγγλους, ο Φρέντερικ Νορθ ίδρυσε την Ιόνια Ακαδημία στην Κέρκυρα και ο Σάμουελ Μπαρφ πρωτοστάτησε στη συγκέντρωση χρημάτων για τις ανάγκες του Αγώνα, ενώ σε όλη την Αγγλία, ιδρύθηκε «Φιλελληνικό Κομιτάτο», όπως έγινε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και στις σκανδιναβικές χώρες. Ο Ιωάννης-Γαβριήλ Εϋνάρδος, η επιβλητική προσωπικότητα της Ελβετίας, δικτυωμένος με σημαίνοντα πολιτικά πρόσωπα της Δυτικής Ευρώπης, ασχολήθηκε με τον συντονισμό του έργου όλων των φιλελλήνων.
Στην Ολλανδία συγκροτήθηκε σώμα εθελοντών, η «Φιλελεύθερη Λεγεώνα», 21 μέλη της οποίας κατέφθασαν στην επαναστατημένη Ελλάδα και με πρωτοφανές σθένος συντάχθηκαν με τους Ελληνες αγωνιστές. Από τη Σουηδία ήρθαν μηχανικοί του στρατού, ειδικοί στα οχυρωματικά έργα, στους οποίους συμπεριλαμβανόταν και ένας υπολοχαγός, ο οποίος έλαβε μέρος στην πολιορκία της Ακρόπολης. Πολωνοί με εμπνευσμένα άρθρα και Ιταλοί έτοιμοι να υποστηρίξουν θερμά, ανά πάσα στιγμή, τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, συχνά διαγκωνίστηκαν με Γερμανούς φιλέλληνες.
Στη Γερμανία πανεπιστημιακοί καθηγητές και άλλοι λόγιοι και φοιτητές πρωτοστάτησαν με δημοσιεύματά τους στη φιλελληνική κίνηση και με προκηρύξεις καλούσαν τη γερμανική νεολαία να ενισχύσει τους Ελληνες: «Ανθρωπιά και καθήκον – τόνιζαν στην προκήρυξη – μας ζητούν να τρέξουμε στους χριστιανούς αδελφούς μας, σε βοήθεια των γενναίων Ελλήνων, για να χύσουμε το αίμα μας και να δώσουμε τη ζωή μας για την ιερή αυτή υπόθεση». Στη Γαλλία, οι εφημερίδες «Le Constitutionnel», «Courier Francais» κ.ά. δημοσίευαν συνεχώς ειδήσεις για την ελληνική εξέγερση και συνηγορούσαν για την ευόδωση της εθνεγερτικής προσπάθειας. Σχεδόν απόντες ήταν οι Ρώσοι, «το ξανθό γένος», για τους οποίους θα ασχοληθούμε σε επόμενο άρθρο μας.
Το πρώτο τάγμα των φιλελλήνων με 180 Ιταλούς, Γάλλους, Πολωνούς και Γερμανούς και Ελβετούς και Βέλγους,έλαβε μέρος με επαναστατικές δυνάμεις στη μάχη του Πέτα το 1822, η έκβασήτης οποίας, όμως, ήταν ολέθρια για τους Ελληνες. Το τάγμα αποδεκατίστηκε, ωστόσο όσοι σώθηκαν πολέμησαν, αργότερα, σε επόμενες πολεμικές συγκρούσεις. Ο Αγγλος λόρδος Μπάιρον, ο Τζόρτζ Κάνινγκ, υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας, ο περιηγητής Φρανσουά ντε Σατωμπριάν, ο Βίκτορ Ουγκό, ο Ρώσος Αλεξάντρ Πούσκιν, ο Σαντόρε ντι Σανταρόζα, που πέθανε στην πτώση της Σφακτηρίας, ο Αγγλος ποιητής Πέρσι Σέλλεϋ, ο Κάρολος Φαβιέρος, είναι από τους πλέον γνωστούς πολιτικούς και λόγιους ξένους, οι οποίοι, με τα κείμενά τους, ώθησαν τους συμπατριώτες τους να συνδράμουν τους Ελληνες επαναστάτες.
Δικαίως η Ιστορία, στον όρο «αγωνιστές», με τον οποίο χαρακτηρίστηκαν οι επαναστατημένοι Ελληνες του 19ου αι., συμπεριέλαβε και τους Φιλέλληνες, απόγονοι των οποίων, νέοι φίλοι της Ελλάδος πλέον, την υποστήριξαν ποικιλοτρόπως στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι νεότεροι Φιλέλληνες, που προσφέρθηκαν να βοηθήσουν με την ίδια θέρμη τους σκλαβωμένους Ελληνες, δεν ήταν μόνο κάτοικοι των δυτικοευρωπαϊκών χωρών, αλλά και Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί, Κύπριοι και Παλαιστίνιοι και Καναδοί.
Δυστυχώς, οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης αντιμετώπισαν την Ελληνική Επανάσταση του 1821 αρνητικά, δεν την είδαν με καλό μάτι μερικοί Ευρωπαίοι ηγέτες. Οι Ανθέλληνες αυτοί, θεωρώντας την ελληνική υπόθεση αμελητέα οποιασδήποτε προσοχής, επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στις εξεγέρσεις της Ισπανίας και της Ιταλίας. Από τους γνωστότερους ανθέλληνες πολιτικούς ηγέτες, υπήρξε ο σκληρός καγκελάριος της Αυστρίας Μέτερνιχ, ο οποίος, μόλις πληροφορήθηκε το γενικό ξεσηκωμό των Ελλήνων, δυσαρεστήθηκε και προσπάθησε να εμποδίσει κάθε προσπάθεια, κάθε ευνοϊκή εξέλιξη της ελληνικής προσπάθειας. Το ίδιο μίσος για τους επαναστατημένους Ελληνες έδειξε και ο Ολλανδός ποιητής Ντα Κόστα, που έγραψε βιβλίο καταδικαστικό της ελληνικής επανάστασης.
Μεταξύ των ανθελλήνων, των μεγαλυτέρων όλων των εποχών, συγκαταλέγεται και ο ιστορικός, δημοσιογράφος και πολιτικός Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράιερ. Με αφορμή την έναρξη του απελευθερωτικού ξεσηκωμού των Ελλήνων, μέσω των βιβλίων του, που κυκλοφόρησαν τη δεκαετία του 1830, ισχυρίστηκε, ότι οι σημερινοί κάτοικοι της Ελλάδος δεν είναι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων, αλλά Σλάβων και Αλβανών.
