Tου δρ. Γιώργου Μαντάνη, καθηγητή Παν. Θεσσαλίας
Το ξύλο είναι ένα οικολογικό υλικό που έχει βοηθήσει καθοριστικά στην εξέλιξη του ανθρώπου στον πλανήτη μας. Είναι, όμως, ένα ιδιαίτερο υλικό με σύνθετη χημική σύσταση, γι’ αυτό και οι χρήσεις του απαιτούν ειδικές γνώσεις όπως επίσης και τεχνική εμπειρία. Οι παλιοί τεχνίτες γνώριζαν πολύ καλά το ξύλο και τις ξύλινες κατασκευές.
Πλήθος από κατασκευές και τεχνουργήματα που έχουν υλοποιηθεί ανά τους αιώνες (βλ. Άγιο Όρος, Μετέωρα) πιστοποιούν ότι ο άνθρωπος τότε γνώριζε πολύ καλά το ξύλο, τα είδη του, την τεχνολογία των, αν και αγνοούσε εντελώς την επιστήμη: τη χημεία και τη δομή του. Γνώριζε δηλ. να το κατεργάζεται, να το αξιοποιεί, να το προστατεύει και να το συντηρεί με ποικίλες τεχνικές που τις είχε εφεύρει και ήξερε ότι είναι αποτελεσματικές. Σήμερα, ιδίως στη χώρα μας, για πολλούς λόγους, το ξύλο είναι ένα παρεξηγημένο υλικό και υπάρχει άγνοια για την ορθή χρήση και τη συντήρησή του.
Συνεπώς, από τα πανάρχαια χρόνια ο άνθρωπος εφάρμοζε εντυπωσιακές τεχνικές, που αποδεικνύουν ότι γνώριζε καλά τη φυσική ανθεκτικότητα των διαφόρων ειδών (βλ. λ.χ. κυπαρίσσι, κέδρος, δρυς, και καστανιά) και μεριμνούσε τόσο για τη μείωση της διόγκωσης του, όπως επίσης και για την αύξηση της αντοχής του έναντι των «εχθρών» του. Παρακάτω αναφέρονται δύο σημαντικές παραδοσιακές τεχνικές.
-Τεχνική εμβάπτισης του ξύλου σε φυσικά έλαια: Σε πολλούς πολιτισμούς, βλ. αρχαίοι Αιγύπτιοι και Έλληνες ήταν ευρέως γνωστή η τεχνική αυτή. Σήμερα η πιο γνωστή μέθοδος γίνεται με λινέλαιο (linseed oil), δηλ. το φυσικό λάδι του φυτού λινάρι (flax, Linum usitatissimum). Η μέθοδος γίνεται και με οικολογικά έλαια από άλλες φυτικές ύλες λ.χ. κραμβέλαιο, ελαιόλαδο, με στόχο την υδροφοβία του ξύλου∙ συνήθως γίνεται εμποτισμός των έτοιμων ξύλινων στοιχείων με λινέλαιο ή σπορέλαια υπό χαμηλή πίεση (2-3 atm), ή χωρίς πίεση με εμβάπτιση σε καυτό λάδι.
Από ιστορικές πηγές, είναι γνωστό ότι οι Έλληνες του Μ. Αλεξάνδρου έκαναν προστατευτικό χειρισμό στην ξυλεία των γεφυρών που κατασκεύαζαν, με εμβάπτισή της σε καυτό λουτρό ελαιολάδου για αρκετές ώρες. Φυσικό λάδι tung oil από το δένδρο Vernicia fordii χρησιμοποιείται στην Κίνα, εδώ και εκατοντάδες χρόνια, για την εμβάπτιση ξυλείας ναυπηγικής, σαν ένα κατάλληλο συντηρητικό που διαπερνά το πορώδες του ξύλου και δημιουργεί ένα υδροφοβικό στρώμα βάθους έως και 5 mm.
Ένα ακόμη φυσικό έλαιο για τη συντήρηση του ξύλου ήταν, στα αρχαία χρόνια, το έλαιο του κέδρου (cedar oil). Αναφέρεται σε ιστορικές πηγές, ότι το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία (ένα από τα 7 θαύματα του κόσμου), μία κολοσσιαία, καθήμενη μορφή του θεού Δία, περίπου 13 m σε ύψος, σμιλευμένη από το φημισμένο Αθηναίο γλύπτη Φειδία, συντηρούνταν με κεδρέλαιο επί αιώνες.
-Μισοκάψιμο του ξύλου: Μια άλλη πρακτική (μερική απανθράκωση) είναι γνωστή από τα αρχαία χρόνια για βελτίωση της ρίκνωσης-διόγκωσης και της σκληρότητας του ξύλου, καθώς και της αύξησης της αντοχής του στα καιρικά φαινόμενα. Χρησιμοποιούνταν και στην Αφρική τα παλιά χρόνια.
Στη Σκανδιναβία, ωστόσο, είχε πολύ πετυχημένες εφαρμογές γύρω στο Μεσαίωνα (βλ. μισοκάψιμο των πλαϊνών των πολεμικών καραβιών των Βίκινγκς), για να γίνουν τα ξύλα ανθεκτικά και να έχουν αντοχή στη φωτιά. Στην Ιαπωνία, χάνεται στο βάθος των αιώνων η προέλευση μιας αρχαίας μάλλον τεχνικής (γνωστής ως Yakisugi) η οποία περιλαμβάνει τη μερική επιφανειακή «καύση» (μισοκάψιμο) ξυλείας Ιαπωνικού κυπαρισσιού (Cryptomeria japonica) που προορίζεται για εξωτερικές κατασκευές, π.χ. ξυλεπενδύσεις, σκέπαστρα, στέγες, κουφώματα. Η ξυλεία αποκτά μαύρο χρώμα και είναι δυνατό να επαλειφθεί με λάδι ή και με φυσικά βερνίκια.
Βιβλιογραφία
Μαντάνης Γ. και Κακαράς Ι. (2020). Προστασία των ξύλινων κατασκευών. Περιοδικό ΚΤΙΡΙΟ, τεύχος 01/20, Ιανουάριος 2020, http://mantanis.users.uth.gr/2020-02.pdf
Μαντάνης Γ. (2020). Οι χρήσεις των ειδών ξύλου στην ελληνική αγορά. Περιοδικό eWood, τεύχος 01/20, Ιαν. 2020, http://mantanis.users.uth.gr/2020-04.pdf
